Του Ανδρέα Χριστοδούλου
Τα καλά νέα για τον Ευρωπαίο πολίτη, που αφορούν στα ανθρώπινα δικαιώματα και την προστασία της ιδιωτικής του ζωής είναι ότι, σύμφωνα με την απόφαση που εκδόθηκε στις 8 Απριλίου 2014 από το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, η οδηγία 2006/24/ΕΚ (1) για τη διατήρηση προσωπικών δεδομένων δεν είναι πλέον έγκυρη. Σε συνέχεια σχετικής Γνωμοδότησης του Δικαστή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου κου Pedro Cruz Villalon στις 12.12.2013 (2), η ολομέλεια του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στο Λουξεμβούργο αποφάνθηκε τελεσίδικα να κηρύξει την εν λόγω οδηγία άκυρη (3).
Υπενθυμίζεται ότι ενώ στις Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίζεται ακόμη η συζήτηση για το νομότυπο και τη μεθοδολογία της συλλογής μεταδεδομένων (metadata), που διεξάγεται μυστικά από την Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας (NSA), στην Ευρωπαϊκή Ένωση συλλέγονται ανοιχτά - για οκτώ τόσα χρόνια - προσωπικά δεδομένα ευρωπαίων πολιτών στη βάση της οδηγίας για τη διατήρηση δεδομένων του 2006 (data retention directive of 2006), που εγκρίθηκε στον απόηχο των τρομοκρατικών επιθέσεων στη Μαδρίτη (2004) και το Λονδίνο (2005). Η εν λόγω οδηγία προέβλεπε, μεταξύ άλλων, ότι όλοι οι πάροχοι τηλεπικοινωνιών ήταν υποχρεωμένοι να διατηρούν όλα τα είδη μεταδεδομένων (metadata) του τηλεφώνου και Internet για τουλάχιστον έξι μήνες και να τα διαθέτουν στις αρχές επιβολής του νόμου μετά από την υποβολή σχετικού αιτήματος. Επιτρέπει, επίσης, στις κυβερνήσεις και μυστικές υπηρεσίες να παρακολουθούν και να αποθηκεύουν δεδομένα σχετικά με τις μετακινήσεις, συναντήσεις, και τη χρήση του τηλεφώνου και του διαδικτύου για κάθε πολίτη της ΕΕ.
Η απόφαση του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων
Η υπόθεση (C-293/12) υποβλήθηκε ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου στο Λουξεμβούργο από ακτιβιστές του Digital Rights της Ιρλανδίας και της Ομάδας Εργασίας της Αυστρίας σχετικά με τη διατήρηση δεδομένων (4). Οι δύο οργανώσεις είχαν αμφισβητήσει το νόμο, όπως αυτός είχε επιβληθεί στις αντίστοιχες χώρες τους σε συμμόρφωση με την οδηγία του 2006.
Οι ευρωπαίοι δικαστές αποφάσισαν στις 8.4.2014, μεταξύ άλλων, ότι:
«Το Δικαστήριο εκτιμά ότι, με την απαίτηση για τη διατήρηση αυτών των δεδομένων και με την εξουσιοδότηση στις αρμόδιες εθνικές αρχές να έχουν πρόσβαση σε αυτά τα δεδομένα, η οδηγία παρεμβαίνει ιδιαιτέρως σοβαρά στα θεμελιώδη δικαιώματα για το σεβασμό της ιδιωτικής ζωής και την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Επιπλέον, το γεγονός ότι τα δεδομένα διατηρούνται και στη συνέχεια χρησιμοποιούνται χωρίς να ενημερωθεί ο συνδρομητής ή εγγεγραμμένος χρήστης είναι πιθανό να δημιουργήσει στα επηρεαζόμενα άτομα μια αίσθηση ότι οι ιδιωτικές ζωές τους είναι αντικείμενο συνεχούς εποπτείας.
Παρά το γεγονός ότι η διατήρηση των δεδομένων, που απαιτούνται από την οδηγία, δυνατό να θεωρηθεί κατάλληλη για την επίτευξη του επιδιωκόμενου από αυτή σκοπού, η ευρεία και ιδιαίτερα σοβαρή παρέμβαση της οδηγίας στα υποκείμενα θεμελιώδη δικαιώματα δεν είναι επαρκώς οριοθετημένη για να διασφαλιστεί ότι (η παρέμβαση της) στην πραγματικότητα περιορίζεται στο απολύτως αναγκαίο».
