Η ξεχασμένη μετεξέλιξη της Κυπριακής Δημοκρατίας

Του Νίκου Χρ. Χαραλάμπους

Όπως αναμενόταν, στο δελτίο Τύπου που εκδόθηκε στις 14 τρέχοντος μηνός, μετά το πέρας αυτής της φάσης των εντατικών συνομιλιών μεταξύ Αναστασιάδη και Ακιντζί, ουδέν αναφέρεται για το θέμα της μετεξέλιξης της Κυπριακής Δημοκρατίας μετά την επιδιωκόμενη λύση. Ούτε, με βάση τα όσα έχουν δει το φως της δημοσιότητας, γνωρίζουμε αν οι ηγέτες των δυο κοινοτήτων συμφωνούν ως προς το θέμα αυτό. Με άλλα λόγια, δεν γνωρίζουμε αν θα συνεχίσει να υφίσταται το κράτος που προβλέπουν οι Συμφωνίες του 1960 ή αν θα το διαδεχθεί ένα νέο κράτος. Φαίνεται ότι για τους δυο ηγέτες το θέμα έχει «τακτοποιηθεί» με τις «εποικοδομητικές ασάφειες» της κοινής διακήρυξης της 11/2/2014.

Το θέμα είναι αρκετά σοβαρό και συναρτάται άμεσα όχι μόνο με τη βιωσιμότητα μιας ενδεχόμενης λύσης αλλά και με την εθνική και φυσική επιβίωση του λαού μας. Στο Διεθνές Δίκαιο υπάρχει διάκριση μεταξύ «συνέχισης του κράτους» (state continuity), όπου ένα κράτος συνεχίζει να υφίσταται παρά την αλλαγή στην εσωτερική συνταγματική του δομή ή στο έδαφος ή στον πληθυσμό του και «διαδοχής του κράτους» (state succession), όπου ένα κυρίαρχο κράτος αντικαθίσταται από άλλο σε μια συγκεκριμένη εδαφική επικράτεια. Στην περίπτωση «διαδοχής του κράτους», τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του παλαιού κράτους δεν μεταφέρονται αυτόματα στο νέο κράτος. Η σημασία της πιο πάνω διάκρισης στην περίπτωση της Κύπρου είναι προφανής.

Ο γράφων επανειλημμένα επεσήμανε τους κινδύνους που συνεπάγεται η κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και η διαδοχή της από ένα νέο κράτος. Ενδεικτικά, παρατίθεται το πιο κάτω απόσπασμα από το άρθρο μου στον «Φ» στις 21/2/2016 με τον τίτλο « «Οι προεκτάσεις της μη μετεξέλιξης»: «Αν η λύση που θα προκύψει προβλέπει τη διαδοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας από το νέο κράτος, όπως είναι η θέση της Τουρκίας, και όχι τη μετεξέλιξή της στο νέο κράτος, η Κυπριακή Δημοκρατία θα παύσει αυτόματα να υπάρχει μετά τα δημοψηφίσματα και, οπωσδήποτε, στη μεταβατική περίοδο, με όσα αυτό συνεπάγεται. Κατά τη μεταβατική περίοδο ή από τη δημιουργία του νέου κράτους και έπειτα, όποια κρίση θα προκύψει, θα αντιμετωπιστεί διεθνώς σε εντελώς άλλη βάση. Oι πιθανότητες για δημιουργία τέτοιων κρίσεων θα είναι πάμπολλες. Τις ευκαιρίες θα τις παράσχει στην Τουρκία η μη λειτουργικότητα της λύσης. Μετά από μια τέτοια κρίση δεν θα υπάρχει καμιά τουρκική εισβολή, καμιά παράνομη κατοχή, καμιά Κυπριακή Δημοκρατία, της οποίας θα πρέπει να αποκατασταθεί η εδαφική ακεραιότητα.».

Τη σοβαρότητα του θέματος επεσήμανε και το εξέχον μέλος της διαπραγματευτικής ομάδος κ. Πόλυς Πολυβίου σε έγγραφό του προς τα μέλη της διαπραγματευτικής ομάδας όπου τονίζει πως «πρέπει να επιμείνουμε ότι πρέπει να υπάρχει μια επίσημη αναγνώριση ότι το κράτος θα συνεχίσει όπως και πριν, δηλαδή το κράτος που ιδρύθηκε το 1960 με βάση τη Συνθήκη Εγκαθίδρυσης». Όμως, έχω την άποψη ότι ο κ. Πολυβίου, που είναι ένας εξαίρετος νομικός και βαθύς γνώστης του εθνικού μας προβλήματος, καθυστερημένα επεσήμανε τα πιο πάνω και ο λόγος είναι γιατί λανθασμένα θεωρεί, επικαλούμενος γνώμες ειδικών, ότι «η συνέχιση της ιδιότητας του κράτους-μέλους του ΟΗΕ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης δηλώνει τη συνέχεια του κράτους». 

