Βραβείο στην Κάτια Χριστοδούλου

Απονομή Βραβείου Πολιτιστικής Προσφοράς 

«Τεύκρος Ανθίας- Θοδόσης Πιερίδης» για το 2023

Το «Βραβείο Πολιτιστικής Προσφοράς «Τεύκρος Ανθίας – Θοδόσης Πιερίδης», που έχει θεσπίσει το ΑΚΕΛ, απονεμήθηκε για το 2023 στον λογοτέχνη Χρίστο Χατζήπαπα, στον συνθέτη και μαέστρο Άγι Ιωαννίδη και στην φωτογράφο Κάτια Χριστοδούλου».

Η Τελετή Απονομής του Βραβείου Πολιτιστικής Προσφοράς «Τεύκρος Ανθίας – Θοδόσης Πιερίδης» για το 2023 πραγματοποιήθηκε την Δευτέρα 26 Ιουνίου, στις 8 μ.μ. στο θέατρο ΠΑΛΛΑΣ στη Λευκωσία.

Χρόνια τώρα η Κάτια Χριστοδούλου με τα αμέτρητα κλικ της φωτογραφικής της μηχανής αποτυπώνει με ευαισθησία, καλλιτεχνική έφεση και προπάντων επαγγελματισμό την καθημερινότητα της ζωής στην Κύπρο και στο εξωτερικό με τις αμέτρητες αποστολές που παίρνει μέρος.

Η πολυβραβευμένη στην Κύπρο και διεθνώς Κάτια Χριστοδούλου, που με τις εξαιρετικές φωτογραφίες της, αλλά και την επαγγελματική και εθελοντική της δράση, με επίκεντρο τον άνθρωπο και τα σύγχρονα προβλήματά του, δικαίως βραβεύτηκε για μια ακόμη φορά. 

Λογοτεχνία, Δίκαιο και Δικαιοσύνη

Του Γιώργου Αρέστη
Επιχειρώντας να εντοπίσεις τις σχέσεις δικαίου ή δικαιοσύνης και λογοτεχνίας είναι νομίζω χρήσιμο να προσδιορίσουμε πρώτα τα όρια της έννοιας λογοτεχνία. Είμαι βέβαιος ότι και άλλοι ομιλητές στο πλαίσιο αυτού του συνεδρίου θα το κάμουν αλλά θα τολμήσω να επιχειρήσω να διατυπώσω το δικό μου ορισμό όπως εγώ τον αντιλαμβάνομαι. Λογοτεχνία, η τέχνη του λόγου. Καλλιτεχνική έκφραση δια του γραπτού λόγου ή ενδεχομένως και του προφορικού. Αυτού που ο άνθρωπος εκφράζει δια της ομιλίας. 

Ο άνθρωπος εκφράζεται καλλιτεχνικά με ποικίλους τρόπους. Δια της μουσικής, της ζωγραφικής, της γλυπτικής, του χορού. Παράγει δια του πνεύματος και της φαντασίας έργα πέραν του πραγματικού φυσικού κόσμου ακόμη και όταν μερικώς τον αντιγράφει και τον μιμείται. Προσθέτει ενδεχόμενα στον πραγματικό, φυσικό κόσμο, την δική του θεία πνοή. Το ίδιο ισχύει και στην τέχνη του λόγου. 

Ο δημιουργός για να γράφει τέχνη δεν αντιγράφει ξηρά γεγονότα της πραγματικής ζωής. Για να είναι το έργο του τέχνη εκτείνεται πέραν αυτών, προσθέτοντας τη δική του πνοή, την δική του φαντασία, τη δική του μυθοπλαστική ικανότητα, ακόμη και στην περίπτωση όπου το έργο του έχει σαν βάση γεγονότα που υπήρξαν ή που υπάρχουν. Αν αποτυπώνει, αν αντιγράφει και μόνον πραγματικά γεγονότα δεν παράγει, δεν δημιουργεί καλλιτεχνία αλλά καταγράφει την ιστορία. Δεν είναι λογοτέχνης αλλά ιστορικός. Δυνατόν να κριθεί σαν εξαίρετος χρήστης της γλώσσας και σε κάποιο βαθμό να αγγίζει τα όρια της λογοτεχνίας. Όμως δεν είναι καλλιτέχνης γιατί το έργο του δεν έχει το στοιχείο της μυθοπλασίας. Δεν είναι ο ίδιος δημιουργός. Δεν δημιούργησε κάτι πέραν του υπαρκτού. Δεν έγινε ο ίδιος ένας μικρός θεός.

Είναι επομένως λογοτεχνικά έργα όχι τα αυστηρά ιστορικά κείμενα, όχι οι περιγραφές γεγονότων σε δελτία ειδήσεων, όχι οι περιγραφές γεγονότων σε περιοδικά και εφημερίδες. Τέτοια, χωρίς η αναφορά μου να είναι εξαντλητική, είναι τα μυθιστορήματα, η ποίηση, τα θεατρικά έργα, ακόμη και τα σενάρια για τον κινηματογράφο.

Με αυτά κατά νουν θα επιχειρήσω να περιγράψω την σχέση λογοτεχνίας και δικαίου ή δικαιοσύνης. Δεν περιορίζομαι στη σχέση δικαίου και λογοτεχνίας αλλά σκόπιμα επεκτείνομαι και στην σχέση λογοτεχνίας και δικαιοσύνης για τον εξής λόγο. Όταν μιλούμε για δίκαιο λογικά έχουμε υπόψιν το ισχύον σε κάθε δοσμένη κοινωνία σύνολο κανόνων δικαίου. Αυτού που στη βάση των μηχανισμών εξαναγκασμού που προβλέπουν πρέπει να εφαρμόζεται. Όταν μιλούμε για δικαιοσύνη εννοούμε τους κανόνες της φυσικής δικαιοσύνης. Αυτούς που στην κοινή αντίληψη των ανθρώπων συγκεκριμένης κοινωνίας πρέπει να ρυθμίζουν τις σχέσεις τους και έχουν σαν πηγή τους το Θείο. 

Δίκαιο και δικαιοσύνη σε πλείστες περιπτώσεις συγκρούονται και η σύγκρουση αυτή δυνατόν να είναι ευεργετική και να γίνει αιτία ώστε κανόνες της φυσικής δικαιοσύνης να μεταφέρονται στο ισχύον και εφαρμοστέο δίκαιο μιας δοσμένης κοινωνίας. Αυτή η σύγκρουση των δύο υπήρξε πηγή έμπνευσης σε πλείστα λογοτεχνικά έργα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το δίλημμα της Αντιγόνης στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή. Επέλεξε να περιφρονήσει το ισχύον στην πόλη της δίκαιο και να ακολουθήσει τη φωνή της συνείδησης της δηλαδή της φυσικής δικαιοσύνης με όλες τις τραγικές για την ίδια συνέπειες γιατί υπέστη την τιμωρία την οποία προέβλεπαν οι νόμοι της πόλης της Θήβας.

Η πιο πάνω αναφορά μου στη σχέση λογοτεχνίας και δικαίου ή δικαιοσύνης μπορεί να ενταχθεί στο κεφάλαιο το δίκαιο στη λογοτεχνία, δηλαδή σαν έμπνευση για την παραγωγή λογοτεχνικών έργων όπως και τα κατονόμασα πιο πάνω. Όμως αυτή η σχέση είναι πολυσύνθετη. Είναι επίσης δυνατόν να εξετασθεί κάτω από το κεφάλαιο η λογοτεχνία στο δίκαιο. Δηλαδή σε ποιο βαθμό λογοτεχνικά έργα έγιναν πηγή έμπνευσης ανθρώπων οι οποίοι ασχολούνται με το δίκαιο. Για παράδειγμα αναφορές από Δικαστές σε λογοτεχνικά έργα στο πλαίσιο δικαστικών αποφάσεων ή τέτοιες αναφορές από νομικούς αναλυτές στο πλαίσιο άρθρων τους για ερμηνεία ή σχολιασμό κειμένης νομοθεσίας ή δικαστικών αποφάσεων. Τέλος μια τέτοια σχέση δυνατόν να αναζητηθεί στο πλαίσιο κειμένης νομοθεσίας για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας η οποία και προστατεύει την λογοτεχνική παραγωγή.

Η δική μου στην συνέχεια αναφορά θα περιοριστεί στην πρώτη πτυχή σχέσεων. Δηλαδή πώς η λογοτεχνία ασχολήθηκε ή εμπνεύσθηκε από το δίκαιο και την δικαιοσύνη. Είναι μεγάλος ο αριθμός των έργων τα οποία καταπιάνονται με αυτό το θέμα. Μυθιστορήματα, ποιήματα, θεατρικά έργα από αρχαιοτάτων χρόνων είχαν σαν πηγή έμπνευσης τους το δίκαιο και τη δικαιοσύνη. Πολλά τα παραδείγματα στην αρχαία ελληνική γραμματεία και θα περιοριστώ σ΄ αυτήν και μάλιστα στους ανεπανάληπτους τραγικούς ποιητές της κλασσικής Αθήνας οι οποίοι και σημάδεψαν την λογοτεχνία που ακολούθησε. Όχι μόνο την ελληνική αλλά και την παγκόσμια. Ανάφερα ήδη την Αντιγόνη του Σοφοκλή. Ενδεικτικά επίσης αναφέρω τις Ικέτιδες του Αισχύλου και τον Προμηθέα Δεσμώτη του ιδίου. Και στα τρία έργα κύριο στοιχείο είναι η συγκρουσιακή σχέση μεταξύ δικαίου δηλαδή ισχυόντων κανόνων δικαίου, των νόμων, και των κανόνων φυσικής δικαιοσύνης, ή των λεγόμενων άγραφων νόμων. Από τα τρία πιο πάνω έργα όχι μόνον το πλέον γνωστό και δημοφιλές αλλά και το πλέον τραγικό και επαναστατικό είναι αυτό της Αντιγόνης γι΄ αυτό και θα σταθώ για να κάμω μία σ΄ αυτό ιδιαίτερη αναφορά.

Η ιδιαιτερότητα του πηγάζει πλην άλλων και από το γεγονός ότι τον άγραφο νόμο υπερασπίζεται μία γυναίκα έναντι στον πανίσχυρο Κρέοντα. Τον βασιλέα της πόλης των Θηβών ο οποίος επικαλείται για υποστήριξη της εμμονής του στην τήρηση των τεθέντων νόμων την ανάγκη για επικράτηση της τάξης και της σταθερότητας στην πόλη. Ένα προσφιλές επιχείρημα απολυταρχικών καθεστώτων όπου η τεθείσα νομοθεσία, η δια εξαναγκασμού επιβαλλόμενη έννομη τάξη πόρρω απέχει της φυσικής δικαιοσύνης. Διαχρονικό το φαινόμενο και τόσο αρχαίο όσο η έναρξη της ανθρώπινης ιστορίας. Από τη μία η εμμονή του Κρέοντα να τηρηθεί ο νόμος όπως παραμείνει άταφο το σώμα του θωρούμενου προδότη Πολυνίκη και από την άλλη η θαρραλέα στάση της Αντιγόνης να θάψει τον νεκρό αδερφό της όπως ο άγραφος νόμος του σεβασμού των νεκρών επιτάσσει. Πολλοί οι πρόθυμοι για υποταγή στην εξουσία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ισμήνη. Υποταγμένη στην κρατούσα έννομη τάξη η Ισμήνη, αδελφή της Αντιγόνης, υποκύπτει στην μοίρα της λέγοντας «Μα κι΄απαρχής να κυνηγά δεν πρέπει τ΄ αδύνατα κανείς». 

Ακόμη και ο χορός των Θηβαίων γερόντων φαίνεται αρχικά να ακολουθεί την ίδια λογική ώστε να αφεθούν τα πράγματα να παίρνουν την πορεία τους όπως ο ανθρώπινος νόμος προέταξε. Ζουν με το νόμο. Ζουν με το καθησυχαστικό απόφθεγμα πως «τίποτε που να ξεφεύγει από τα ειωθότα δεν έρχεται στη ζωή του ανθρώπου δίχως να φέρει συμφορές». Στον αντίποδα αυτών η Αντιγόνη. Επαναστατεί στους νόμους της πόλης και ακολουθεί τους αρχέγονους ανθρώπινους νόμους όπως υπαγόρευε η καρδιά της. Εκπροσωπεί τον άνθρωπο που δεν υποτάσσεται, αυτόν που θεωρεί χρέος του την εξέγερση απέναντι στο άδικο και την τυφλή και βίαιη εξουσία. Συμπυκνώνεται η λογική της στάσης της στα πιο κάτω λόγια: «Γιατί δεν ήταν ο Δίας που μου τάχε αυτά κηρύξει ούτε η συγκάτοικη με τους θεούς του κάτω κόσμου, η Δίκη αυτούς τους νόμους μες στους ανθρώπους όρισαν, και μήτε πίστευα τόση δύναμη πως έχουν τα δικά σου τα κηρύγματα, ώστε ενώ είσαι θνητός να μπορείς των θεών τους νόμους τους άγραφους και ασάλευτους να βιάζεις. 

Γιατί όχι σήμερα και χτες μα αιώνια ζουν αυτά και κανείς δεν το γνωρίζει από πότε φανήκανε». Έγινε μέσα από τη θεατρική παρουσίαση του Σοφοκλή μια ηρωίδα, σύμβολο όσων αντιστέκονται στην αδικία και την καταπίεση οδηγούμενοι από τον άγραφο νόμο της συνείδησης. Κάποιοι την χαρακτήρισαν «αναρχική ηρωίδα». Αυτό έκανε ο Άγγλος Henry Wood Nevison πριν 100 περίπου χρόνια. Υπήρξε αναρχική γιατί λειτούργησε χωρίς να υπολογίζει το προσωπικό της όφελος, έχοντας απαρνηθεί την ήσυχη, προστατευμένη οικογενειακή ζωή, έχοντας αντισταθεί στα κελεύσματα του έρωτα της και θέτοντας τον εαυτό της απέναντι στον άρχοντα της πόλης, τον νομοταγή και απόλυτο τύραννο τον Κρέοντα.