Θα καθυστερήσει η εφαρμογή της απόφασης στα κράτη μέλη
Παρά την απόφαση του Ευρωπαϊκου Δικαστηρίου απαιτείται υπομονή από τους ευρωπαίους πολίτες αφού, λόγω των ιδιαιτεροτήτων της νομοθεσίας της ΕΕ, οι επιπτώσεις της οδηγίας θα εξακολουθούν να διατηρούνται, προς το παρόν, σε ισχύ στα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ.
Σύμφωνα με τη νομική διαδικασία της ΕΕ , η οδηγία είναι ένα είδος νομικού εργαλείου για το οποίο απαιτείται από το κάθε ένα από τα 28 κράτη μέλη να "μεταφερθεί" στη δική του εθνική νομοθεσία . Σε αυτή την περίπτωση , τα κράτη μέλη θα μπορούσαν ακόμη και να επιλέξουν να επεκτείνουν τη διατήρηση της υφιστάμενης εθνικής νομοθεσίας, όπως προέκυψε από την οδηγία του 2006, μέχρι και δυο χρόνια από την ημερομηνία λήψης της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Γι αυτό το λόγο χρειάζεται και η πίεση της κοινωνίας των πολιτών προς τις αρχές στα κράτη μέλη να προχωρήσουν τάχιστα στην ακύρωση της σχετικής εθνικής νομοθεσίας.
Η στάση ορισμένων κρατών μελών έναντι της οδηγίας του 2006 πριν την απόφαση του Δικαστηρίου
Ωστόσο , σε κάποια κράτη μέλη με μεγαλύτερη ευαισθησία για την προστασία της ιδιωτικής ζωής - όπως η Γερμανία , η Ρουμανία και η Τσεχική Δημοκρατία - τα αντίστοιχα ανώτατα δικαστήριά τους έχουν ήδη ανατρέψει την εθνική τους νομοθεσία για τη διατήρηση των δεδομένων των πολιτών τους. Αυτό συνέβη και στην Αυστρία και τη Σουηδία, ενώ οι χώρες αυτές στη συνέχεια πιέστηκαν από τις Βρυξέλλες για να περάσουν νέες εκδόσεις (versions) της οδηγίας του 2006.
Συγκεκριμένα η Γερμανία, χώρα με μακρόχρονη μεταπολεμική κουλτούρα στην προστασία της ιδιωτικής ζωής και την προστασία των δεδομένων, ήταν ένα από τα πρώτα κράτη μέλη της ΕΕ που ακύρωσε τον εθνικό νόμο που ήταν βασισμένος στην οδηγία με απόφαση του Γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου στην Καρλσρούη το 2010 .
Το επόμενο έτος, ενώ η Γερμανία αντιμετώπιζε πίεση από την Ευρωπαϊκή Ένωση να επιβάλει εκ νέου το νόμο, έκθεση από τις Νομικές Υπηρεσίες του Γερμανικού Κοινοβουλίου ( Bundestag) διαπίστωνε ότι ο εθνικός νόμος διατήρησης δεδομένων βελτίωσε το ρυθμό επιβολής του νόμου κατά μόλις 0.006%!
"Υπάρχουν όντως αμφιβολίες για το αν η οδηγία 2006/24/ΕΚ και η υποχρέωση που επιβάλλει να διατηρούνται τα δεδομένα χωρίς αιτία είναι συμβατή με την αρχή της κοινότητας των επαγγελματικών και οικονομικών ελευθεριών", αναφέρει η εν λόγω έκθεση του Γερμανικού Κοινοβουλίου του 2011.
Παρ 'όλα αυτά , οι αρχές της ΕΕ δεν έχουν διευκρινίσει επακριβώς τις επιπτώσεις που είχε η οδηγία για τη διατήρηση δεδομένων στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας , εκτός την επαναλαμβανόμενη παραδοχή για τη γενική χρησιμότητά της.
