Αποκαλύψεις στο βιβλίο Κοτζιά: Πόλεμος εντός και εκτός

Πολέμησαν με μένος την κατάργηση της κατοχής
Του Κώστα Βενιζέλου

Ο Νίκος Κοτζιάς αποκαλύπτει στο βιβλίο του τον ρόλο του απεσταλμένου του ΟΗΕ, Άιντε με στοιχεία, ενώ παρουσιάζει τις πρωτοβουλίες του για ανάδειξη του Κυπριακού ως θέματος εισβολής και συνεχιζόμενης κατοχής

Το Κυπριακό είναι μια μακρά πορεία, αλυσίδα αλλεπάλληλων πρωτοβουλιών, διαπραγματεύσεων και αδιεξόδων. Ενίοτε, στην εσωτερική πολιτική σκηνή, συζητείται στη δημόσια σφαίρα, η πορεία αυτή και επιδιώκεται να βρεθούν λάθη, παραλείψεις. Ένα στοιχείο που τίθεται είναι το θέμα της επανατοποθέτησης του Κυπριακού ως θέματος εισβολής και συνεχιζόμενης κατοχής.

Ανατροπή, δηλαδή, του άλλοθι το οποίο προσφέρθηκε στην Τουρκία από το 1974 και εντεύθεν, καθιστώντας το ζήτημα από θέμα εισβολής και συνεχιζόμενης κατοχής σε διακοινοτική διαφορά! Μια σημαντική στρέβλωση, που συνιστά επιτυχία της Τουρκίας, που βρέθηκε με τη βοήθεια τρίτων εκτός της μεγάλης εικόνας.

Την Τουρκία τοποθέτησε με τις πρωτοβουλίες του για την Ασφάλεια στη μεγάλη εικόνα ο Νίκος Κοτζιάς.«Κύπρος 2015-2018. Μια τριετία που άλλαξε το Κυπριακό. Η μάχη για την κανονικότητα χωρίς ‘‘παρεμβατικά δικαιώματα’’ και ‘‘εγγυήσεις’’», είναι το βιβλίο του Νίκου Κοτζιά. Είναι ένα βιβλίο-απολογισμός, που εκδόθηκε ενώ ήταν ακόμη υπουργός Εξωτερικών, αλλά και μια δική του προσωπική σφραγίδα για την πολιτική που χαράχθηκε στο Κυπριακό, όταν ανέλαβε επικεφαλής της ελληνικής διπλωματίας, με την εκλογική νίκη του Αλέξη Τσίπρα, το 2015.

Η ιστορία γράφεται από όσους βιώνουν τα γεγονότα. Καταθέτουν τη δική τους μαρτυρία, εργαλείο για τους ιστορικούς του μέλλοντος. Μπορεί ένας εν ενεργεία υπουργός να γράφει ιστορία; Ασφαλώς. Όσοι θα γράψουν μελλοντικά, θα αντλήσουν στοιχεία, μαρτυρίες και θα κρίνουν.

Ο Νίκος Κοτζιάς, είναι ο πρώτος υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος, που έθεσε ολοκληρωμένα μια πρόταση για το κεφάλαιο της Ασφάλειας. Διαμόρφωσε μια ολοκληρωμένη πρόταση, με εισηγήσεις, πρακτικές προτάσεις υλοποίησης. Έχει παρουσιάσει μια πλήρη πρόταση για την Ασφάλεια, θέτοντας ενώπιον των εμπλεκομένων και της διεθνούς κοινότητας την ανάγκη στην Κύπρο, με την κατάργηση της κατοχής, την απελευθέρωση, να καταστεί μια κανονική χώρα. Η αναφορά αυτή, για κανονική χώρα, υιοθετήθηκε από τον ίδιο τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, όπως και τα βασικά στοιχεία της πρότασης.

Η πρωτοβουλία Κοτζιά, ξεκίνησε και εξελίχθηκε, σε ένα όχι ιδιαίτερα φιλικό πολιτικό περιβάλλον.

Δεν είχε μόνο απέναντι του την κατοχική Τουρκία, που επιδιώκει διαχρονικά την διασφάλιση την εσαεί παρουσία της στο νησί.
Είχε απέναντί του και την τότε αμερικανική κυβέρνηση. Τα τηλεφωνήματα της τότε υφυπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Βικτώρια Νούλαντ, προς Αθήνα και Λευκωσία, είχαν ένα στόχο: Σταματήστε τον ή να του πάρετε του το κεφάλι. Ούτε το ένα έγινε ούτε το άλλο, γιατί ήδη οι πρωτοβουλίες αυτές είχαν και την κοινωνική στήριξη. Κανείς δεν μπορούσε, σε Αθήνα και Λευκωσία να σταματήσει, ακόμη και εκείνοι που ήθελαν, αυτή την πρωτοβουλία.