Η σύγκρουση μεταξύ των θεσμοθετημένων νόμων και της δικαιοσύνης, των άγραφων αρχέγονων νόμων δεν καταλήγει κατ΄ ανάγκην στην επικράτηση των πρώτων και σε τραγικά στο τέλος αποτελέσματα όπως ήταν η περίπτωση στην τραγωδία Αντιγόνη του Σοφοκλή. Όπως πιο πάνω ανάφερα η σύγκρουση οδήγησε πολλές φορές στην επικράτηση της φυσικής δικαιοσύνης η οποία μάλιστα κατέληξε να γίνει μέρος του θετού δικαίου. Βρίσκω πως χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κατάληξη της πλοκής του έργου στην τραγωδία του Αισχύλου Ικέτιδες. Η επίμονη άρνηση του βασιλιά του Άργους να δεχθεί την ικεσία των Δαναΐδων όπως γίνουν δεχτές σαν προστατευόμενα πρόσωπα στο Άργος κάμπτεται. Οι Δαναΐδες επικαλούνταν τον θείο νόμο της ικεσίας ώστε να γίνουν δεχτές σαν ξένες και ικέτιδες και άρα πρόσωπα προστατευόμενα ώστε να αποφύγουν τον ανόσιο, όπως τον θεωρούσαν, γάμο με τα ξαδέλφια τους, τους γιους του Αιγύπτου. 

Ο Βασιλιάς του Άργους, Πελασγός, αρνείται να τες δεχθεί σαν ικέτιδες επικαλούμενος το ισχύον δίκαιο της πόλης και επικαλούμενος επίσης τον κίνδυνο αταξίας και αναταραχής η οποία μπορούσε να προέλθει από τους γιους του Αιγύπτου. Αυτό που ο βασιλιάς έβλεπε σαν σύγκρουση του θείου νόμου με το δίκαιο της πόλης αποκαθίσταται και επιλύεται από τη συνέλευση των πολιτών του Άργους που ομόφωνα αποφάσισαν να δεχθούν τες Δαναΐδες σαν ικέτιδες και άρα στην πόλη, ως μετοίκους, απολαμβάνοντας τα προνόμια του θεσμού της ασυλίας. Μπορούμε να πούμε ότι ο θείος νόμος της ικεσίας έγινε με την απόφαση των πολιτών μέρος του ισχύοντος δικαίου της πόλης.

Θα επιστρέψω καταλήγοντας στην τραγωδία του Σοφοκλή, για να κάμω μια άλλη σύγκριση μεταξύ των δύο. Οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι τραγική, ηρωική μορφή της τραγωδίας ήταν η Αντιγόνη. Υπήρξε όμως και μία άλλη εξίσου τραγική φιγούρα έστω και αν δεν υπήρξε ηρωική. Αυτός ήταν ο Κρέων. Δεν είναι πάντοτε εύκολη η απάντηση μπροστά στο δίλημμα να προστατέψει κανείς τον νόμο, και την ευταξία σε μία δοσμένη κοινωνία ή να εφαρμόσει τον άγραφο νόμο αυτόν που οι πολίτες της ίδιας κοινωνίας θεωρούν σαν τον υπέρτατο νόμο. Ο κίνδυνος τα γεγονότα να ξεφύγουν του ελέγχου αυτού που τάχθηκε να φυλάει τον νόμο και να οδηγηθούν τα πράγματα σε αναρχία δεν μπορεί πάντα να αγνοείται. Οι ισορροπίες είναι λεπτές, και αυτές πρέπει ο σώφρων άρχοντας να επιδιώκει να ανεύρει και να διατηρήσει. Ο Κρέων υπερέβη τα εσκαμμένα. Η επιμονή του στην τήρηση του νόμου και μόνο, τον κατέστησε τραγικό παίχτη στην εξέλιξη της τραγωδίας. Έχασε με τη σκληρότητα του τον ίδιο τον γιο του, τον ερωτευμένο με την Αντιγόνη, Αίμονα. Θα μπορούσε να κρατήσει τις ισορροπίες επιδεικνύοντας επιείκεια. Είναι μια βασική έννοια στον κόσμο του δικαίου και διαποτίζει όλους τους κλάδους του. Δυνατόν να εκφρασθεί σαν αρχή της αναλογικότητας. Δεν νοείται δικαιοσύνη χωρίς επιείκεια. 

Η τραγικότητα στην περίπτωση του Κρέοντα έγκειται μάλιστα στο γεγονός ότι τελικά κάμφθηκε και ήταν έτοιμος να δείξει επιείκεια αλλά τον πρόλαβαν τα γεγονότα. Η Αντιγόνη αυτοκτόνησε αλλά και ο ίδιος ο γιος του. Ένας περισσότερο σώφρων και λιγότερο πείσμων και αυταρχικός Κρέων θα μπορούσε να είχε οδηγήσει τα γεγονότα στην μάλλον ευτυχή κατάληξη στην οποία τα οδήγησε ο Πελασγός στην Αισχύλεια τραγωδία. Κατόρθωσε να ταυτίσει δια της συνεργασίας των πολιτών του Άργους τον θετό νόμο με τον άγραφο Θείο νόμο της ικεσίας σώζοντας της Δαναΐδες. Το δράμα του Κρέοντα έγκειται όπως ήδη είπα στο γεγονός ότι το αποφάσισε καθυστερημένα, και υπέστη ο ίδιος τις πλέον τραγικές συνέπειες.

Θα φτάσω στο τέλος της εισήγησης μου επισημαίνοντας ότι ο Σοφοκλής με την τραγωδία Αντιγόνη κατόρθωσε να αναδείξει δύο τραγικές αλλά και εμβληματικές μορφές του αρχαίου θεάτρου. 

Την Αντιγόνη ηρωίδα, σύμβολο και υπερασπιστή των αιώνιων άγραφων νόμων και τον Κρέοντα εξίσου τραγική μορφή αλλά σύμβολο του απολυταρχισμού, του χωρίς επιείκεια άρχοντος, ο οποίος στο τέλος εισπράττει το βαρύ τίμημα της άκαμπτης στάσης του. Θεμελιακές αρχές του δικαίου ενέπνευσαν και βρήκαν την έξοχη διατύπωση τους μέσα από τους στίχους του μεγάλου τραγικού ποιητή. Ο θεατρικός λόγος ανέδειξε προαιώνιες αρχές δικαίου.

Γιώργος Αρέστης

Πρώην Δικαστής στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκλη Ένωσης

Τριαδικός Θεός ή Μαμωνάς

 Γράφει ο Δρ Ανδρέας Σοφόκλης

Εσύ διαλέγεις ποιον πιστεύεις, τον Θεό ή τον Μαμωνά.

Μτθ. Στ΄ (6) 22-33.

Η πίστη στο Θεό ορά ψηλά.

Η πίστη στον Μαμωνά πατά στη γη.

Όποιος βλέπει, προσβλέπει, επιδιώκει στο πνευματικό ύψος, έστω και στο πρώτο σκαλί, του Κωνσταντίνου Καβάφη, συνειδητοποιεί, με πνευματικούς αγώνες, το πρόσκαιρο και το εφήμερο του κόσμου τούτου. Το ρηχό του αιώνος αυτού, του απατεώνα, δηλαδή του υλικού στοιχείου είναι αυταπόδεικτο. Ό,τι γεννιέται πάνω στη Γη έχει απλώς αρχή, μέση, τέλος. Η κυκλική μορφή δεν υφίσταται.

Ο Μαμωνάς, δυστυχώς, έλκει. Το πρόσκαιρο του χρήματος, της ύλης, της επίδειξης του πλούτου, της προβολής της όποιας επιτυχίας, παρασύρουν. Τα πολύβουα, τα πολύφωτα, έλκουν, ανεξαρτήτως κινήτρων, λόγων, συνεπειών.

Ο Ιησούς Χριστός, είναι ξεκάθαρος: «Όποιος πιστεύει σε Εμένα πολεμά τον Μαμωνά, όποιος υπηρετεί τον Μαμωνά πολεμά Εμένα». Το απέδειξε, με τη Γέννησή Του, με τον πόλεμο που άνοιξε στους ακόλουθους του Μαμωνά, με έναρξη από τον Ναό του Σολομώντος, όταν τους γκρέμισε την ωραία εξωτερικώς αλλά την σάπια εσωτερικώς εικόνα του κέρδους, εκμεταλλευόμενοι είτε την πίστη είτε τη θρησκοληψία, διαχρονικώς των ανθρώπων.

Ήρθα, δηλώνει ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός, για να φέρω μάχαιραν. Είναι ο Ιησούς Χριστός αιμοβόρος; Όχι βέβαια, όμως, όντως, έκοψε, με τη Γέννηση, με τη Διδασκαλία, με τη Σταυρική Του Πορεία, με την Ανάστασή Του, τους ανθρώπους στα δύο.

Οι άνθρωποι του πνεύματος, οι άνθρωποι της πίστεως, είναι όσοι πορεύονται διά της νοήσεως προς τον διαχρονικό κόσμο. Φθάνουν σε υψηλά επίπεδα, παύουν να ανήκουν στον γήινο κόσμο. Τι κι αν γεννήθηκαν σ΄ αυτόν;  Τι κι αν ζουν μέσα σε αυτόν; Απλά αξιοποιούν τη γήινη ζωή για την πνευματική τους πορεία και ανάταση. Δεν μισούν αυτή τη ζωή, δεν αντιπαθούν την κοινωνική ζωή, αντίθετα με το παράδειγμα της δικής τους ζωής τα ενισχύουν. Φτιάχνουν οικογένειες, εργάζονται, κοπιάζουν, αναδεικνύονται, με ταπεινότητα. Λάμπουν, διά της θελήσεως του Ιησού Χριστού, είναι τα αγαπημένα του αδέλφια, αποτελούν τη Δική Του συνέχεια. Διά της απλής και πνευματικώς ουσιώδους ζωής τους, οδηγούνται στην: «Κατ΄ εικόνα και Ομοίωσιν Αυτού».

Οι πιστοί στον υλισμό-στον Μαμωνά και στα παιδιά του, μοιάζουν με την του Αισώπου Κολοβή Αλεπού. Θέλουν και επιδιώκουν, ενίοτε, συμπαρασέρνουν και άλλους, επιτυγχάνουν και κοσμικές αποφάσεις, ξεγελούν, ποτέ, όμως δεν ξεγελούν τον Άρχοντα της Ατόφιας Αλήθειας. Τυφλώνονται και σωματικώς και πνευματικώς. Δεν βλέπουν τα Κοιμητήρια-όπως είναι το εσωτερικό τάφων, παρόμοιες είναι και οι πορείες των ψυχών των ακόλουθων του υλιστικού ηγέτη-δε βλέπουν τους πολέμους, με όλες τους τις συνέπειες, δεν βλέπουν το πρόσκαιρο του άκοπου χρήματος, δεν κατανοούν το πλούσιοι, όχι πτώχευσαν αλλά το πλούσιοι καθημερινώς πτωχεύουν και το φτωχοί γίνονται φτωχότεροι αλλά αντιθέτως οι πιστοί μέσα από την υπομονή του Ιώβ και μιμούμενοι την πίστη του Ιωνά δεν πτοούνται.

Δυστυχώς δε βλέπουν ότι η ζωή μακριά από τον Ιησού Χριστό έχει ως συνέπειες, τις εξαρτησιογόνες ουσίες, τα πορνεία, τις εξαρτήσεις από κάθε είδους τζόγου, τις εξαρτήσεις από τα κινητά, από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, με ολέθριες συνέπειες. Η Εκκλησία είναι κοινωνία, είναι διάλογος, είναι γνώσεις, είναι κατανόηση, είναι συνεργασία και αλληλεγγύη. Είναι όλα όσα λείπουν από τον υλιστικό αυτό κόσμο. 

Δίνει και προσφέρει στα παιδιά όλα όσα οι λεγόμενες σύγχρονες οικογένειες, δυστυχώς άλλες διαλυμένες, με διπλούς τριπλούς γάμους και παιδιά γεννημένα έξω από γάμους, ώστε να μην υπάρχουν οι όποιες δεσμεύσεις, άλλες αδύναμες βουτηγμένες στο άτομο ο κάθε ένας από τους πατεράδες και η κάθε μία από τις μητέρες, αδυνατούν να προσφέρουν. Καλύπτει τις αδυναμίες της μη ανθρώπινης γειτονιάς, αντικαθιστά τη χαμένη αλληλεγγύη των συγγενών. Ακριβώς διότι στην Εκκλησία ο μόνος στόχος είναι η μετατόπιση από τον Μαμωνά του κόσμου τούτου στον Ηγέτη Ιησού Χριστό.

Προχωρούμε προς τον Ιησού Χριστό, μόνο όταν κατανοήσουμε πλήρως και στις ορθές του διαστάσεις το: «Μηδέν έστιν ο άνθρωπος, μηδέν η δύναμίς του, τα πάντα όναρ και σκιά», με αρωγό και με συνεπίκουρο το: «Νίψον ανομήματα μη μόναν όψιν».  

Δρ. Ανδρέας Σοφόκλης

Ερευνητής, Μελετητής

Τα τέρατα που περνούν κάτω από τη μύτη μας και μετά βραβεύονται κιόλας!

Του Άντη Ροδίτη

Είναι γεγονός ότι διάβασα πολλά βιβλία στη ζωή μου χωρίς να είμαι κανένας βιβλιοφάγος, αλλά τώρα πρέπει να παραδεχτώ ότι φτάνω στο τέλος του αναγνωστικού μου αγώνα. Μετά το τελευταίο βιβλίο που διάβασα δεν νιωθω την ανάγκη να διαβάσω κι άλλα στο μέλλον, μάλλον θα διαβάζω ξανά και ξανά αυτό το τελευταίο, το οποίον θα το χαρακτήριζα ως ό,τι πιο ελληνικό διάβασα ποτέ. Πρόκειται για το "Δεν έχουν τον Θεό τους" τού Θεόδωρου Ι. Ζιάκα, Αρμός 2022.

Όμως το ακριβώς προηγούμενο που διάβασα, το προτελευταίο δηλαδή, είναι ακριβώς το αντίθετο και θα το χαρακτήριζα ως ό,τι πιο "τούρκικο" διάβασα ποτέ. Πρόκειται για το βιβλίο "Λογοτεχνία και Τραύμα: το 1974 στην κυπριακή κι ελλαδική λογοτεχνία", της κυρίας Βασιλικής Σελιώτη, καθηγήτριας στη Μέση Εκπαίδευση στην Κύπρο. Αυτό το γραμμένο στα ελληνικά "τούρκικο" βιβλίο τιμήθηκε με το κυπριακό κρατικό βραβείο Μελέτης για τη Λογοτεχνία!! Ευτυχώς μόνο κατά πλειοψηφία, που σημαίνει ότι κάποιος ή κάποιοι της αρμόδιας Επιτροπής διαφώνησαν με τη βράβευση, μόνο που δεν ξέρουμε ποιος ή ποιοι διαφώνησαν γιατί δεν υπάρχει δήλωση κανενός τους που να ξεκαθαρίζει τη θέση του. Η Κριτική Επιτροπή αποτελείτο από τους Παντελή Βουτουρή, Αλέξη Ζήρα, Μαίρη Κουτσελίνη, Αριστοτέλη Σαϊνη και Ίλια Χατζηπαναγιώτη.