Ο κ. Πολυβίου, προφανώς αναφέρεται σε γνώμες βρετανικών οίκων διεθνολόγων οι οποίοι γνωμάτευσαν ότι η διευθέτηση στην κοινή διακήρυξη της 11/2/2014 «δεν θα επηρεάσει την συνέχιση της Κύπρου ως κράτος στο διεθνές δίκαιο και ότι σ’ αυτή δεν προβλέπεται ότι «το νέο ομοσπονδιακό σύνταγμα θα σηματοδοτήσει τη δημιουργία ενός νέου κράτους ή το τέλος της Κυπριακής Δημοκρατίας». Όμως, το πρόβλημα δεν είναι αν η άποψη του κου Πολυβίου και των βρετανικών οίκων διεθνολόγων για την ερμηνεία της κοινής διακήρυξης είναι ορθή, αλλά αν με αυτήν την ερμηνεία συμφωνούν και οι συνομιλητές μας. Η άλλη πλευρά υποστηρίζει μια ερμηνεία εκ διαμέτρου αντίθετη από αυτή που έδωσαν οι έγκριτοι νομικοί. Πρόσφατα, η Άγκυρα διεμήνυσε σε ανώτατο πολιτικό επίπεδο προς την Ευρωπαϊκή Ένωση ότι η Κυπριακή Δημοκρατία «είναι εκλιπούσα» (defunct) και «ως εκ τούτου δεν είναι δυνατό να εκπροσωπήσει τις δύο ισότιμες συνιστώσες πολιτείες, οι οποίες θα εγκαθιδρύσουν από κοινού το νέο συνεταιριστικό κράτος».

Όπως επισημαίνω σε σειρά άρθρων μου, με την κοινή διακήρυξη της 11/2/2014 δεν έχει συμφωνηθεί η μετεξέλιξη της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η παράγραφος 4 της κοινής διακήρυξης προβλέπει ότι «το Ομοσπονδιακό Σύνταγμα θα ορίζει ότι η ενωμένη Κυπριακή Ομοσπονδία θα αποτελείται από δύο συνιστώσες πολιτείες ισότιμου καθεστώτος». Όπως προσπάθησα να αναλύσω σε προηγούμενα άρθρα μου, «συνιστώντα κράτη» (constituent states) σημαίνει κράτη που θα καθιδρύσουν το νέο κράτος. Δεν είναι «συστατικά κράτη» (component states), δηλαδή κράτη που θα αποτελέσουν τα μέρη του νέου κράτους, όπως πρόβλεπε αρχικά το σχέδιο Ανάν. 

Εμπνευστής του όρου των «constituent states», που δεν απαντάται σε κανένα σύγγραμμα συνταγματικού δικαίου, ήταν ο τότε Sir David Hannay, ο σημερινός Lord Hannay of Chiswick και το εφεύρε για να ικανοποιήσει την τουρκική πλευρά, όπως ο ίδιος ομολογεί στο πολύ ενδιαφέρον και χρήσιμο για τους μελετητές του Κυπριακού βιβλίο του «Cyprus, The Search for a Solution, 2005». Ήταν μια από τις «εποικοδομητικές ασάφειες» για τις οποίες επαίρεται. Στο βιβλίο του ο David Hannay είναι αρκετά αποκαλυπτικός για το πώς υιοθετήθηκε ο πιο πάνω όρος, πως αντικατέστησε τον όρο «συστατικά κράτη» (component states) που χρησιμοποιούσε το σχέδιο Ανάν ΙΙ και, το πιο σημαντικό, πως εφευρέθηκε τότε από τα Ηνωμένα Έθνη η ιδέα της «παρθενογένεσης» της νέας Κύπρου. Με βάση την ιδέα αυτήν, η νέα Κύπρος θα ήταν πολιτικά νέο κράτος, αλλά νομικά δεν θα ήταν νέο κράτος.

Όμως, φαίνεται ότι ούτε και αυτό είναι τώρα αποδεκτό από την Τουρκία. Διερωτάται ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και οι συν αυτώ γιατί η τόση επιμονή της Τουρκίας στην κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας; Δεν αντιλαμβάνονται ότι σκοπός της Τουρκίας είναι όπως αυτό το κρατικό έκτρωμα, που επιδιώκει να προκύψει από τις συνομιλίες, διαλυθεί εις τα εξ ων συνετέθη, όταν βρει την κατάλληλη ευκαιρία, για ολοκλήρωση του τελικού της στόχου;
Νίκος Χρ. Χαραλάμπους
(Φιλελεύθερος, 18.9.2016)