Στο βιβλίο, που αποτελεί καταγραφή εξελίξεων, παρεμβάσεων, δημόσιων τοποθετήσεων, κατά την χρονική περίοδο που εξετάζεται, περιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων τα εξής:
Επιστολές του Νίκου Κοτζιά προς τον Έσπεν Μπαρθ Άιντε, ειδικό σύμβουλο του ΓΓ του ΟΗΕ για την Κύπρο, του οποίου οι παρασκηνιακές του ενέργειες και μεθοδεύσεις είχαν προκαλέσει αντιδράσεις και ενοχλούσαν σφόδρα τις κυβερνήσεις Ελλάδος και Κύπρου.
Αντίστοιχες επιστολές για τον ρόλο Άιντε αποστέλλονται και στον ΓΓ του ΟΗΕ.
Μια επιστολή στον Γενικό Γραμματέα, που δεν είχε σταλεί τελικά.

Οι επιστολές προκάλεσαν -ως αναμενόταν- εσωτερικά αντιδράσεις σε Ελλάδα και Κύπρο, από εκείνους που δεν θέλουν να ενοχλούνται οι εν δυνάμει μεσολαβητές, ούτε ακόμη όταν ποδοπατούν τα δικαιώματα μας.

Στην πρώτη επιστολή προς τον κ. Άιντε ημερομηνίας 29 Ιουλίου 2015, ο Νίκος Κοτζιάς, του επαναλαμβάνει και ξεκαθαρίζει τη θέση της Αθήνας, ως προς τη διαδικασία αλλά και το κεφάλαιο της Ασφάλειας. Η επιστολή στάλθηκε ένα μήνα μετά την επίσκεψη Άιντε στην Ελλάδα και προφανώς κάτι θα έχει μεσολαβήσει που δεν είναι γνωστό. Κάποιο γεγονός που οδήγησε τον τότε Έλληνα ΥΠΕΞ να στείλει την επιστολή προς τον αξιωματούχο του ΟΗΕ. Του ξεκαθαρίζει, μεταξύ άλλων, τα εξής:
Τη σημασία «να διατυπώσουν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη σαφώς, συγκεκριμένα και με ακρίβεια, τις κύριες θέσεις τους επί του θέματος εγκαίρως και όχι στο τέλος της διαδικασίας».

Η αναφορά αυτή σαφώς και αφορούσε την Τουρκία που απέφευγε να καταθέσει τις θέσεις της στο θέμα της Ασφάλειας. Αυτή η τακτική είναι που οδήγησε, αργότερα, δυο χρόνια μετά και στην κατάρρευση της Πενταμερούς στο Κραν Μοντανά (Ιούνιος-Ιούλιος 2017). Την ώρα της κρίσεως, ο Τούρκος ΥΠΕΞ, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, τίναξε στον αέρα την Πενταμερή Διάσκεψη. Ανέφερε, ως γνωστό, στον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, ότι δεν εννοούσε αυτά που ο Αντόνιο Γκουτέρες κατανόησε κατά τις συναντήσεις με τον Τούρκο ΥΠΕΞ. Κι αυτό προέκυψε μετά από διευκρινιστική ερώτηση Κοτζιά. Ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου επανέλαβε τις γνωστές τουρκικές απόψεις για την Ασφάλεια και τις Εγγυήσεις. Τότε έπεσε και η αυλαία της Πενταμερούς στο Κραν Μοντανά.

Στην επιστολή της 29ης Ιουλίου 2015 απορριπτόταν προσπάθεια καθορισμού χρονοδιαγράμματος ενώ διατυπωνόταν με σαφήνεια η ελληνική θέση για την Ασφάλεια, θυμίζοντας στον αξιωματούχο ότι δεν μπορούν να διατηρηθούν οι Συνθήκες του 1960 σε σχέση με τις Εγγυήσεις. «Στον 21ο αιώνα είναι αδύνατο για μια ανεξάρτητη κυρίαρχη χώρα, μέλος των Ηνωμένων Εθνών -εν προκειμένω και της Ευρωπαϊκής Ένωσης- να βαρύνεται με τέτοια σχέση δουλείας…».