Στο βιβλίο του ο Ζιάκας ξεκαθαρίζει πολλές έννοιες που οι νέοι αγνοούν εντελώς σήμερα, ενώ δεν απασχολούν ποτέ και τους μεγαλύτερους -ακόμα κι αν είναι εξειδικευμένοι και πτυχιούχοι επιστήμονες- πάνω στο θέμα του "γιατί οργανωμένη κοινωνία", "γιατί εξουσία", "γιατί Θεός", "τι είναι ελληνικός πολιτισμός" κ.ο.κ.

Ένα απλό παράδειγμα: Όντας ο άνθρωπος, γράφει ο Ζιάκας, ζώον πολιτικό κι όχι "ατομικό" (θηριώδες) ή "αγελαίο" (βοσκηματώδες) βασίζεται στη βούλησή του και όχι σε κανένα εκ φύσεως ένστικτο ως προς το τρόπο που επιλέγει να επιβιώσει. Επιδιώκει δε την "ελευθερία" όχι ως αυτοσκοπό (για να κάνει ό,τι του καπνίσει, όπως ήθελε η περιβόητη επανάσταση του Μάη του 68, η οποία είχε για σύνθημά της το "απαγορεύεται το απαγορεύειν"), αλλά ως κατάσταση, όπου με Ασφάλεια μπορεί να κοιτάξει τα συμφέροντά του και μέσα στην οποία μπορεί να τιμηθεί και με δόξα από την κοινωνία.

Βέβαια ο Χριστός, που είναι το πρότυπο του Πολίτη στον Ελληνικό Πολιτισμό, δεν ήταν καθόλου "προοδευτικός" του είδους που επιθυμεί την κατάργηση της Εξουσίας. Ο Χριστός είναι υπέρ της εξουσίας, με τη διαφορά ότι εννοεί την αληθινή, την υπέρτατη εξουσία: εκείνη που κυβερνά φιλοστοργικότερα από ότι ο πατέρας το παιδί, εκείνη που υπηρετεί μέχρι του δικού της θανάτου τους άλλους, ώστε έτσι να κερδίζει αμέσως τη θέλησή τους, πράγμα που είναι η αληθινή Βασιλεία επί των ανθρώπων, αφού ό,τι τους ξεχωρίζουν από τα άλλα ζώα είναι η λογική και η ελευθερία της θελήσεως. Η εξουσία όμως που έχουμε τώρα δεν είναι η αληθινή αλλά η ψεύτικη, που δεν υπηρετεί την Αγάπη, δεν θυσιάζεται για τον κυβερνώμενο.

Αυτό που κάνει τον αληθινό Ελληνισμό είναι ο διακαής του πόθος αντικατάστασης της ψεύτικης Εξουσίας με την αληθινή όσο κι αν ξέρει καλά πόσο ανέφικτο είναι αυτό επί της γης. Πιστεύει όμως στην Εκκλησία ως το ανάχωμα απέναντι στην πλήρη κυριαρχία του Κακού. Ο αληθινός Ελληνισμός "δεν μισεί τους εχθρούς του. Κατανοεί την κατάστασή τους και προσπαθεί να τους ειρηνεύσει". Γι' αυτό και ο Γάλλος ιστορικός Φερνάν Μπρωντέλ θα καταλογίσει ως αίτιο της ήττας του Βυζαντίου, της τελευταίας αυτοδύναμης πιστής στον Χριστό ελληνικής Πολιτείας, την απουσία "εποικοδομητικού μίσους", που θα επέτρεπε την επιβίωσή του σε αυτόν τον κόσμο.

Η ανίδεη ελληνικού πολιτισμού και γι' αυτό βραβευμένη καθηγήτρια κυρία Βασιλική Σελιώτη κλήθηκε και παρουσιάστηκε με το βιβλίο της από τήν τηλεόραση του ΡΙΚ με πολλούς ενθουσιασμούς μέχρι και κατενθουσιασμούς εκ μέρους του ομοίως ανίδεου παρουσιαστή, ο οποίος δεν πήρε καθόλου είδηση πόσο η κυπριακή όσο και η ελλαδική λογοτεχνία που έχει θέμα το ΤΡΑΥΜΑ του 74 αντιμετωπίζεται στο βιβλίο της Σελιώτη μέσα από την εισαγόμενη νεοτερική αντίληψη περί πολιτισμού (την οποία υποδύεται ότι εγκολπώνεται για να τη χρησιμοποιήσει ως κόλπο εδραίωσής της η υπέρτατη δυτική εξουσία), ότι για όλα φταίει η πατριαρχία κι ότι για ν' απαλλαγούμε από την εξουσία της θα πρέπει επιτέλους να πάψουν οι άνδρες να βλέπουν τις γυναίκες σαν γυναίκες, οι γυναίκες να πάψουν να βλέπουν τους άνδρες σαν άνδρες και να γίνουμε όλοι ά-φυλοι κάνοντας αρχή-αρχή με πολύ περισσότερα από δύο φύλα ώστε να μην εξουσιάζει στο τέλος κανένας κανέναν. 

Αυτή είναι η "λύση Σελιώτη" (νοικιασμένη από ένα σωρό "αναπτυγμένους" Αμερικανούς και κυρίως Αμερικανίδες) στο τραγικό ζήτημα "άνθρωπος": ν' απελευθερωθούμε από τη φυσική κατάσταση των φύλων, να κατανοήσουμε ότι τα φύλα καθεαυτά δεν υπάρχουν κι ότι είναι μόνο μια κοινωνική σύμβαση όλη κι όλη, μια συμφωνία που πρέπει να καταργηθεί ASAP για να πάμε επιτέλους... μπροστά!!

Είναι μέσα σε αυτό το πλαίσιο που κι ο ΘΟΚ ανέβασε έναν "ανεπτυγμένο" Γύρο του Κόσμου σε 80 ημέρες, όπου τα παιδιά διδάσκονται ότι όχι μόνο δεν είναι πρόβλημα ένα κορίτσι ν' αγαπα ένα κορίτσι κι ένα αγόρι ν' αγαπά ένα αγόρι αλλά... επιβάλλεται κιόλας για το καλό τους! Κι ο Χριστός; Μα ποιος Χριστός καλέ, εκεί είστε ακόμα, 2023 χρόνια μετά Χριστόν;
Μου διέφυγε να σας πω κι αυτό: το Πανεπιστήμιο Κύπρου είναι πρώτο ανάμεσα στα ελληνικά πανεπστήμια στις... "Σπουδές Φύλου"!

Άντης Ροδίτης

Ο υπόκοσμος της Κυπριακής Λογοτεχνίας

Του Άντη Ροδίτη

Διάβασα στον τύπο στις 4/11/2017 τις απόψεις τεσσάρων λογοτεχνών για τη σαθρότητα του θεσμού των κρατικών λογοτεχνικών βραβείων.

Ο θεσμός αυτός δεν μπορούσε να εξαιρεθεί από τις νοοτροπίες που λειτούργησαν αμέσως μετά τη δημιουργία της εκτρωματικής Κυπριακής Δημοκρατίας. Ήταν ένα κράτος που επιβλήθηκε ενάντια στη θέληση της πλειονότητας των πολιτών του κι επέφερε αμέσως τον διχασμό: Εκείνων που συμφωνούσαν ή αποδέχονταν το κράτος κι εκείνων που διαφωνούσαν. Δημιουργήθηκε αμέσως μια πρώτη νοοτροπία των «δικών μας» και των «άλλων». Η εύνοια και η δυσμένεια υπέρ και εναντίον πολιτών μπήκε στην ημερησία διάταξη. Πώς δεν θα επηρέαζε και τον θεσμό των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας; Λίγα άξια έργα βραβεύτηκαν επάξια και περισσότερα αδικήθηκαν, καταδικάστηκαν, αφανίστηκαν.

Έτσι κι αλλιώς η καλή λογοτεχνία δεν μπορεί να μην είναι επαναστατική, αντικαθεστωτική. Ήταν επόμενο ότι θα έμενε στο περιθώριο, ότι δεν επρόκειτο να δικαιωθεί από ένα καθεστώς που ήταν αναγκασμένο να λειτουργεί ενάντια στη μνήμη. Η μνήμη αναζητούσε τη δικαίωση των αληθινών στόχων, η Εξουσία που απέτυχε στην πραγμάτωσή τους έδινε αγώνα εναντίον της μνήμης, που ήταν και προσωπικός αγώνας «δικαίωσης» των επιλογών της. Κάποιοι λογοτέχνες (που έπαιξαν και τον ρόλο των κριτών συναδέλφων τους) συνεργάστηκαν με το Καθεστώς και άλλοι αρνήθηκαν. Έγιναν απίστευτες αδικίες και λήφθηκαν και χαριστικές, καταδικαστέες αποφάσεις. Οι λογοτέχνες έχουν ο καθένας τις δικές του προσωπικές εμπειρίες. Δεν ξέρω πολλούς να τις έχουν καταθέσει. Οι πλείστοι σιωπούν.

Αρχές της δεκαετίας του 80 υπήρχε και το βραβείο «έπαινος». Όταν έδωσαν και σ’ εμένα έπαινο τον πήραν αμέσως πίσω επειδή κάποιος είπε στον Υπουργό ότι η λογοτεχνία πρέπει να επαινεί, όχι ν’ ασκεί κριτική στην Κυβέρνηση. Ακολούθησε σάλος. Αντιδρώντας στην επέμβαση του Υπουργού, δυο λογοτέχνες που βραβεύτηκαν, η Πίτσα Γαλάζη κι ο Κώστας Μακρίδης αρνήθηκαν να παραλάβουν τα βραβεία τους. Μέλη της κριτικής επιτροπής, ο Νάσος Βαγενάς και ο Νίκος Ορφανίδης, παραιτήθηκαν. Σήμερα ο Ορφανίδης είναι ξανά στις Επιτροπές και συμπράττει στις αλαλούμ αποφάσεις της. Ο Βαγενάς σιωπά.

Προηγουμένως, το 1976, είχε προηγηθεί η ακύρωση του βραβείου του Παντελή Μηχανικού, για πολιτικούς λόγους, και το χειρότερο ήταν που βρέθηκε άνθρωπος (ένας φιλόλογος που παρεμπιπτόντως έγραφε και «ποιήματα») να δεχτεί να πάρει εκείνος το βραβείο του Μηχανικού!!

Η απογοήτευση για μένα του 1983 ήταν τέτοια, που παράτησα τη λογοτεχνία. Ο θεσμός επιβράβευσης της λογοτεχνίας με έδιωξε από τη λογοτεχνία. Έμεινα μακριά για μια επταετία περίπου, αλλά επειδή η παραίτηση από τη λογοτεχνία δεν είναι όπως την αλλαγή φύλου, επανήλθα. Αν ο θεσμός συνεχίσει να είναι αυτός που είναι, όπως τον περιγράφουν κι άλλοι (μια κόζα νόστρα της λογοτεχνίας με την ομερτά της) πιστεύω ότι σύντομα θα γραφτεί και κανένα έργο όπου οι λογοτέχνες θα καταφεύγουν και στο νυστέρι, για λοβοτομή: «Γιατρέ, βγάλε μου αυτό το κομματάκι από τον εγκέφαλο που με κάνει λογοτέχνη».

Κάθομαι, λοιπόν, κάποια στιγμή, δυο χρόνια και γράφω ένα χρονικό με τίτλο Την Ελλάδα θέλομεν κι ας τρώγωμεν πέτρες, που κάλυπτε την περίοδο από το 1950 έως το 2000, όπως την έζησα κι όπως την κατάλαβα, και το στέλνω το 2006 στο Υπουργείο, με πολλές ελπίδες επιβράβευσης. Στο μεταξύ υψηλά ονόματα αθηναίικα της τέχνης και της φιλοσοφίας έγραψαν μέχρι και πρωτοφανείς επαίνους στον τύπο (επιφυλλίδα στην «Καθημερινή» Αθηνών), αλλά μου έγραψαν και ιδιωτικά. Αυτά θα δουν το φως το φως μετά που θα φύγω. Επί τη ευκαιρία (είμαι σήμερα 71 ετών) ειδοποιώ το Υπουργείο της Παιδείας μην τολμήσει και στείλει κανένα στεφάνι στην κηδεία μου.

Όταν βγήκαν οι βραβεύσεις του 2006 είδα ότι ούτε καν στον κατάλογο υποψηφίων έργων δεν είχαν βάλει το βιβλίο μου. Τότε έκοβαν κι έραβαν εν πλήρη κρυπτώ και παραβύστω. Δεν ανακοίνωναν τα υποψήφια βιβλία κατά κατηγορία. Το χειρότερο τότε ήταν που δεν υπήρχαν κι άλλα υποψήφια βιβλία στην κατηγορία «χρονικό/μαρτυρία», κι έτσι το βραβείο... δεν δόθηκε σε κανέναν! Πήγε πίσω στα ταμεία της Κυβέρνησης Τάσσου Παπαδόπουλου, που άφησε πίσω της μια «ανθηρά οικονομία»! Επειδή είμαι χριστιανός ορθόδοξος προσπαθώ να αποφεύγω τις απόπειρες φόνου. Αποτάθηκα, όμως, στο Γραφείο Επιτρόπου Διοικήσεως. Βάσει όλων των σοβαρών ελληνικών λεξικών -αυτή ήταν η απόφαση του Γραφείου- το βιβλίο Την Ελλάδα θέλομεν κι ας τρώγωμεν πέτρες ήταν ένα πρώτης τάξεως «χρονικό» και κακώς δεν κρίθηκε υποψήφιο. 

«Εισηγούμαστε», έγραφε το Γραφείο, «οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες να στείλουν ένα γράμμα στον συγγραφέα και να του λεν ό,τι νομίζουν σωστό». Αν είδατε εσείς γράμμα είδα κι εγώ. Δεν έκοψε τότε το μυαλό μου να πάω και στα δικαστήρια. Πάντως, η τότε Διευθύντρια των Πολιτιστικών Υπηρεσιών, ακολουθώντας μια ήδη υπάρχουσα παράδοση, βραβεύτηκε τον επόμενο χρόνο η ίδια από τη δική της Επιτροπή.

