Με το φακό των λέξεων

Ελένης Αρτεμίου Φωτιάδου 

Στις 30 Ιανουαρίου Θρησκεία και Παιδεία τιμούν την προσωπικότητα και το έργο των Τριών Ιεραρχών. Ο Μέγας Βασίλειος, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, οι τρεις φλογεροί κήρυκες της πίστης μας , δίδαξαν πρωτίστως με το παράδειγμα και τον ενάρετο βίο τους. Τη γιορτή των Τριών Ιεραρχών καθιέρωσε ο Αλέξιος Κομνηνός το 1100 μ.Χ., αφενός για να τιμηθούν οι τρεις μεγάλοι Άγιοι της Εκκλησίας μας κι αφετέρου για να σταματήσουν οι διαμάχες και φιλονικίες μεταξύ των πιστών σχετικά με το ποιος από τους τρεις Αγίους είναι ο σπουδαιότερος και σημαντικότερος.

Το έτος 1842 η Σύγκλητος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών καθιέρωσε για πρώτη φορά τη γιορτή των Τριών Ιεραρχών ως ημέρα της Ελληνικής Παιδείας και των Γραμμάτων γενικότερα.

Οι Τρεις Ιεράρχες υπήρξαν ολοκληρωμένες προσωπικότητες και διακρίθηκαν για τη θεολογική τους συγκρότηση αλλά και για την ευρύτερη επιστημονική τους κατάρτιση. Στάθηκαν δυναμικά και με ανοικτότητα πνεύματος απέναντι στα κοινωνικά φαινόμενα της εποχής τους και άσκησαν κριτική απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας.

Άνθρωποι με διευρυμένους πνευματικούς ορίζοντες , οι Τρεις Ιεράρχες ανέσυραν από την αμφισβήτηση την αρχαία ελληνική παιδεία και τόνισαν επανειλημμένα τον θησαυρό που έκρυβαν τα συγγράμματα της κλασσικής εποχής. Η πόλη των Αθηνών, το κέντρο σπουδής του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, ήταν για τους Μεγάλους αυτούς Πατέρες η «Χρυσή Αθήνα των Γραμμάτων».

Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, άριστος μελετητής και γνώστης της ελληνικής φιλοσοφίας, απαντά σε όλους αυτούς που καταδίκαζαν τη λεγόμενη εξωχριστιανική παιδεία ως ειδωλολατρική, με το πιο κάτω παράθεμα από τον «Επιτάφιο εις τον Μέγα Βασίλειο».

«Νομίζω πως έχει γίνει παραδεκτό απ’ όλους τους συνετούς ανθρώπους ότι η παιδεία είναι το πρώτο από τα αγαθά που έχουμε. Και όχι μόνο η χριστιανική μας παιδεία, που είναι η εκλεκτότερη και επιδιώκει τη σωτηρία και το κάλλος των θείων πραγμάτων, τα οποία μόνο με τον νου συλλαμβάνονται. Αλλά και η εξωχριστιανική παιδεία, την οποία πολλοί χριστιανοί, έχοντας σχηματίσει λανθασμένη αντίληψη γι’ αυτή, την περιφρονούν επειδή, λέγουν, κρύβει δόλιους σκοπούς, είναι επικίνδυνη και απομακρύνει από τον Θεό . Γιατί όπως ακριβώς δεν πρέπει να περιφρονούμε τον ουρανό, τη γη και τον αέρα και όσα υπάρχουν σ΄ αυτά, επειδή μερικοί έχουν σχηματίσει λανθασμένη αντίληψη και αντί να λατρεύουν τον Θεό λατρεύουν τα δημιουργήματά του, αλλά αφού παίρνουμε απ΄ αυτά ό,τι είναι χρήσιμο …αποφεύγουμε ό,τι είναι επικίνδυνο…κατά τον ίδιο τρόπο και από αυτά που μας προσφέρει η εξωχριστιανική παιδεία παραδεχτήκαμε ό,τι είναι χρήσιμο στην έρευνα και στις θεωρητικές αναζητήσεις, ενώ αποκρούσαμε καθετί που οδηγεί στην ειδωλολατρεία…».

Αγνοί χριστιανοί, ανιδιοτελείς Ιεράρχες αλλά και μεγάλοι παιδαγωγοί, τόνισαν επανειλημμένα στα συγγράμματά τους τη μέγιστη αξία του αγαθού της παιδείας και την ανάγκη της σωστής διαπαιδαγώγησης των νέων. Όπως τόνιζε ο Μ. Βασίλειος, «Τρία πράγματα είναι απαραίτητα στον άνθρωπο: παιδεία, εργασία και υγεία». Υπογράμμισε, όμως, τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να προσφέρεται η διαπαιδαγώγηση . Χαρακτηριστικά γράφει: «Είναι αποτελεσματικότερη η παιδαγωγία που γίνεται με λογικό και ήπιο τρόπο, παρά εκείνη που έχει ως αιτία της τον θυμό και την οργή». Ο δε Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, εστιάζοντας στον ρόλο του δασκάλου, υπογραμμίζει πως δεν ωφελεί η διδασκαλία από μόνη της. Θα πρέπει ο δάσκαλος να διδάσκει κυρίως με το παράδειγμά του.

Στις αναφορές τους για τη διαπαιδαγώγηση των νέων μίλησαν ιδιαίτερα και για τον σημαντικό ρόλο που έχουν να επιτελέσουν οι γονείς. Γράφει χαρακτηριστικά ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος: «Οι γονείς που δεν φροντίζουν για τη μόρφωση των παιδιών τους θεωρούνται φονιάδες, γιατί η μόρφωση είναι που θα καλλιεργήσει την ψυχή του παιδιού.»

Σε καμιά περίπτωση, όμως, δεν πρέπει να τα επιπλήττουν συνεχώς γιατί, όπως τονίζει και πάλι ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, «Όποιος επιπλήττει τους νέους χωρίς συγχρόνως να τους παρηγορεί, τους κάνει σκληρότερους. Διότι δεν μπορούν να σηκώσουν το φορτίο των συνεχών ελέγχων και γι΄ αυτό και με βιαιότητα αντιδρούν. Για να προλάβουμε λοιπόν τους πόνους που προκαλούν οι έλεγχοι, πρέπει να τους συνοδεύουμε με λόγια καλοσύνης.»

Στη σημερινή εποχή των διεθνών κρίσεων, της παγκοσμιοποίησης, της αποξένωσης του ανθρώπου από τον Θεό, οι τρεις Ιεράρχες, με την προσωπικότητα, τη ζωή και το έργο τους , χαράζουν δρόμους πνευματικότητας και μας δίνουν το μήνυμα πως μπορούμε να επιβιώσουμε στη δύσκολη εποχή μας , όπως άλλωστε υπήρξε ανάλογα και η δική τους, αντλώντας παραδείγματα μίμησης από το ήθος, την αγωνιστικότητα και τον τρόπο ζωής τους γενικότερα.

 Η σύνδεσή μας με την παράδοση των Τριών Ιεραρχών και άλλων μεγάλων μορφών του Γένους μας αποτελεί ίσως τη μόνη ελπίδα για τη διατήρηση της ταυτότητας μας και της αυθεντικής ανθρώπινης υπόστασής μας, σε ένα δρόμο που, όπως τονίζει ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, « η πραγματική σοφία και η πραγματική παιδεία δεν είναι τίποτα άλλο παρά η Αγάπη του Θεού».
Ελένης Αρτεμίου Φωτιάδου