Νέα επιστολή στον Άιντε στέλνει ο κ. Κοτζιάς στις 25 Αυγούστου και του υποδεικνύει πως δεν του απάντησε στα όσα του διατύπωνε τον περασμένο Ιούλιο. «Προσφάτως παρατήρησα μονομερή έμφαση στην ανταλλαγή πληροφοριών με την Τουρκία, η οποία συνεχίζει την παράνομη κατοχή επί της νήσου, ενώ από την άλλη πλευρά δεν μου έχετε γνωστοποιήσει τη θέση σας για τα ζητήματα που θίγω στην επιστολή μου, η οποία με λύπη μου διαπιστώνω ότι παραμένει αναπάντητη», αναφέρει και του στέλνει το πρώτο μήνυμα αμφισβήτησης: «Έχοντας εμπιστοσύνη στην αμεροληψία και αντικειμενικότητα σας, που αποτελούν τις αρχές -ακρογωνιαίου λίθου των Ηνωμένων Εθνών, είμαι πεπεισμένος ότι η έναρξη του διαλόγου επί των προαναφερθέντων ουσιωδών ζητημάτων που θα βασίζονται στην ειλικρινή ανταλλαγή απόψεων θα είναι επωφελής για όλες τις πλευρές και αναμένω με ενδιαφέρον τις παρατηρήσεις σας».

Σε επιστολή του προς τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, Μπαν κι Μουν, ημερομηνίας 30 Αυγούστου 2016, καταγγέλλει τον κ. Άιντε για αναφορές του για παρουσία τουρκικών στρατευμάτων και μετά την επίτευξη συμφωνίας στο Κυπριακό:
… «Υποστηρίζοντας επανειλημμένα τη συνέχιση της παρουσίας των τουρκικών κατοχικών στρατευμάτων, ακόμη και μετά την τελική λύση του Κυπριακού, αγνοεί απροκάλυπτα την τουρκική εισβολή του 1974 και τη συνεχιζόμενη παράνομη κατοχή του βόρειου τμήματος της Κύπρου, που καταδικάζουν τα σχετικά ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών».

Μια επιστολή, πριν την Διάσκεψη Κραν Μοντανά, προς τον Γενικό Γραμματέα, Αντόνιο Γκουτέρες, που τελικώς δεν απεστάλη, αλλά το περιεχόμενο αναφέρθηκε προφορικά, ήταν καταπέλτης για τον κ. Άιντε. Το βασικό στοιχείο ήταν πρωτίστως ότι απεσταλμένος του ΟΗΕ αγνοούσε την ουσία του Κυπριακού, ως θέματος εισβολής και συνεχιζόμενης κατοχής. Τον κατάγγειλε και για το εξής:
«Βρισκόμενος ο κ. Άιντε στην Αθήνα για συνάντηση με την ελληνική κυβέρνηση, πρώτα επισκέφθηκε εν κρυπτώ την τουρκική πρεσβεία. Περαιτέρω προέβη σε ενημερώσεις πρέσβεων στην πρεσβεία της Νορβηγίας, αντί στην αντιπροσωπεία του ΟΗΕ, όπου καλούνταν, ως θεσμικό ορθό και εκπρόσωπος της ελληνικής πλευράς. Ενημερώσεις οργάνωνε και ενημερώσεις σε σπίτια επιχειρηματιών».

Η αλληλογραφία συνεχίστηκε. Ο Νίκος Κοτζιάς, όπως προκύπτει από το περιεχόμενο των επιστολών, δεν άφηνε τίποτα να πέσει κάτω. Ό,τι ενοχλούσε το σημείωνε, καταγραφόταν η διαφωνία και η αντίδραση. Ό,τι έπρεπε να τονιστεί προληπτικά το διαμηνούσε γραπτώς. Scipta manent.

Στο βιβλίο, ο κ. Κοτζιάς σημειώνει τα εξής αποκαλυπτικά για το ρόλο του Έσπεν Μπαρθ Άιντε: «Στις διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό, ιδιαίτερα στις δύο διεθνείς διασκέψεις, εκδηλώθηκε ένα ειδικό πρόβλημα:

Σε αντίθεση με τον ΓΓ του ΟΗΕ, ο προσωπικός απεσταλμένος του, που είχε ‘‘ξεμείνει’’ στον νυν (Γκουτέρες) από τον προηγούμενο (Μπαν Κι Μουν), δεν είχε συμβάλει στην καλή προετοιμασία τους, αλλά και δεν κατανόησε τη σημασία και του βάρος για τη λύση του Κυπριακού του ζητήματος των εγγυήσεων και της στρατιωτικής κατοχής της Κύπρου. Στην πορεία έκανε πρωτοφανή πράγματα, όπως διασυνδέθηκε με δημοσιογράφους στην Κύπρο και ακόμα περισσότερο στην Ελλάδα προκειμένου να κάνει αντιπολίτευση στις δυο κυβερνήσεις. Κάτι που δεν προσπάθησε καν να κάνει στην Τουρκία. Αφενός διότι το καθεστώς της Άγκυρας δεν θα του το επέτρεπε, αφετέρου διότι η Ελλάδα, ο ελληνισμός γενικότερα, έχει παράδοση σε εφιάλτες».