Στα 2016 απορρίφθηκε το βιβλίο που έγραψα για τον Μόντη. Το βιβλίο αποκαλύπτει τι ακριβώς ήθελε να πει ο Μόντης με τα τρία Γράμματα στη Μητέρα, πράγμα που δεν μπόρεσε να πει κανείς μέχρι τότε από τους φιλολόγους-αναλυτές του και επίσης δεν βραβεύθηκε επειδή έπρεπε να διατηρηθεί μια άλλη παράδοση, που λέει ότι μόνο φιλόλογοι δικαιούνται να γράφουν για τη λογοτεχνία. Υπήρχαν, επίσης, κι άλλοι λόγοι, προσωπικού φθόνου και κομματικής προκατάληψης. 

Όλοι, βέβαια, γελοίοι λόγοι, λόγοι για γέλια. Υπήρχε, όμως, κι ένας λόγος που ήταν και για κλάματα. Η Πρόεδρος της Επιτροπής, που δεν μπορούσε ευθέως να ευχαριστήσει τον Διευθυντή των Πολιτιστικών Υπηρεσιών, που τη διόρισε για δεύτερη τριετία (σύνολο 6 χρόνια), ήθελε να τον ευχαριστήσει εμμέσως (αφού δεν είχε δικό του βιβλίο υποψήφιο) βραβεύοντας ένα βιβλίο που τον ανέφερε πάρα πολλές φορές ως «πηγή» και «έμπνευση». Αυτό ήταν μια ανθολογία, κι επειδή δεν υπήρχε κατηγορία «ανθολογίες» στα βραβεία, βάφτισαν την ανθολογία «μελέτη» και της έδωσαν το βραβείο μελέτης στη θέση της Μελέτης για τον Μόντη.

Τα μέλη της Επιτροπής ήταν η εξ Ελλάδος Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου (φιλόλογος), ο Νίκος Ορφανίδης (φιλόλογος), ο Λεωνίδας Γαλάζης (φιλόλογος), ο Στέφανος Ευθυμιάδης (φιλόλογος) και η Κίκα Ολυμπίου (φιλόλογος)! Η τελευταία διαφώνησε με την απόφαση αλλά δεν μίλησε. Αυτή τη φορά, που το σκέφτηκα να πάω στα δικαστήρια, δεν μπορούσα επειδή μεσολάβησε η διακυβέρνηση Χριστόφια: Όλες μου οι οικονομίες (60.000 ευρώ) χάθηκαν ως μετοχές Τραπέζης Κύπρου. Πούλησα έναν μικρό πίνακα του Διαμαντή που αγόρασα την εποχή των παχιών αγελάδων, ένα χαρακτικό της Βάσως Κατράκη κι έναν Στας, συν κάτι ασημικά για να βγάλω την πενταετία. Τον πίνακα του Διαμαντή τον πρόσφερα και στο Υπουργείο Παιδείας αλλά δεν μου απάντησαν.

Πιστεύω ότι η χρόνια σαθρότητα του θεσμού, για την οποία κάνουν λόγο οι τέσσερις λογοτέχνες που διαμαρτυρήθηκαν φέτος, κορυφώθηκε με την εισαγωγή στην Επιτροπή επιπρόσθετης ελλαδικής παρακμής τα τελευταία χρόνια.

Προ πενταετίας, όταν δεν ήξερα καν το όνομα της κυρίας Αμπατζοπούλου, φρόντισε να με γνωρίσει η ίδια και να με πληροφορήσει ότι θεωρούσε το βιβλίο μου Νουβορδία (1975) σημαντικό έργο και ότι το παρουσίαζε στους φοιτητές της στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. Στη συνέχεια, όμως, αντελήφθη ότι τόσο η Νουβορδία όσο και τα άλλα βιβλία μου δεν ήσαν άλλο από φορείς πνεύματος αυτογνωσίας των Κυπρίων (του ιδίου που και ο Μόντης εισήγαγε, ιδιαίτερα με το Δεύτερο Γράμμα στη Μητέρα), πνεύματος ακριβώς αντίθετου με το κυρίαρχο μέσα στην κυπριακή κοινωνία, που ήταν η επίρριψη της ευθύνης για την καταστροφή της Κύπρου στους ξένους. Αυτό είναι το πνεύμα και στις «λογοτεχνικές συντροφιές» με τις οποίες επιδίωξε σχέσεις η κα Αμπατζοπούλου. Ως εκ τούτου θεώρησε συμφέρον της να δηλώσει πίστη στο κυρίαρχο πνεύμα! 

Τότε ήταν (24.2.2016), που της είπα ευθέως ότι η θέση της ήταν «στις λέμβους με τα γυναικόπαιδα» κι όχι στο κατάστρωμα του δικού μας Τιτανικού ως το τέλος. Και τότε ήταν επίσης που, συνεπής με τις επιλογές της, συμφώνησε και με το Υπουργείο στην κατάργηση της κατηγορίας «χρονικά/μαρτυρίες» (που στην Ελλάδα ισχύει μέχρι σήμερα) και πρωτοστάτησε στον παραμερισμό του βιβλίου τα Γράμματα στη Μητέρα του Κώστα Μόντη, με τη σύμπραξη των υπολοίπων, που είχαν ο καθένας τον προσωπικό του ή κομματικό λόγο να συμπράξουν κάνοντας έτσι πολύ πιο εύκολο το εκδικητικό της έργο. Αλλά, όπως το έγραψα και σε ειδική έκδοση για το θέμα, με τίτλο Εγκώμιο στην παρακμή των Ελλήνων του πνεύματος, «ίσως ήρθε η ώρα να το μάθουν και οι Κύπριοι λογοτέχνες, ότι η λογοτεχνία έχει υψηλή αποστολή και δεν μπορεί να μην είναι αμείλικτη».

Άντης Ροδίτης

Εφημερίδα "Ο Φιλελεύθερος
7 Νοεμβρίου 2017  

Μαρία Παχίτη: Συμμετοχή στο «Ποιητικό ταξίδι στην ορεινή Κύπρο – Ποιητική Ανθολογία»

Ίδρυμα Πολιτισμού Ορεινών Κοινοτήτων Τροόδους (Ι.Π.Ο.Κ.Τ.)

«Ποιητικό ταξίδι στην ορεινή Κύπρο – Ποιητική Ανθολογία»

Μαρία Παχίτη: Η προικισμένη με το χάρισμα του γραπτού λόγου

Η Μαρία είναι ένα αξιόλογο άτομο γεμάτη ευαισθησίες αλλά δυνατό, έξυπνο και όμορφο κορίτσι, ζει σε κάποιο κόσμο όπου ξεχωριστοί άνθρωποι είναι προικισμένοι με ένα Χάρισμα, ένα ιδιαίτερο ταλέντο.

Προικισμένη από τη θεία φύση με το χάρισμα του προφορικού και γραπτού λόγου η Μαρία Παχίτη είναι ένας ξεχωριστός άνθρωπος με πολλές ευαισθησίες και ενδιαφέροντα. Μέσα από τους προβληματισμούς και κραδασμούς της ψυχής της, αποτυπώνει στα ωραία της κείμενα και στα υπέροχα ποιήματά της τα πλούσια συναισθήματα της για τη ζωή και τον άνθρωπο, που μόνιμα βρίσκεται στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων της.

Μια ξεχωριστή έκδοση από το Ίδρυμα Πολιτισμού Ορεινών Κοινοτήτων Τροόδους (Ι.Π.Ο.Κ.Τ.) παρουσιάστηκε το Σάββατο, 10 Ιουνίου, 2023 στην αίθουσα «Γιώργος Σεφέρης» του Πολιτιστικού Κέντρου Πλατρών. Πρόκειται για την παρουσίαση του πρώτου βιβλίου που εξέδωσε το Ίδρυμα, μιας ποιητικής ανθολογίας, η οποία αναφέρεται στις ορεινές κοινότητες της Κύπρου, με τίτλο «Ποιητικό ταξίδι στην ορεινή Κύπρο – Ποιητική Ανθολογία».

Την παρουσίαση της έκδοσης χαιρέτισαν η Υπουργός Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, Αθηνά Μιχαηλίδου, καθώς επίσης ο Παναγιώτης Αντωνίου, Πρόεδρος Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας, και η Σούλα Ζαβού, Πρόεδρος του Ι.Π.Ο.Κ.Τ.

Το Ίδρυμα Πολιτισμού Ορεινών Κοινοτήτων Τροόδους (Ι.Π.Ο.Κ.Τ.)Το Ίδρυμα Πολιτισμού έχει ως αποστολή του την καταγραφή, διάσωση, μελέτη, ανάπτυξη και ανάδειξη της ιστορίας, της πολιτιστικής κληρονομιάς, της παιδείας, των γραμμάτων και των τεχνών και ευρύτερα του συνόλου της παραγόμενης σήμερα πολιτιστικής δημιουργίας των ορεινών κοινοτήτων Τροόδους.

Στην καλαίσθητη έκδοση συμμετέχουν σαράντα οκτώ (48) Κύπριοι ποιητές και ποιήτριες, με ποιήματα εμπνευσμένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ορεινών κοινοτήτων, διανθίζοντας με αυτόν τον τρόπο την πολιτιστική παραγωγή που σχετίζεται με το Τρόοδος και συμβάλλοντας στην ευαισθητοποίηση της κοινωνίας ως προς τη σημασία των ορεινών περιοχών. (Στη φωτογραφία η πρόεδρος του Ι.Π.Ο.Κ.Τ., Σούλα Κυθραιώτου Ζαβού, ο Παναγιώτης Αντωνίου, Πρόεδρος Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας και η ποιήτρια Μαρία Παχίτη).

Στην ανθολογία συμμετέχει και η ποιήτρια Μαρία Παχίτη με δυο ποιήματα, το «Ποιητικό σεργιάνι στην ορεινή Κύπρο» και το «Ποιητικό ταξίδι στις παρυφές του Τροόδους», ένα ποίημα που έγραψε για το Αγροτικό Φεστιβάλ Στατού-Αγίου Φωτίου το 2010.

Η ποίηση είναι απόδραση, οδοιπορικό, καταφύγιο και αρένα. Είναι ένα ταξίδι γεμάτο περιπέτεια τής σκέψης. Η καταξιωμένη συγγραφέας και ποιήτρια Μαρία Παχίτη με τα ποιήματα της μάς επιβεβαιώνει την ομορφιά της ποίησης.

Η διαφύλαξη της ιστορίας και της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου είναι σημαντική υπόθεση όλων.

Ευθύβουλος Ευθυβούλου, Συμμετοχή στο «Ποιητικό ταξίδι στην ορεινή Κύπρο – Ποιητική Ανθολογία»

Ίδρυμα Πολιτισμού Ορεινών Κοινοτήτων Τροόδους (Ι.Π.Ο.Κ.Τ.)

«Ποιητικό ταξίδι στην ορεινή Κύπρο – Ποιητική Ανθολογία»

Ευθύβουλος Ευθυβούλου: Ο ποιητής με τους πολύχρωμους στοίχους που ανοίγουν τα φτερά της ψυχής. Ο Γιώργος Σεφέρης είχε τονίσει πως: «Η ποίηση είναι εκείνος ο εαυτός μας που δεν κοιμάται ποτέ». Η αλληγορική αυτή έκφραση βρίσκει πρόσφορο έδαφος στην ποιητική δραστηριότητα του Ευθύβουλου Ευθυβούλου. Η ποιητική του διάθεση δεν κοιμάται ποτέ. Ποιητής με εύρος και βάθος, γράφει ποιήματα γεμάτο λυρισμό, συμβολισμούς και νοήματα μοναδικά.

Μια ξεχωριστή έκδοση από το Ίδρυμα Πολιτισμού Ορεινών Κοινοτήτων Τροόδους (Ι.Π.Ο.Κ.Τ.) παρουσιάστηκε το Σάββατο, 10 Ιουνίου, 2023 στην αίθουσα «Γιώργος Σεφέρης» του Πολιτιστικού Κέντρου Πλατρών. Πρόκειται για την παρουσίαση του πρώτου βιβλίου που εξέδωσε το Ίδρυμα, μιας ποιητικής ανθολογίας, η οποία αναφέρεται στις ορεινές κοινότητες της Κύπρου, με τίτλο «Ποιητικό ταξίδι στην ορεινή Κύπρο – Ποιητική Ανθολογία».

Την παρουσίαση της έκδοσης χαιρέτισαν η Υπουργός Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, Αθηνά Μιχαηλίδου, καθώς επίσης ο Παναγιώτης Αντωνίου, Πρόεδρος Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας, και η Σούλα Ζαβού, Πρόεδρος του Ι.Π.Ο.Κ.Τ.

Το Ίδρυμα Πολιτισμού Ορεινών Κοινοτήτων Τροόδους (Ι.Π.Ο.Κ.Τ.)Το Ίδρυμα Πολιτισμού έχει ως αποστολή του την καταγραφή, διάσωση, μελέτη, ανάπτυξη και ανάδειξη της ιστορίας, της πολιτιστικής κληρονομιάς, της παιδείας, των γραμμάτων και των τεχνών και ευρύτερα του συνόλου της παραγόμενης σήμερα πολιτιστικής δημιουργίας των ορεινών κοινοτήτων Τροόδους. 

Πρόκειται για ένα ίδρυμα που αφορά μέρος του πλαισίου υλοποίησης της Εθνικής Στρατηγικής Ανάπτυξης Ορεινών Κοινοτήτων και αποτελείται από εννεαμελές Διοικητικό Συμβούλιο, το οποίο διορίσθηκε τον Απρίλιο του 2022, με Απόφαση του Υπουργικό Συμβουλίου.

Στην καλαίσθητη έκδοση συμμετέχουν σαράντα οκτώ (48) Κύπριοι ποιητές και ποιήτριες, με ποιήματα εμπνευσμένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ορεινών κοινοτήτων, διανθίζοντας με αυτόν τον τρόπο την πολιτιστική παραγωγή που σχετίζεται με το Τρόοδος και συμβάλλοντας στην ευαισθητοποίηση της κοινωνίας ως προς τη σημασία των ορεινών περιοχών. (Στη φωτογραφία η πρόεδρος του Ι.Π.Ο.Κ.Τ., Σούλα Κυθραιώτου Ζαβού, ο Παναγιώτης Αντωνίου, Πρόεδρος Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας και ο ποιητής Ευθύβουλος Ευθυβούλου).

Στην ανθολογία συμμετέχει και ο ποιητής Ευθύβουλος Ευθυβούλου με το ποίημά του «Στ' αχνάρια της παράδοσης», ένα ποίημα που έγραψε για το Αγροτικό Φεστιβάλ Στατού-Αγίου Φωτίου το 2010.