«Τα κράτη μέλη έχουν γενικά τοποθετηθεί ότι τα διατηρούμενα δεδομένα είναι πολύ πολύτιμα, και σε ορισμένες περιπτώσεις απαραίτητα, για την πρόληψη και την καταπολέμηση του εγκλήματος, την προστασία των θυμάτων και την απαλλαγή των αθώων σε ποινικές υποθέσεις », κατέγραψε η Επιτροπή Εσωτερικών Υποθέσεων σε μια πρώτη δημόσια δήλωση στις 8.4.14 επαναλαμβάνοντας τις γενικές διαπιστώσεις της σχετικής μελέτης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2011.
Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου – πρώτες αντιδράσεις
Τα πρώτα σχόλια της ακαδημαϊκής κοινότητας και της κοινωνίας των πολιτών στην Ευρώπη ήταν από θετικά μέχρι ενθουσιώδη. "Η απόφαση είναι μεγάλη είδηση για προστασία της ιδιωτικής ζωής και των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ευρώπη ," δήλωσε ο Frederik Zuiderveen Borgesius, ερευνητής στο Ινστιτούτο για το Δίκαιο της Πληροφορίας στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ. «Το Δικαστήριο ουσιαστικά δηλώνει ότι η καταπολέμηση της εγκληματικότητας και της τρομοκρατίας, αν και σημαντικές, δεν υπερτερούν των δικαιώματων στην ιδιωτική ζωή."
Οι Ευρωπαϊοι υποστηρικτές των πολιτικών ελευθεριών βλέπουν την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου του Λουξεμβούργου ως μια σαφή νίκη για τα δικαιώματα της ιδιωτικής ζωής σε ολόκληρη την ήπειρο και φαίνεται να πιέζουν τις αντίστοιχες χώρες τους να αναλάβουν περαιτέρω δράση για να ακυρώσουν την εθνική νομοθεσία το συντομότερο δυνατό.
"Είναι απογοητευτικό το γεγονός ότι έπρεπε να περάσει ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα για τους πολίτες της ΕΕ να εξασφαλίσουν νομική σαφήνεια σχετικά με αυτή τη μαζική παραβίαση των συνταγματικών δικαιωμάτων τους", ήταν η χαρακτηριστική δήλωση του Jan Philipp Albrecht, Γερμανού, μέλους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
"Η σημερινή απόφαση είναι ακόμη πιο ενοχλητική για τη γερμανική ομοσπονδιακή κυβέρνηση και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι οποίες εξακολουθούν να συνηγορούν υπέρ της διατήρησης των δεδομένων και άλλων τύπων αβάσιμης αδικαιολόγητης εποπτείας, για παράδειγμα, μέσω του συστήματος δεδομένων των επιβατών αεροπορικών μεταφορών," συνέχισε ο Γερμανός ευρωβουλευτής.
Δεν γνωρίζουμε σε αυτό το σημείο την πολιτική αντίδραση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην συγκεκριμένη απόφαση του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων – είναι δυνατό να επανέλθει μετά από δημόσια διαβούλευση με ένα νέο προσχέδιο οδηγίας για τη διατήρηση δεδομένων προσαρμοσμένης στα νέα νομικά δεδομένα ενισχύοντας τις ασφαλιστικές δικλείδες για την προστασία των προσωπικών δεδομένων στο χώρο της τηλεφωνίας και του διαδικτύου. Στόχος μιας τέτοιας νέας οδηγίας θα πρέπει να είναι η ουσιαστική καταπολέμηση της εγκληματικότητας και της τρομοκρατίας χωρίς, όμως, να παραβιάζονται στη διαδικασία τα ανθρώπινα δικαιώματα του ευρωπαίου πολίτη.
Όσον
αφορά τη χώρα μας θα πρέπει ως ενεργοί πολίτες να πιέσουμε την
εκτελεστική/νομοθετική εξουσία και τις αρμόδιες κυβερνητικές υπηρεσίες
να προχωρήσουν τάχιστα στην ακύρωση της εθνικής νομοθεσίας που βασίζεται
στην οδηγία του 2006 για τη διατήρηση δεδομένων. Ανδρέας Χριστοδούλου Επικοινωνιολόγος-Ειδικός για τα Μέσα
Απρίλιος 2014 Αναφορές
(1) http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:105:0054:0063:EN:PDF (2) http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=125859&pageIndex=0&doclang=en&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=167537
No comments:
Post a Comment