Καταγγέλλει όσους προσπάθησαν να εμποδίσουν τις πρωτοβουλίες του

Στον πρόλογο του βιβλίου, ο Νίκος Κοτζιάς, αναδεικνύει τη σημασία που έχει το Κυπριακό για τον ελληνισμό. Κι αυτό, όπως αναφέρει, είναι μια προσέγγιση που είχε από τα εφηβικά του χρόνια. Σημειώνει πως «από έφηβος πίστευα, και εξακολουθώ να πιστεύω, ότι το Κυπριακό είναι το πιο θεμελιακό πρόβλημα του ελληνισμού. Ότι είναι καθήκον κάθε Έλληνα πολίτη και πολύ περισσότερο ενός Έλληνα πολιτικού όντος να συμβάλλει στη λύση του». Και όντως, στις επαφές του, στις συναντήσεις, όταν συζητά με συνεργάτες και φίλους του για το Κυπριακό, τόνιζε και τονίζει πάντα πως η Ελλάδα έχει ευθύνη για την Κύπρο και για όσα συνέβησαν το 1974, την προδοσία που άνοιξε τις κερκόπορτες στην Τουρκία.

Το τονίζει και στη συνέχεια:

Το Κυπριακό είναι ένα εθνικό θέμα που προέκυψε από την παράνομη τουρκική εισβολή και κατοχή της μεγαλονήσου. Εισβολή που διευκολύνθηκε από τα εγκλήματα της χούντας. Η Τουρκία επικαλέστηκε τις δύο μικρές συνθήκες της Ζυρίχης/Λονδίνου, εκείνη «των Εγγυήσεων» και την άλλη της «Συμμαχίας» με τα συνοδευτικά κείμενα.

Ο Νίκος Κοτζιάς αναφέρει πως «το Κυπριακό τέθηκε από τη δική μας Κυβέρνηση Σωτηρίας σε νέες βάσεις. Με άλλα λόγια ετέθη εκ νέου, στις νέες συνθήκες, το θεμελιακό ζήτημα που το ορίζει: Η κατοχή, ασφαλώς παράνομη, μεγάλου τμήματος της Μεγαλονήσου».

Πώς έγινε αυτό, πώς προωθήθηκε και τι επιτεύχθηκε είναι το περιεχόμενο του βιβλίου. Δεν ήταν, όμως, εύκολο το εγχείρημα τούτο. Αναφέρει σχετικά και χωρίς περιστροφές σε αντιδράσεις που υπήρξαν στην πορεία υλοποίησης της πολιτικής αυτής και των πρωτοβουλιών που ανέλαβε και προώθησε:

«Ο τρόπος που έθεσα εξ αρχής το Κυπριακό προσέκρουσε σε ισχυρές αντιστάσεις. Οι απόψεις μου έγιναν αντικείμενο ύβρεων και εγώ προσωπικά αντικείμενο προβοκατόρικων επιθέσεων, συκοφαντιών και μιας καμπάνιας, σε εσωτερικό και εξωτερικό, δυσφήμισης. Οι υβριστές μου έχασαν αυτή τη μάχη διότι οι απόψεις που εξέφρασα αγκαλιάστηκαν από τη συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων και σχεδόν όλων των Ελληνοκυπρίων. Υιοθετήθηκαν αναγκαστικά, στην πορεία, από πολλούς εξ εκείνων που με συκοφάντησαν. Υιοθετήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τον ΟΗΕ, την ΕΕ και τα περισσότερα από τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας. Η δύναμη των ιδεών όταν είναι δίκαιες, συγκροτημένες και ορθές, κατακτούν κάθε καλοπροαίρετο άνθρωπο. Όταν μέσα από τη μάχη των ιδεών επιβεβαιώνεται η ορθότητά τους.