Τα ανθολογημένα ποιήματα εμπλουτίζουν τη βιβλιογραφία γύρω από την κυπριακή ποιητική παραγωγή, επικοινωνούν στους αναγνώστες το πηγαίο ταλέντο των δημιουργών τους, συνθέτοντας, παράλληλα, έναν πολύτιμο θησαυρό.

Προάγγελος διχοτόμησης από το 1948

Κώστας Βενιζέλος
Το βιβλίο του Γιώργου Αγγελετόπουλου «Η Χουριέτ και η πολιτική της Τουρκίας στο Κυπριακό ( 1948-1955)», των εκδόσεων Ρίζες, έρχεται να καλύψει ένα σημαντικό κενό, που αφορά το Κυπριακό και τις διαχρονικές στρατηγικές επιδιώξεις της Τουρκίας. Είναι ένα βιβλίο με προστιθέμενη αξία σε ό,τι αφορά το κεφάλαιο Τουρκία. Ο Γ. Αγγελετόπουλος γνωρίζει καλά τα τουρκικά ζητήματα. Γνωρίζει να διαβάζει την τουρκική στάση και συμπεριφορά και με το βιβλίο αυτό μας δίνει την ευκαιρία να γνωρίσουμε και εμείς καλύτερα την τουρκική πολιτική. Η Χουριέτ πρώτη έθεσε το θέμα της διχοτόμησης από το 1948.

Η εξαιρετική έρευνα, ανάμεσα στα πολλά που αναδεικνύει είναι και το προφανές. Ότι η ειδησεογραφία και η αρθρογραφία σε εφημερίδες, σε χώρες όπως είναι η Τουρκία, που κάποιες από αυτές έχουν καθεστωτικό ρόλο, θα έπρεπε να αξιολογούνταν. Τότε, γιατί το περιεχόμενο τους προδίκαζε εξελίξεις, έδειχναν προθέσεις και διαθέσεις. Κι εάν στην Κύπρο, η οποία ζούσε υπό βρετανική κατοχή αυτό ήταν δύσκολο να γίνει, να αξιολογούνταν δηλαδή όλες πληροφορίες από ανοικτές πηγές, θα ήταν λογικό και αναμενόμενο να γινόταν από το ελληνικό κράτος. Μπορεί και να γινόταν. Αλλά, ας μην ξεχνάμε, ότι τότε η Ελλάδα βίωνε ένα έντονο εμφυλιοπολεμικό κλίμα.

Ο ρόλος του Τύπου ήταν και παραμένει σημαντικός. Βεβαίως με άλλα δεδομένα στο παρελθόν, πολύ διαφορετικά σήμερα. Παρά ταύτα, είναι σαφές πως διαμορφώνει κοινή γνώμη, επηρεάζει πολιτικές αποφάσεις. Ειδικά την περίοδο την οποία μελέτησε ο συγγραφέας, αλλά και χρόνια πριν και μετά, ο Τύπος χρησιμοποιείται ως εργαλείο προώθησης πολιτικής. Προετοιμάζεται η κοινή γνώμη, δοκιμάζονται τα αντανακλαστικά των τρίτων, κυρίως των επηρεαζόμενων. Η Χουριέτ εξέφραζε έναν ακραίο εθνικισμό, με βαθύ αντικομμουνιστικό χαρακτήρα, αλλά και με έντονο το στοιχείο του επεκτατισμού. Ήταν ένα από τα προκεχωρημένα φυλάκια του τουρκικού «οράματος» για την Κύπρο.

Ήταν τότε, όταν ξεκινούσε η εφημερίδα, που έγινε η ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα και σήμανε συναγερμός στους εθνικιστικούς κύκλους της Τουρκίας, ότι «θα χαθεί και η Κύπρος». Ως και το νησί να τους άνηκε. Η Χουριέτ ανέλαβε, λοιπόν, εργολαβικά να θέσει στο επίκεντρο της προσοχής την Κύπρο. Κι αυτό είχε να κάνει με την επιμονή του εκδότη Σεταρ Σιμαβί, αλλά κι άλλων αρθρογράφων στη συνέχεια.

Όπως επισημαίνει ο συγγραφέας, η Χουριέτ από τους πρώτους μήνες της έκδοσης της, το 1948, ασχολήθηκε επισταμένα με το θέμα της Κύπρου. Ασχολήθηκε με τους Τούρκους της Κύπρου, που συνέδεε με τους «ομογενείς» στην ελληνική Θράκη και στα Δωδεκάνησα , αλλά ήταν σαφές πως έδινε περισσότερο βάρος στη μεγαλόνησο. Το καθόρισε τότε και είναι μέχρι σήμερα για την Τουρκία εθνικό θέμα, υπό την έννοια ότι ήταν πάντοτε στόχος η κατάκτηση του νησιού. Ήταν εθνικό θέμα, εντασσόμενο στην επεκτατική πολιτική της Άγκυρας.

Όπως σημειώνει ο Γιώργος Αγγελετόπουλος, για την επίτευξη των συγκεκριμένων στόχων συγκροτήθηκε ένα αφηγηματικό σχήμα, το οποίο απευθυνόταν ταυτόχρονα σε δυο ακροατήρια, εκείνο της διεθνούς και εκείνο της εγχώριας κοινής γνώμης. Τα βασικά χαρακτηριστικά του μπορεί να συνοψιστούν στα εξής, όπως τα περιγράφει ο συγγραφέας:

Α) Η Κύπρος εμπίπτει στη δικαιοδοσία της Βρετανίας, στην οποία «προσωρινά» έχει παραχωρηθεί. Σε περίπτωση όμως που τεθεί θέμα μεταβολής του καθεστώτος της, τότε εκείνη πρέπει να επιστραφεί στον ιδιοκτήτη της, την Τουρκία (Να σημειώσουμε εδώ πως την τελευταία περίοδο, ο κατοχικός ηγέτης, Ερσίν Τατάρ επαναλαμβάνει συνεχώς πως ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, είχε υποσχεθεί στην Τουρκίας πως σε περίπτωση που η Βρετανία αποχωρούσε από την Κύπρο, η κυριαρχία θα επιστρεφόταν στην Τουρκία).

Β) Ο ενωτικός αγώνας των Ελληνοκυπρίων και η στήριξη, που του παρέχεται από την ελληνική κοινή γνώμη και τις ελληνικές κυβερνήσεις, υποσκάπτει τα θεμέλια της «τουρκοελληνικής φιλίας», αλλά και τα συμμαχικά συμφέροντα του δυτικού «ελεύθερου κόσμου» ( σ.σ. Ότι, δηλαδή, δεν εξυπηρετεί τους τουρκικούς στόχους, υπονομεύει φιλίες. Εάν όλοι δέχονται αυτά που ζητά η Τουρκία, τότε είναι εντάξει).

Γ) Η συντριπτική πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων είναι «κομμουνιστές». Το «γεγονός» αυτό, σε συνδυασμό με τη συνεργασία τους με την εκκλησία- που ως μη όφειλε εμπλέκεται σε ζητήματα πολιτικά- υπονομεύει την «ηρεμία» και την «ομαλότητα» στο νησί, ενώ ταυτόχρονα εξυπηρετεί τους στόχους της Μόσχας.

Δ) Η Ελλάδα είναι μια μικρή και ασταθής χώρα, η οποία δεν μπορεί να σηκώσει μόνη της το βάρος των συμμαχικών αμυντικών αναγκών στον χώρο της ανατολικής Μεσογείου. Κατά συνέπεια, οφείλει να ενεργεί στο μέτρο των δυνατοτήτων της και σε συνεργασία με τον μεγάλο γείτονα της, την Τουρκία, και όχι να διαταράσσει τις διμερείς και περιφερειακές σχέσεις με ένα «τεχνητό» ζήτημα. Τεχνητό ζήτημα προφανώς αναφέρεται στην ένωση και τον αντιαποικιακό αγώνα των Κυπρίων.

Διαμορφώθηκε, λοιπόν, ένα αφήγημα, που αναδείκνυε το θέμα της Κύπρου και το καθιστούσε κομμάτι της τουρκικής κοινής γνώμης και του πολιτικού συστήματος. Ένα αφήγημα, ότι δήθεν «η Κύπρος είναι τουρκική».


Δυο χωριστές περιοχές

Σε άρθρο του, ο Süleyman Sedat Simavi, που δημοσίευσε το 1948, διατύπωσε για πρώτη φορά την άποψη ότι η μόνη αποδεκτή μεταβολή του υφισταμένου καθεστώτος του νησιού ήταν η διχοτόμηση, ενώ ταυτόχρονα υποστήριξε την εγγυητική παρουσία Τουρκίας και Ελλάδας για την «ανεξαρτησία» της Κύπρου: «Πώς μπορεί, λοιπόν, να διευθετηθεί το ζήτημα της Κύπρου; Κατά τη γνώμη μας, δεν υπάρχει κυπριακό ζήτημα […]. Θεωρούμε ότι η Κύπρος, η οποία βρίσκεται ακριβώς απέναντι από τις ακτές μας της μητέρας πατρίδας και υπό την προστασία των συμμάχων μας Άγγλων, πρέπει να μείνει υπό το σημερινό της καθεστώς, το οποίο μόνο με έναν τρόπο μπορεί να μεταβληθεί: Όπως ακριβώς έγινε και στην Ιρλανδία, υπό τον όρο να χωριστεί το νησί σε δύο ίσες περιοχές, μία τουρκική και μία ρωμαίικη. 

Έτσι, οι κυβερνήσεις Τουρκίας και Ελλάδας θα εγγυώνται την προστασία και την ανεξαρτησία του. Η αντίθετη περίπτωση, να υπάρξει για την Κύπρο ένα καθεστώς υπό τη διακυβέρνηση της Ελλάδας, είναι εντελώς αδιανόητη. Ούτε καν τίθεται θέμα να μείνουμε αδιάφοροι για την τύχη εκατό χιλιάδων Τούρκων που διαβιούν στην Κύπρο και που οι καρδιές τους χτυπούν σαν τις δικές μας γι’ αυτά τα χώματα».

«Δεν είμαι κομμουνιστής, είμαι αντικομμουνιστής»

Άκρως ενδιαφέρουσα ήταν η συνέντευξη, που παραχώρησε στην εφημερίδα ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, τον Ιανουάριο του 1954. Κι για τα όσα ανέφερε ο Μακάριος αλλά και την επιθετική συνέντευξη δόθηκε στον Necati Zincirkıran. Στη συνοδευτική του κειμένου φωτογραφία εικονιζόταν ο δημοσιογράφος με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο στο γραφείο του τελευταίου, κατά τη διάρκεια της συνέντευξης που του είχε παραχωρήσει. Στη λεζάντα αναφέρονταν μάλλον άκομψα τα εξής: «Η ανησυχία του μελανοπώγωνα Αρχιεπισκόπου Κύπρου είναι το γεγονός ότι το εξήντα τοις εκατό της κοινότητάς του είναι κομμουνιστές. 

Κι ενώ ο Μακάριος χτυπιέται και αναλώνεται χάριν της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα, οι κομμουνιστές Ελληνοκύπριοι φωνασκούν ότι “όσο η Ελλάδα δεν γίνεται μια συνδεδεμένη με τη Ρωσία Λαϊκή Δημοκρατία, όπως η Βουλγαρία, η Ουγγαρία και οι άλλες δορυφορικές χώρες, δεν θέλουμε την ένωση”». Περνώντας από την Αρχιεπισκοπή, εντύπωση του προξένησαν οι προτομές των εκτελεσθέντων ιερέων κατά την «ανταρσία του 1821», το γεγονός ότι στη συνείδηση του κόσμου εκείνοι ήσαν «αγωνιστές», καθώς και το πλήθος των εκκλησιών και των μοναστηριών στο νησί, που «δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στον κόσμο, εκτός από τη Ρώμη».

Συνεχίζοντας την περιγραφή του, ανέφερε ότι «μέχρι προσφάτως» δουλειά των «παπάδων» στην Κύπρο ήταν να προσηλυτίζουν στον χριστιανισμό Τουρκοκύπριους, «που δεν γνώριζαν άλλη γλώσσα από τα ρωμαίικα». Αφηγείτο, μάλιστα, ένα περιστατικό της κλοτσηδόν εκδίωξης και του ξυρίσματος ενός παπά από το χωριό Σελλάδιν τ’ Άππη της Τηλλυρίας, επεισόδιο μετά το οποίο «ουδείς ξαναείδε στο νησί τον θρασύ παπά που του ξύρισαν το μούσι». Ακολούθως, καταφερόταν εναντίον και άλλων ιερέων, υποστηρίζοντας ότι είναι ρυπαροί και με φθαρμένα άμφια, αλλά ταυτόχρονα και «αδελφοί του Μακαρίου!». Στο στόχαστρό του έμπαινε κατόπιν ο ίδιος ο Αρχιεπίσκοπος με εντελώς ανοίκειο και υποβολιμαίο τρόπο: Επισημαινόταν η φυσική «ομορφιά του» και η γοητεία που ασκούσε «στις “Ελενίτσες” του νησιού, οι οποίες παρακολουθούσαν [στα συλλαλητήρια] τον μαυροφρύδη, μαυρομάτη και μελανοπώγωνα Αρχιπαπά με τα σάλια τους να τρέχουν». 

Αφού δώσει ένα σύντομο βιογραφικό του, υποστήριξε ότι μετά την ανάρρησή του στην αρχιεπισκοπική έδρα, είχε βαλθεί «να αυξήσει την επιρροή της εκκλησίας» και να «πάρει στη χούφτα του τις 400 χιλιάδες των Ελληνοκυπρίων», όμως η ισχυρή παρουσία των κομμουνιστών ήταν ένα «θέμα που τον κλονίζει και τον ανατριχιάζει», αλλά και του χαλάει αυτά τα σχέδια. Παρά την αρνητική εκείνη παρουσίαση, ο απεσταλμένος της εφημερίδας τηλεφώνησε στην Αρχιεπισκοπή για να ζητήσει συνέντευξη από τον Μακάριο. Όπως αναφέρεται στο βιβλίο, η επιθετική στάση του απεσταλμένου της εφημερίδας συνεχίστηκε από την πρώτη κιόλας στιχομυθία που είχε με τον Μακάριο. Όταν ο τελευταίος ξεκινώντας εξέφρασε τα συλλυπητήριά του για τον θάνατο του Simavi, που είχε πεθάνει το 1953, ο Zincirkıran τον ρώτησε αμέσως αν γνώριζε ποια ήταν η παρακαταθήκη που εκείνος τους είχε αφήσει, για να προσθέσει αμέσως κατόπιν: «Οι αγώνες των Τούρκων που διαβιούν στην Κύπρο, στη Δυτική Θράκη και στα Δωδεκάνησα». 

Στο συγκαταβατικό νεύμα του Αρχιεπισκόπου και στην ερώτησή του «πώς είδατε την Κύπρο;», ο Τούρκος δημοσιογράφος απάντησε συνεχίζοντας στο ίδιο ύφος: «Εμείς ονομάζουμε το νησί “πράσινο”, διότι το χρώμα αυτό χαρακτηρίζει τον παράδεισο και η Κύπρος είναι τέτοιου είδους τόπος. Στο παραδεισένιο νησί αυτό, όμως, η ηρεμία κατά καιρούς διαταράσσεται. Ενώ δεν υπάρχει ούτε σπιθαμή εδάφους προς παραχώρηση, εγείρετε θέμα ένωσης. Και τότε το πράγμα αλλάζει». Ο Μακάριος, του ανακοίνωσε ότι τον προσεχή Οκτώβριο το θέμα επρόκειτο να τεθεί στα Ηνωμένα Έθνη, όπου θα το υποστήριζε η Ελλάδα, αλλά θα γινόταν δεκτή κάθε βοήθεια «τόσο από τα δεξιά, όσο και από τα αριστερά έθνη». Διευκρινίζοντας ότι αν η υποστήριξη προερχόταν μόνο από τη Ρωσία δεν θα γινόταν δεκτή, ο Αρχιεπίσκοπος υπογράμμισε ότι αυτή ήταν και η απάντησή του στον τουρκικό Τύπο, που τον χαρακτήριζε «κόκκινο παπά»: «Δεν είμαι κομμουνιστής, είμαι αντικομμουνιστής». 

Ο Zincirkıran του διευκρίνισε άμεσα τον συγκεκριμένο τουρκικό χαρακτηρισμό, παραπέμποντας σε παλαιότερη δήλωση του Μακαρίου από τις ΗΠΑ, ότι θα δεχόταν βοήθεια ακόμη και από τη Ρωσία, δήλωση «που μας έκανε να αμφιβάλλουμε για τον εθνικισμό σας, εξ ου και το προσωνύμιο “κόκκινος παπάς” στις εφημερίδες μας». Όπως υποστήριξε, ο Μακάριος «έμεινε πολύ ικανοποιημένος από τη διευκρίνιση» και συνέχισε να μιλά για το θέμα της ένωσης, επαναλαμβάνοντας ότι σε περίπτωση που το θέμα δεν διευθετηθεί μεταξύ Βρετανίας και Ελλάδας θα ερχόταν στα Η.Ε.. Πρόσθεσε ότι τασσόταν υπέρ της έκφρασης του λαού μέσω δημοψηφίσματος και ξεκαθάρισε ότι σε περίπτωση ένωσης του νησιού με την Ελλάδα, «θα αναγνωριστούν και τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων, όπως ακριβώς των Ελληνοκυπρίων».

Ένωση και βιοτικό επίπεδο

Όταν ο Zincirkıran του υπενθύμισε την άσχημη οικονομική κατάσταση της Ελλάδας και τον ρώτησε κατά πόσο εκείνη επηρέαζε την απόφασή του, ο Αρχιεπίσκοπος απάντησε με τη φράση που η εφημερίδα επέλεξε ως επικεφαλίδα του ρεπορτάζ, σημειώνοντας ότι η Κύπρος ωφελούσε τη Βρετανία και όχι το αντίθετο, καθώς από τον τελευταίο προϋπολογισμό προέκυπτε ότι οκτώ εκατομμύρια λίρες στερλίνες, προσαυξημένες με τόκο 1%, είχαν μεταφερθεί στο βρετανικό κρατικό θησαυροφυλάκιο. Παράλληλα, τόνισε ότι μπορεί να έπεφτε το βιοτικό επίπεδο σε περίπτωση ένωσης, αλλά «θα είμαστε ελεύθεροι!», με τον συντάκτη να παρατηρεί ότι ο Αρχιεπίσκοπος μιλούσε «σαν Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας».

Στο σημείο εκείνο του απηύθηνε το ερώτημα γιατί υποστήριζε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα ενώ «εξεγειρόταν» έναντι του αντίστοιχου ενδεχομένου ένωσης του νησιού με την Τουρκία, εκθέτοντας τη γνωστή ιστορική αφήγηση από τουρκικής σκοπιάς, στην οποία πρόσθεσε τα εξής: «Και τώρα να σας ρωτήσω: Η Κύπρος, που από το 1571 μέχρι το 1878 βρισκόταν επί τρεις αιώνες υπό τη διοίκηση των Τούρκων, που αργότερα παραχωρήθηκε προσωρινά στους Άγγλους και που κατέληξε να είναι θύμα ενός πολιτικού παιχνιδιού, είναι τουρκική ή ρωμαίικη; Ιστορικοί, γεωγραφικοί, στρατηγικοί και γεωπολιτικοί λόγοι δεν επιτάσσουν την ένωση της Κύπρου με την Τουρκία;».

Έναντι αυτών ο Μακάριος, «αφού σκέφτηκε λίγο», παρέπεμψε στο άρθρο 23 της Συνθήκης της Λωζάννης, εκτιμώντας ότι η Τουρκία σεβόμενη το συγκεκριμένο άρθρο δεν έχει εγείρει θέμα ένωσης. Αντιδρώντας ο Zincirkıran παρατήρησε ότι «αυτός ο μελανοπώγων και μαυρομάτης παπάς δείχνει να πιστεύει στον αγώνα του και, ό,τι και να του λέγαμε, εκείνος συνέχιζε με εκείνα που ήξερε», για να παραθέσει κατόπιν τη δική του απειλητική ανταπάντηση, χωρίς να σχολιάσει το επιχείρημα της Λωζάννης: «Εμείς οι Τούρκοι δεν δίνουμε σημασία στα κούφια λόγια και στις οχλαγωγίες και δεν ξοδεύουμε άσκοπα την ενέργειά μας, διότι πιστεύουμε, όπως και όλος ο υπόλοιπος κόσμος, ότι οι Άγγλοι δεν προτίθενται να δωρίσουν την Κύπρο σε κανέναν με τέτοιου είδους λόγια. Αν αισθανθούμε κάτι τέτοιο, τότε εμείς που είμαστε οι νόμιμοι ιδιοκτήτες του νησιού, θα κινητοποιηθούμε άμεσα. Και γνωρίζετε το χαρακτηριστικό γνώρισμα των Τούρκων: Αποσπούν εκείνο που κρατούν».

Στη «μάλλον θυμωμένη» παρατήρηση του Μακαρίου, «μα, δεν σας ρώτησα αυτό», ο συντάκτης αδιαφορώντας του απηύθυνε το ερώτημα κατά πόσο «αρμόζει» σε θρησκευτικούς λειτουργούς να ασχολούνται με την πολιτική, για να λάβει τη «χαμογελαστή» απάντηση του Αρχιεπισκόπου ότι «στις χώρες που επιθυμούν να είναι ελεύθερες, οι ιερωμένοι ασχολούνται με την πολιτική χάριν της ελευθερίας». «Αυθόρμητα» τότε ο Τούρκος δημοσιογράφος σημείωσε απαντητικά, «όμως στην Ελλάδα οι παπάδες δεν έχουν το δικαίωμα εκλογής εξοχώτατε Μακάριε», επιλέγοντας να περατώσει με αυτή του την αναφορά την παράθεση της συνέντευξης που είχε λάβει από τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου.

«Ποιος είναι ποιος»

Ο Γιώργος Αγγελετόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα. Αποφοίτησε από το τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές σπουδές του στη Νεώτερη και Σύγχρονη Τουρκική Ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου, ενώ έλαβε τον διδακτορικό του τίτλο στη Νεώτερη Ιστορία από το Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Ως απόφοιτος του Τμήματος Ακολούθων Τύπου της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης, έχει υπηρετήσει ως Γραμματέας στο Γραφείο Τύπου και Επικοινωνίας Άγκυρας (2004-2006), και ως Προϊστάμενος Σύμβουλος Επικοινωνίας στα Γραφεία Τύπου και Επικοινωνίας Λευκωσίας (2006-2010) και Κωνσταντινούπολης (2013-2017). Εργάζεται στο Υπουργείο Εξωτερικών. Είναι συγγραφέας μαζί με τον Ευάγγελο Αρεταίο του βιβλίου “Τουρκία. Το Τρένο του Μεγάλου Εκσυγχρονισμού” (Παπαδόπουλος, 2019) και του εισαγωγικού εγχειριδίου “Πειθώ και Προπαγάνδα” (Παπαδόπουλος, 2020). 

Πηγή: Ο Φιλελεύθρος 18 Ιουνίου 2023, 5:10

Δεσμευμένος Φάκελος "Κυπριακό 1964"

Επιμέλεια Άντη Ροδίτη

Σας κοινοποιώ εκτεταμένη έκθεση του νομικού Γιώργου Μάτσου από τη Θεσσαλονίκη (Georgios Matsos - Είναι δυνατόν να λάβει χώρα αυτό που αποκαλούμε... | Facebook) με θέμα την απόφαση και πρόταση του Συμβουλίου του Στέμματος προς τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο για άμεση Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα τον Αύγουστο 1964, ιδιαιτέρως για την προσοχή του Δρ ΑΧΙΛΛΕΑ Κ. ΑΙΜΙΛΙΑΝΙΔΗ, ο οποίος με σχόλιό του στο προηγούμενό μου μήνυμα δήλωσε ότι αναλαμβάνει να ενεργήσει "προς την κατεύθυνση της αποδέσμευσης" του Φακέλου «Κυπριακό 1964» από το Κρατικό Αρχείο Ελλάδος.

Όλα τα έγγραφα των οποίων τα στοιχεία αναφέρονται πιο κάτω μπορούν να σταλούν σε οποιονδήποτε τα ζητήσει.
Άντης Ροδίτης
Είναι δυνατόν να λάβει χώρα αυτό που αποκαλούμε σήμερα "Συμβούλιο Πολιτικών Αρχηγών" και να περνάει απαρατήρητο όχι μόνον από την επικαιρότητα των ημερών που συνέβη, αλλά και από τη μετέπειτα ιστορική έρευνα; Διότι μπορεί να μην δημοσιοποιηθεί εάν υπάρχουν λόγοι απορρήτου και λεπτότητας των χειρισμών της στιγμής. Όμως το να μην ασχολείται με ένα τέτοιο μείζον συμβάν ΟΥΤΕ η ιστορική έρευνα, αυτό είναι από μόνο του αξιοπρόσεκτο.

Συμβούλια Πολιτικών Αρχηγών έλαβαν χώρα τον Μάρτιο 1987 με την ελληνοτουρκική κρίση, το 1992 με το Σκοπιανό και το 2015 την επομένη του δημοψηφίσματος και την επικείμενη αποπομπή της χώρας από την ευρωζώνη. Όλα για μείζονα εθνικά ζητήματα, που έχουν σημαδέψει τη νεώτερη ιστορία μας και έκτοτε αποτελεί το καθένα από αυτά σημείο αναφοράς της εποχής του για τον ιστοριογράφο του μέλλοντος.
Κάτι παρόμοιο, ένα δηλαδή "Συμβούλιο Πολιτικών Αρχηγών" έλαβε χώρα στις 19 Αυγούστου 1964 υπό την προεδρία του τότε αρχηγού του κράτους, βασιλιά Κωνσταντίνου, χωρίς ποτέ να αναφερθεί το παραμικρό ούτε στον τύπο της εποχής, αλλά ούτε και μετέπειτα στην ιστορική έρευνα. Το ότι όμως εκείνο το "Συμβούλιο Στέμματος", όπως ονομαζόταν το άτυπο εκείνο συμβουλευτικό όργανο του τότε αρχηγού του κράτους, όντως πραγματοποιήθηκε, αποδεικνύεται από το "Ημερολόγιον Κινήσεως Βασιλέως", το οποίο έχει σήμερα μεταφερθεί στα Γενικά Αρχεία του Κράτους.

Το συγκεκριμένο λοιπόν Συμβούλιο Στέμματος, όπως ονομαζόταν τότε, έλαβε χώρα στις 19 Αυγούστου 1964 στις 16:30 το απόγευμα, με την παρουσία των: βασιλιά Κωνσταντίνου, πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου, αρχηγού αντιπολιτεύσεως Π. Κανελλόπουλου, υπουργού Εξωτερικών Στ. Κωστόπουλου και υπουργού Άμυνας, Π. Γαρουφαλιά.

Κατά τη μαρτυρία του Π. Κανελλόπουλου στην αυτοβιογραφία του, παρών ήταν και ο πρέσβης Δημήτριος Μπίτσιος, ο οποίος "κρατούσε σημειώσεις" - κατά κάποιο τρόπο δηλαδή, πρακτικά.
Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι υπό το Σύνταγμα του 1952 Συμβούλιο του Στέμματος δεν προβλεπόταν, αλλά χρησιμοποιούνταν άτυπα από τον αρχηγό του κράτους όταν ο ίδιος θεωρούσε σκόπιμο να το συγκαλέσει. Ιδιαιτέρως γνωστά έγιναν τα Συμβούλια Στέμματος μετά τα Ιουλιανά του 1965 και τις προσπάθειες σχηματισμού κυβέρνησης υπό καθεστώς έντονης πολιτικής αστάθειας. Αντιθέτως, υπό το Σύνταγμα του 1975 προβλεπόταν ρητώς στο άρθρο 39 το "Συμβούλιο της Δημοκρατίας", που καταργήθηκε (και ορθώς) το 1986, ως παρέχον άτυπες υπερεξουσίες στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, καθώς με αυτό είχε τη δυνατότητα να παρακάμψει πολιτικά τον πρωθυπουργό και να δημιουργήσει πολιτειακή κρίση αντίστοιχη του 1965, που πλήρωσε ακριβά στη συνέχεια η Ελλάδα.