» Όταν ξεκίνησα να θέτω το τρίπτυχο: Κατάργηση των συνθηκών που αποτέλεσαν άλλοθι για την Τουρκία προκειμένου να εισβάλλει στην Κύπρο, διαμόρφωση νέων συμφωνιών μακριά από παρεμβατικά και εγγυητικά δικαιώματα και μετατροπή της Κύπρου σε ένα κανονικό κράτος, πολλοί μου επιτέθηκαν με ένα παράδοξο μένος και εμπάθεια. Θεωρούσαν ότι δεν έπρεπε να θέσω τέτοια θέματα, όπως την κατάργηση των εγγυήσεων και των «παρεμβατικών δικαιωμάτων». Ότι όταν αυτά τίθενται δεν υπάρχει λύση στο Κυπριακό. Η παραδοξολογία, βέβαια, ήταν ότι αυτά ακριβώς είναι ο πυρήνας του διεθνούς προβλήματος της Κύπρου, της εξωτερικής πτυχής του».

Όταν δημόσια τοποθετείται ο Νίκος Κοτζιάς πάντα αναφέρεται σε όλες τις κοινότητες της νήσου. Όπως αναφέρει και στον πρόλογο, «υπήρξε και ένα «μικρότερο» θέμα που έθεσα στη διαπραγμάτευση και που αφορά μερικά σοβαρά θετικά δικαιώματα συγκεκριμένων ομάδων. Η Μεγαλόνησος δεν έχει μόνο δύο κοινότητες, αλλά και τρεις μικρότερες μειονότητες (Λατίνοι, Αρμένιοι, Μαρωνίτες) που και οι τρεις δικαιούνται σε μια εξελισσόμενη Κυπριακή Δημοκρατία να κατοχυρώνουν όλο και πιο ευρύτερα δικαιώματα».

Ο τόμος χωρίζεται σε κατηγορίες κειμένων, ομιλίες, συνεντεύξεις, δηλώσεις, άλλα κείμενα. Αυτά όλα παρατίθενται κατά χρονολογική σειρά και καλύπτουν το διάστημα Ιανουαρίου 2015 μέχρι και τον Δεκέμβριο 2017. Ένα διάστημα, δηλαδή, τριών ετών. Η όλη εργασία για το βιβλίο έγινε από τις 31/12/2017 μέχρι τις 2/1/2018. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η δημοσίευση, μεταξύ άλλων, της πρότασης της Ελλάδος για την Ασφάλεια, όπως κι άλλων εμπλεκομένων.

Το βιβλίο του Νίκου Κοτζιά (που κυκλοφορεί τόσο σε ελληνική όσο και σε αγγλική έκδοση) αποτελεί εξ αντικειμένου μια ιστορική κατάθεση. Είναι εργαλείο διαχείρισης του Κυπριακού και μια σημαντική ιστορική μαρτυρία για τις εξελίξεις 2015-2018. Μια μαρτυρία για επανατοποθέτηση του εθνικού θέματος.

Την Τετάρτη η παρουσίαση του βιβλίου
Το Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας οργανώνει, την ερχόμενη Τετάρτη, 20 Φεβρουαρίου 2019, στις 6:00 μ.μ., παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Κοτζιά «ΚΥΠΡΟΣ 2015-2018: Μια τριετία που άλλαξε το Κυπριακό. Η μάχη για την κανονικότητα χωρίς ‘‘παρεμβατικά δικαιώματα’’ και ‘‘εγγυήσεις’’» Εκδόσεις Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Εξωτερικών, 2018. Η εκδήλωση θα γίνει στο Cine Studio, Κεντρικό Κτίριο του Πανεπιστημίου Λευκωσίας. Το πρόγραμμα της εκδήλωσης: Χαιρετισμός και συντονισμός, Ανδρέας Θεοφάνους Πρόεδρος Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων Πανεπιστήμιο Λευκωσίας. Για το βιβλίο θα μιλήσουν, ο υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Χριστοδουλίδης, ο τέως ΥΠΕΞ, Ιωάννης Κασουλίδης και ο δημοσιογράφος Κώστας Βενιζέλος. Αντιφώνηση από τον συγγραφέα, Νίκο Κοτζιά.

Διάλεξη την Πέμπτη
Ο Νίκος Κοτζιάς θα δώσει διάλεξη, σε ειδική ημερίδα, με θέμα «Αρχές και Στόχοι της Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής» την Πέμπτη 21 Φεβρουαρίου, ώρα 6:00 μ.μ., στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Κώστας Βενιζέλος
Πηγή: Εφημερίδα "Ο Φιλελεύθερος" 17 Φεβρουαρίου 2019