Τι λοιπόν συζητήθηκε στο Συμβούλιο Στέμματος της 19ης Αυγούστου 1964;

Η μόνη ολοκληρωμένη μαρτυρία είναι αυτή του Π. Γαρουφαλιά στο έργο του "Ελλάς και Κύπρος", που αναφέρει ότι εκεί αποφασίστηκε να προταθεί στον Μακάριο - υπό αυτόν τον ίδιο, τον Π. Γαρουφαλιά, ως εκπρόσωπο της ελληνικής κυβέρνησης - η άμεση Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα! Η μόνη "παραχώρηση" θα ήταν η δέσμευση προς τις ΗΠΑ, ότι η Ελλάδα αμέσως μετά θα συζητούσε με την Τουρκία την παραχώρηση στρατιωτικής βάσης με ενοίκιο για 50 χρόνια, κάτι που είχε όμως ήδη απορρίψει έντονα η Τουρκία, έχοντας μάλιστα ήδη αναφέρει στους Αμερικανούς ότι, αν ήταν να γίνει η Ένωση, την προτιμούσε ως fait accompli χωρίς τη δική της συναίνεση. Σε αυτό το πολιτικό πλαίσιο, μετά από μια τέτοια μείζονα μονομερή πολιτική κίνηση εκ μέρους του Ελληνισμού, είναι απολύτως βέβαιο ότι οι Τούρκοι δεν υπήρχε καμία περίπτωση να αποδεχθούν την Ένωση με "δώρο παρηγοριάς" προς αυτούς μια στρατιωτική βάση με ενοίκιο για 50 χρόνια και χωρίς καμία δική τους κυριαρχία.

Η δε δέσμευση της ελληνικής κυβέρνησης προς τις ΗΠΑ να ΣΥΖΗΤΗΣΕΙ με τους Τούρκους τη βάση με ενοίκιο μετά το fait accompli της ανακηρυγμένης Ένωσης, ήταν ξεκάθαρα ένα φύλλο συκής των ΗΠΑ έναντι της Τουρκίας, προκειμένου να μην θεωρηθούν οι Τούρκοι εντελώς ριγμένοι στο Κυπριακό. Αυτό ακριβώς άλλωστε έγραφε και ο ίδιος ο Άτσεσον προς το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ στις 22 Αυγούστου 1964 (ότι δηλαδή οι Τούρκοι στο τέλος δεν θα έπαιρναν τίποτε), όπως και η βρετανική κυβέρνηση προς τις ΗΠΑ στις 25 Αυγούστου 1964.

Κι όμως σήμερα, η μόνη δημοσίως διαθέσιμη μαρτυρία από ελληνικής πλευράς για ένα τέτοιο μείζον γεγονός είναι ενός μόνον ανθρώπου από τους τότε συμμετέχοντες. "Μισή" ακόμη μαρτυρία μπορεί να βρει κανείς στην αυτοβιογραφία του Π. Κανελλόπουλου. Το ότι είχε προκριθεί τότε, την κρίσιμη εκείνη εβδομάδα, 19 έως 25 Αυγούστου 1964, η μονομερής Ένωση Ελλάδας-Κύπρου, αποδεικνύεται κυρίως από την αποχαρακτηρισμένη εσωτερική αλληλογραφία των Αμερικανών και εν μέρει των Άγγλων. Επίσημη μαρτυρία από ελλαδικής πλευράς, απολύτως καμία!

Αν σήμερα το παρ' ολίγον κοσμοϊστορικής σημασίας εκείνο Συμβούλιο Στέμματος της 19ης Αυγούστου 1964 είναι κάπως ευρύτερα γνωστό, αυτό οφείλεται σε έναν και μόνον άνθρωπο: Στον Antis Roditis (Facebook), ο οποίος και έχει αφιερώσει τη ζωή του τα τελευταία 15 περίπου χρόνια στην ανάδειξη όχι μόνον του ίδιου του γεγονότος, αλλά κυρίως στις συνέπειές του στη συλλογική αυτοσυνειδησία του προδομένου, το 1974, κυπριακού Ελληνισμού.
Ο ανθελληνισμός στην Κύπρο, που καλλιεργείτο ύπουλα από το μακαριακό καθεστώς την περίοδο 1959-1974, έφθασε στο απόγειό του το 1974, με την ενεργητική εγκατάλειψη της άμυνας της Κύπρου από την Ελλάδα (τόσο επί χούντας, όσο και επί δημοκρατίας, δυστυχώς), αλλά και με τη διαρκή πίεση έκτοτε εκ μέρους της Ελλάδας (πλην ολίγων τιμητικών εξαιρέσεων) να γίνουν αποδεκτά τα τετελεσμένα του 1974. Αν όμως η Ελλάδα το 1964 είχε κατορθώσει να πείσει τις ΗΠΑ να δεχθούν την ατόφια Ένωση Ελλάδας-Κύπρου, τότε όλο το κατά βάθος ανθελληνικό κυπριακό πολιτικό κατεστημένο πρέπει να πει ένα μεγαλοπρεπές "mea culpa" και να αναθεωρήσει πλήρως την έλλειψη δέσμευσής του στην ελληνικότητα της Κύπρου. Να απορρίψει τον κυπριωτισμό και να ξαναγίνει η Κύπρος τόσο ελληνική, όσο ήταν την περίοδο 1955-1959 και διαρκώς έως τότε από την αρχαιότητα.

Τι λένε λοιπόν τα ελλαδικά κρατικά αρχεία για εκείνη την πρόταση άμεσης και στην ουσία απολύτως καθαρής Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα;

Απολύτως τίποτε! Ή, ορθότερα, απολύτως τίποτε που να είναι προσβάσιμο στον ιστορικό ερευνητή.

Με υπόδειξη και καθοδήγηση του ίδιου του Antis Roditis έκανα ο ίδιος έρευνα:

α) στην Υπηρεσία Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του Υπουργείου Εξωτερικών.

β) στην Προεδρία της Δημοκρατίας και

γ) στα Γενικά Αρχεία του Κράτους,

αναζητώντας πληροφορίες για το συγκεκριμένο Συμβούλιο Στέμματος.
Η μεγαλύτερη απογοήτευση ήταν η έρευνα στο Διπλωματικό και Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών. Για όλη εκείνη τη μείζονος σημασίας περίοδο του καλοκαιριού του 1964 για το Κυπριακό δεν υπάρχει ΣΧΕΔΟΝ ΤΙΠΟΤΕ για να μελετήσει ο ερευνητής!

Τα αμερικανικά και αγγλικά αρχεία περιέχουν πολύ περισσότερες πληροφορίες για τα λεγόμενα "Σχέδια Άτσεσον" και τις σχετικές διαπραγματεύσεις στη Γενεύη τον Ιούλιο-Αύγουστο 1964 από ό,τι τα ελλαδικά. Για το Διπλωματικό και Ιστορικό Αρχείο της Ελλάδας, η Γενεύη, τα Σχέδια Άτσεσον και, φυσικά, η πρόταση άμεσης και καθαρής Ένωσης Ελλάδας-Κύπρου που αποφασίστηκε στις 19 Αυγούστου 1964, είναι σαν να μην υπήρξαν ποτέ!

Μετά τη δική μου άκαρπη έρευνά στο Αρχείο, οι υπάλληλοι του Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου και αφού τους εξήγησα τι ακριβώς ζητούσα, μήπως και αυτοί μπορούσαν να με βοηθήσουν περισσότερο, μου είπαν ότι αποκλείεται να βρω ο,τιδήποτε για την έρευνά μου. "Δεν μας το είπατε από την αρχή τι ψάχνετε, να σας πούμε να μην κάνετε καν τον κόπο να έρθετε από τη Θεσσαλονίκη", μου ανέφεραν χαρακτηριστικά! Στην ερώτησή μου, αν είναι χαρακτηρισμένα ή όχι τα έγγραφα περί Κυπριακού του 1964, η απάντηση ήταν ότι αυτοί δεν έχουν καμία σχέση με αυτά και ότι προφανώς όλα τα έγγραφα της εποχής εκείνης αποτελούν ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ εσωτερικά έγγραφα της αρμόδιας Διεύθυνσης του Υπουργείου Εξωτερικών! Απόρρητα και μη απόρρητα.

Προφανώς - ερμηνεύω πια εγώ - στην υπηρεσία Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου προωθήθηκαν μόνον πολιτικώς "ανώδυνα" έγγραφα - με μείζον ερώτημα να είναι, για ποιο λόγο π.χ. μια πρόταση άμεσης και καθαρής Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα να είναι πολιτικώς "επώδυνο" έγγραφο. Ο μόνος λόγος που μπορώ να σκεφτώ για να αποφεύγεται η δημοσιότητα για το ζήτημα είναι, ο φόβος ότι, αν γίνει κάτι τέτοιο ευρύτερα γνωστό, "θα μας μαλώσουν οι ξένοι. Και τότε, όσοι πάρα πολλοί φοβούνται κάτι τέτοιο, θα έμεναν ίσως και στον τόπο από ανακοπή καρδιάς που "τολμήσαμε" να κάνουμε έστω και κάποια αρχικά βήματα καθαρής Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα!

Η Προεδρία της Δημοκρατίας δεν μου απάντησε ποτέ αν έχουν ή όχι στοιχεία (υποθέτω, συνεπώς, ότι ίσως και να έχουν), αλλά κατά βάση με παρέπεμψαν στα Γενικά Αρχεία του Κράτους.

Εκεί, ψάχνοντας πάντοτε στοιχεία για το Συμβούλιο Στέμματος της 19ης Αυγούστου 1964, με περίμενε η επόμενη μεγάλη έκπληξη:

Από τα πέντε (5) συνολικώς δεσμευμένα αρχεία των πρώην βασιλικών Ανακτόρων σε σύνολο 2.463 αρχείων, τα... τέσσερα (4) αφορούσαν το Κυπριακό την περίοδο 1963-1966. Μέσα σε αυτά, προφανώς, και τα όποια στοιχεία για το συγκεκριμένο Συμβούλιο Στέμματος της 19-8-1964. Σε απάντηση σχετικής ερώτησής μου, η αρμόδια υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους με πληροφόρησε ότι ήδη είχαν ζητήσει το 2016 τον αποχαρακτηρισμό των αρχείων αυτών από το καθ' ύλην αρμόδιο υπουργείο Εξωτερικών, ενώ ενόψει του δικού μου αιτήματος μελέτης των αρχείων θα το αιτούνταν εκ νέου. Περιττό να πω ότι από τον Μάρτιο 2023 που έγινε η σχετική συζήτηση, δεν υπάρχει κανένα νέο πάνω στον αποχαρακτηρισμό των αρχείων αυτών.

Τα μόνα στοιχεία που κατόρθωσα να βρω για το συγκεκριμένο Συμβούλιο Στέμματος είναι ότι αυτό πράγματι συνέβη.

Και ότι από τις κινήσεις του βασιλιά τις υπόλοιπες ημέρες των καλοκαιρινών διακοπών του πριν και μετά από την 19η Αυγούστου 2023, προκύπτει ότι κάτι πολύ σημαντικό κρατούσε τον Κωνσταντίνο στην Αθήνα μέχρι τις 25 Αυγούστου (ημερομηνία επίσκεψης του Μακαρίου στην Αθήνα), ενώ κανονικά θα έπρεπε να είναι στην Κέρκυρα για διακοπές.

Αναρτώ λοιπόν το σύνολο των αντιτύπων από το "Ημερολόγιο Κινήσεων Βασιλέως", που είχε την καλοσύνη να μου παράσχει επισήμως η απίστευτα εξυπηρετική υπηρεσία Αναγνωστηρίου των Γενικών Αρχείων του Κράτους της Ελλάδας.

Η παρουσίαση του Ημερολογίου ξεκινά από τις 11 Αυγούστου 1964: Στις 17:37, "Η Α.Μ. ο Βασιλεύς, μετά της Α.Μ. της Βασιλίσσης Μητρός Φρειδερίκης, της Α.Β.Υ. της Πριγκηπίσσης Σοφίας και της Α.Β.Υ. του Πρίγκηπος Χουάν-Κάρλος, αφίχθη δια βασιλικού αεροσκάφους εν Κερκύρα, προερχόμενος εξ Αθηνών. Στολή: Πολιτική περιβολή". Οι βασιλικές καλοκαιρινές διακοπές ξεκινούν.

Η συνέχεια του Ημερολογίου είναι άκρως ενδιαφέρουσα, διότι αποδεικνύει ότι ο Κωνσταντίνος όχι μόνον δεχόταν επίσημες επισκέψεις στην Κέρκυρα, αλλά και ότι μετέβαινε και αυθημερόν στην Αθήνα ή αλλού, αν υπήρχε λόγος, επιστρέφοντας το απόγευμα στην Κέρκυρα για να συνεχίσει τις διακοπές.

12 Αυγούστου λοιπόν: "Ουδεμία κίνησις".

13 Αυγούστου: Συνάντηση με Μητροπολίτη Θυατείρων Αθηναγόρα στην Κέρκυρα.

14 Αυγούστου: "Ουδεμία κίνησις".

15 Αυγούστου: Συνάντηση με υπαρχηγό ΓΕΣ στην Κέρκυρα. Κυριακή 16 Αυγούστου: "Ουδεμία κίνησις".

Δευτέρα 17 Αυγούστου: "Ουδεμία κίνησις".

Τρίτη 18 Αυγούστου: "Ουδεμία κίνησις".

Και αιφνιδιαστικά, Τετάρτη 19 Αυγούστου, όχι μόνον πηγαίνει ο βασιλιάς στην Αθήνα, αλλά και ξεκινά ένας μαραθώνιος δραματικά σημαντικών συναντήσεων!

- Ώρα 9:00: "Η Α.Μ. ο Βασιλεύς ανεχώρησεν αεροπορικώς δι' Αθήνας εκ του Αεροδρομίου Κερκύρας"

- Ώρα 11:00: "Η Α.Μ. ο Βασιλεύς εδέχθη εις συνεργασίαν την Α.Ε. τον πρωθυπουργόν κον. Γ. Παπανδρέου".

Κανονικά και μόνον η συνάντηση του πρωθυπουργού με τον αρχηγό του κράτους θα έπρεπε να είναι είδηση της εποχής. Δεν ήταν! Για ποιο λόγο όμως ο βασιλιάς να επιστρέψει αιφνιδιαστικά από Κέρκυρα μέσα στο κατακαλόκαιρο για να δει τον πρωθυπουργό; Και για ποιο λόγο να μην πάει ο πρωθυπουργός στην Κέρκυρα, ως κατώτερος πολιτειακά παράγοντας;

Η συνέχεια αποδεικνύει ότι η συνάντηση Παπανδρέου-Κωνσταντίνου ήταν μόνον η αρχή της έντονης εκείνης ημέρας:

- Ώρα 12:15: "Η Α.Μ. ο Βασιλεύς εδέχθη εις ακρόασιν τον Υπουργόν Εξωτερικών της Κύπρου κον. Κυπριανού". [Σημ. Άντη Ροδίτη: ο Κυπριανού βρισκόταν στην Αθήνα καθ’ οδόν προς Μόσχα για τη σύναψη στρατιωτικής συμφωνίας μεταξύ ΕΣΣΔ-ΚΥΠΡΟΥ].

- Ώρα 13:00: "Η Α.Μ. ο Βασιλεύεις εδέχθη εις ακρόασιν την Α.Ε. τον Πρέσβυν των Η.Π.Α. κ. Labouisse".

Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η ιδέα της άμεσης Ένωσης Ελλάδας-Κύπρου ήταν μια ιδέα την οποία, σύμφωνα με τα αμερικανικά αρχεία, είχε υποβάλει ο Παπανδρέου προς τον πρέσβη των ΗΠΑ στην Ελλάδα, Labouisse, στις 17 Αυγούστου. Οι Αμερικανοί έσπευσαν να την αποδεχθούν, προκειμένου να αποφευχθεί η συνθήκη συμμαχίας Κύπρου-ΕΣΣΔ, την οποία προωθούσε τότε ο Μακάριος, απαιτώντας ως μόνο όρο τη δέσμευση της ελληνικής κυβέρνησης να ΣΥΖΗΤΗΣΕΙ βάση στην Κύπρο με ενοίκιο για 50 χρόνια προς τους Τούρκους, ΜΕΤΑ την Ένωση. Συζήτηση στην οποία, όπως αναφέρθηκε ήδη παραπάνω, είναι απολύτως βέβαιο ότι οι Τούρκοι ουδέποτε θα έμπαιναν για να μην νομιμοποιήσουν την Ένωση.

Το ότι ο Κωνσταντίνος μετά τον Παπανδρέου και τον Κυπριανού συναντά τον Labouisse αποδεικνύει ότι οι εξελίξεις είχαν φθάσει σε τέτοιο σημείο, ώστε να πρέπει να συναντηθεί ακόμη και ο αρχηγός του κράτους με τον Αμερικανό πρέσβη, προκειμένου αν μη τι άλλο να επιβεβαιώσει και προσωπικά όσα ήδη του είχε ήδη μεταφέρει ο πρωθυπουργός Παπανδρέου περί συμφωνίας των ΗΠΑ στην μονομερή Ένωση Ελλάδας-Κύπρου. Κοσμοϊστορικές στιγμές!

- Ώρα 13:30: "Η Α.Μ. ο Βασιλεύς εδέχθη εις ακρόασιν την Α.Ε. τον Αρχηγόν της Αντιπολιτεύσεως, κον. Π. Κανελλόπουλον. Στολή: Πολιτική περιβολή".

Η ώρα της εθνικής συνεννόησης! Από τον ίδιο τον Π. Κανελλόπουλο γνωρίζουμε ότι δέχθηκε την πρόταση Παπανδρέου στο Συμβούλιο Στέμματος της 19ης Αυγούστου 1964. Το έκανε, λέει, εθνικώς σκεπτόμενως και ασχέτως των αντιδράσεων που θα συναντούσε εντός της ΕΡΕ. Μακάρι να μας έλεγε και τι ακριβώς ήταν αυτό που δέχθηκε. Τέτοια ατολμία! Τέτοια κρατική, θεσμική, πολιτική και πολιτειακή ατολμία! Ου μην και κοινωνική ατολμία.

Προφανώς λοιπόν ο Κωνσταντίνος συναντά τον Κανελλόπουλο κατ' ιδίαν ΠΡΙΝ από το Συμβούλιο Στέμματος, προκειμένου να διαπιστώσει, εάν υπάρχει περιθώριο εθνικής συνεννόησης για την πρόταση Παπανδρέου. Δεν θα ήταν ίσως άστοχο να υποθέσει κανείς, ότι η συνάντηση αποσκοπούσε και σε αυτήν ακόμη την πρόληψη τυχόν αντιρρήσεων εκ μέρους της αντιπολίτευσης. Αν κρίνει κανείς από τον τόνο του ίδιου του Κανελλόπουλου για την συνάντηση, ενός πολιτικού ανδρός μεγάλου ηθικού διαμετρήματος, θα ήταν πάντως απίθανο να υπήρχαν τέτοιες αντιρρήσεις από το συγκεκριμένο πρόσωπο.

- Ώρα 16:30: Η μεγάλη στιγμή έφθασε: "Η Α.Μ. ο Βασιλεύς εδέχθη εις συνεργασίαν τας Α.Ε. τους: Πρωθυπουργόν κον. Γ. Παπανδρέου, Αρχηγόν Αντιπολιτεύσεως κον. Π. Κανελόπουλον, Υπουργόν Εθνικής Αμύνης κον. Π. Γαρουφαλιάν και τον Υπουργόν Εξωτερικών κον. Κωστόπουλον. Στολή: Η υπ' αριθ. 8 Στρατού".

Η μεγάλη εκείνη ημέρα τελειώνει στο "Ημερολόγιον Κινήσεων Βασιλέως" χωρίς άλλο συμβάν. Σημειολογική ακόμη και η επίσημη, "στρατιωτική" περιβολή του αρχηγού του κράτους στο Συμβούλιο Στέμματος. Δεν ήταν μια σκέτη "συνεργασία", όπως ίσως κάπως παραπλανητικώς αναφέρει το Ημερολόγιο, ήταν κάτι πολύ περισσότερο, που όμως δεν ήθελαν να το χαρακτηρίσουν ανοικτά ως "Συμβούλιο Στέμματος". Πόσο μάλλον που δεν πήρε καμία δημοσιότητα! Ήταν μια επίσημη κίνηση του αρχηγού του κράτους στη σκακιέρα των μαεστρικών κινήσεων της ελλαδικής Πολιτείας το καλοκαίρι εκείνο, που μας είχε φθάσει στην πηγή της Ένωσης, χωρίς δυστυχώς να πιούμε νερό. Μια κίνηση στο πλαίσιο των αδιαμφισβήτητων συντονιστικών εξουσιών που είχε τότε ο αρχηγός του κράτους, των οποίων τόσο κακή χρήση έκανε έντεκα μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του 1965. Η επίσημη περιβολή του βασιλιά με τη λεγόμενη "οκτάρα" στολή, αποδεικνύει και το επίσημο του πράγματος. Η Ένωση είχε ήδη δρομολογηθεί!
Την επομένη, 20 Αυγούστου, ο Π. Γαρουφαλιάς φθάνει στην Κύπρο για να μεταφέρει την πρόταση Παπανδρέου και την αποδοχή των Αμερικανών στον Μακάριο. Ο Μακάριος αρχικά αρνείται, αλλά παράλληλα ζητάει να... γίνει Αντιβασιλέας! Περισσότερα στα όσα συγκλονιστικά έχει δημοσιεύσει κατά καιρούς ο Antis Roditis.

Αλλά εμείς ας γυρίσουμε στο "Ημερολόγιον Κινήσεων Βασιλέως".

20 Αυγούστου: "Ουδεμία κίνησις". Ο (ιστιοπλόος) Κωνσταντίνος χάνει χωρίς εμφανή λόγο τα μπάνια του στην Κέρκυρα!

21 Αυγούστου: 10 το πρωί: Αφή της Ολυμπιακής φλόγας στην Αρχαία Ολυμπία. 9 το βράδυ: Συναυλία στο θέατρο Ηρώδου του Αττικού. Ο Κωνσταντίνος χάνει τις καλοκαιρινές διακοπές του για να πηγαίνει σε... συναυλίες!

22 Αυγούστου: Κλήρωση διαμερισμάτων Βασιλικής Προνοίας. Άφιξη Ολυμπιακής Φλόγας στην Αθήνα. "Τρίχες" δηλαδή! [Σημ. Άντη Ροδίτη: την ίδια μέρα ο Άτσεσον γράφει στο 462 secret: «αν οι Έλληνες κηρύξουν την Ένωση θα είναι χωρίς όρους, οι Τούρκοι θα έχουν χάσει το λεωφορείο»].

Κυριακή 23 Αυγούστου: "Ουδεμία κίνησις"! Κι άλλα χαμένα μπάνια χωρίς εμφανή λόγο.

24 Αυγούστου: Συναντήσεις με ΥπΕξ Κωστόπουλο και πρωθυπουργό Παπανδρέου. Να που κάτι κινείται. Τι ακριβώς; Και φθάνει η αποφράδα Τρίτη 25 Αυγούστου:

- Ώρα 17:15: "Η Α.Μ. ο Βασιλεύς εδέχθη εις ακρόασιν την Α. Μακαριότητα τον Πρόεδρον της Κυπριακής Δημοκρατίας, Αρχιεπίσκοπον Μακάριον. Στολή: Η υπ' αριθ. 8α Ε.Β.Α." [Σημ. Άντη Ροδίτη: την ίδια μέρα οι Άγγλοι βάζουν τις φωνές στους Αμερικανούς -έγγραφο DEFE 11/456, 10368- “μα τι κάνετε; Με τους όρους που προσφέρετε την Ένωση στους Έλληνες δεν θα πάρουν τίποτε οι Τούρκοι»!]

- Ώρα 20:00: "Η Α.Μ. ο Βασιλεύς εδέχθη εις συνεργασίαν την Α.Ε. τον Πρόεδρον της Κυβερνήσεως κ. Γ. Παπανδρέου.

Την Α.Ε. τον Υπουργόν επί των Εξωτερικών κ. Στ. Κωστόπουλον.

Την Α.Ε. τον Υπουργόν Εθνικής Αμύνης κ. Π. Γαρουφαλιάν."

- Ώρα 22:00: "Η Α.Μ. ο Βασιλεύς εδέχθη εις ακρόασιν τον Αρχηγόν της Αντιπολιτεύσεως κ. Παν. Κανελλόπουλον."

- Ώρα 22:45: "Η Α.Μ. ο Βασιλεύς εδέχθη εις ακρόασιν την Α.Ε. τον Πρέσβυν των ΗΠΑ κ. Labouisse. Στολή: Πολιτική Περιβολή".

26η Αυγούστου, ώρα 10:00: "Η Α.Μ. ο Βασιλεύς μετά της Α.Μ. της Βασιλίσσης Μητρός Φρειδερίκης και της Α.Υ. του Πρίγκηπος Καρόλου ανεχώρησεν εις Κέρκυραν. Στολή: Πολιτική Περιβολή."

Ό,τι κι αν ήταν αυτό που κράτησε τον Κωνσταντίνο στην Αθήνα επί μία εβδομάδα που ξεκίνησε και τελείωσε με μείζονος σημασίας συναντήσεις, είχε πια τελειώσει. Επτά ημέρες κατά τις οποίες ο Κωνσταντίνος δεν έκανε διακοπές, αλλά παρέμενε στην Αθήνα, είτε μην κάνοντας τίποτε, είτε παρακολουθώντας συναυλίες, είτε παρίστατο σε κληρώσεις διαμερισμάτων της Βασιλικής Πρόνοιας.

Αν τα τελευταία ήταν σημαντικά, ο Κωνσταντίνος μπορούσε να είχε άνετα ταξιδέψει αυθημερόν. Βλέπουμε τη συνέχεια μέχρι τη λήξη των διακοπών του:

27 Αυγούστου: Αυθημερόν μετάβαση στην Αθήνα (από όπου είχε φύγει την προηγουμένη) για συνέδριο εφοπλιστών και επιστροφή στην Κέρκυρα το απόγευμα.

28 Αυγούστου: "Ουδεμία κίνησις".

29 Αυγούστου: "Ουδεμία κίνησις".

Κυριακή 30 Αυγούστου: Συνάντηση με Δήμαρχο Κέρκυρας.

Δευτέρα 31 Αυγούστου: Οριστική επιστροφή στην Αθήνα, οι βασιλικές διακοπές με το κρίσιμο διάλειμμα μεταξύ 19 και 25 Αυγούστου, είχαν τελειώσει.

Γνωρίζουμε, δυστυχώς κυρίως από ξένες μόνον πηγές, τι συνέβη στο κρίσιμο αυτό διάλειμμα των βασιλικών διακοπών, στο οποίο έγινε Συμβούλιο Στέμματος που κράτησε τον Κωνσταντίνο στην Αθήνα μέχρι τις 25 Αυγούστου, ημερομηνία κατά την οποία ήρθε ο Μακάριος στην Αθήνα και πια, ό,τι και να ήταν αυτό που κρατούσε στον Κωνσταντίνο στην Αθήνα, τελείωσε οριστικά.

Γνωρίζουμε ότι αυτό το "κάτι" ήταν η ατόφια και πλήρης Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, με τη συναίνεση των ΗΠΑ και στην ουσία χωρίς ανταλλάγματα προς την Τουρκία!

Εξήντα χρόνια σχεδόν μετά, πότε επιτέλους θα τολμήσει η Ελλάδα να παραδεχθεί αυτή τη σπάνια και εξαιρετική στιγμή εθνικής τόλμης στη νεώτερη ιστορία της;

Πότε επιτέλους θα δοθούν στη δημοσιότητα τα αρχεία του ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ και πλήρους φακέλου της Κύπρου, αυτού που θα μας κάνει όχι μόνον να ντρεπόμαστε, αλλά και να αισθανόμαστε υπερήφανοι - τουλάχιστον οι Ελλαδίτες;

Χρειάζεται μια πραγματική αλλαγή νοοτροπίας, χρειάζεται να ξεφύγουμε από τη λογική "να μην μας μαλώσουν οι ξένοι" που δεν έχει απολύτως καμία σχέση με τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι ξένοι γενικότερα και βρίσκεται μόνον στη δική μας συνωμοσιολογική φαντασία - περισσότερο συνωμοσιολογική από ό,τι μπορούμε να αντιληφθούμε οι περισσότεροι, κυρίως εκείνοι που δεν θεωρούν τους εαυτούς τους συνωμοσιολόγους!

Παρατίθεται το σύνολο των αντιγράφων που έλαβα από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και που περιέχει τις παραπάνω πληροφορίες. Η χρήση τους από όποιον θέλει να τα αξιοποιήσει περαιτέρω είναι όχι μόνον ελεύθερη, αλλά και επιβεβλημένη. Με την ελπίδα να αποδεσμευτούν σύντομα και όλα εκείνα τα αρχεία που θα λένε την πλήρη αλήθεια για το Κυπριακό! Και αυτή που μας κάνει υπερήφανους (του 1964) και αυτή που μας κάνει να ντρεπόμαστε (του 1974).

Δρ Γεώργιος Ι. Μάτσος, δικηγόρος, Θεσσαλονίκη.