Ο Λόγος στους Δημιουργούς

Τοποθέτηση του υποψηφίου Προέδρου της Δημοκρατίας 

Νίκου Αναστασιάδη 

στη συνάντηση για τον πολιτισμό

Περνάμε δύσκολους καιρούς. Το ξέρουμε όλοι. Εξαιρετικά δύσκολη η οικονομική κατάσταση. Η μεγάλη στενότητα είναι ακόμα μπροστά μας.

Πρώτο μέλημα στα αμέσως επόμενα χρόνια είναι να αναστυλώσουμε την οικονομία και να φέρουμε ξανά ελπίδα και αυτοπεποίθηση στην Κύπρο.

Θέλω όμως να σας πω ότι μέσα σε αυτή την προσπάθεια, περισσότερο ίσως κι από τον καλό καιρό της αφθονίας, χρειαζόμαστε κάποιαν έξαρση στο πολιτιστικό επίπεδο. Μέσα στις δύσκολες ώρες χρειαζόμαστε το πρόσωπο του πολιτισμού μας και τη δημιουργικότητα των ανθρώπων μας σε αυτό τον τομέα.

Είναι βαρειά κουβέντα, σημαντική δέσμευση, αλλά νομίζω ότι ο επόμενος Πρόεδρος πρέπει να έχει δεσμευτεί:

όση και αν είναι η πίεση της οικονομικής κρίσης και η ανάγκη διόρθωσης, δεν θα θυματοποιήσουμε τον πολιτισμό.

Σίγουρα δεν έχουμε μπροστά μας εποχή «παχέων αγελάδων», νομίζω όμως ότι με πιο σωστό σχεδιασμό, με προσανατολισμό πολιτικής, αλλά και με την απαιτούμενη ευαισθησία, μπορούμε να καταφέρουμε πράγματα. 

 

Το Πρώτο που θα σας πω σήμερα:

μπορεί να έχουμε κάποιες κεντρικές κατευθύνσεις και μια κάποια φιλοσοφία, αλλά το πρόγραμμά μας στη λεπτομέρεια και την εξειδίκευσή του διαμορφώνεται ακόμα. Γι’αυτό ήταν πολύ σημαντικό να ακούσω απόψε σκέψεις, ιδέες, εισηγήσεις από εσάς. Αλλά και στη συνέχεια, παρακαλώ όσοι από εσάς έχετε τη διάθεση και την καλοσύνη, να μας υποβάλετε κάποιες εισηγήσεις και σκέψεις σε γραπτή μορφή. Θα βοηθήσει αυτό στο τελικό πρόγραμμα.

Το Δεύτερο είναι μια γενική παρατήρηση:

Μέχρι τώρα μπορεί στην Κύπρο να έχουμε τον σχετικό πλούτο, αλλά δεν έχουμε κάποια παράδοση σε μια συγκροτημένη πολιτική για τον πολιτισμό. Αυτός είναι και ο πρώτος στόχος που θέτω στην προσπάθειά μας. Χρειάζεται μια κεντρική κατεύθυνση, κάποιοι συγκεκριμένοι στόχοι και όχι απλά και μόνο να διαθέτουμε κάποια πενιχρά κονδύλια για επιχορηγήσεις.

ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ξεκινώ από το εξής οργανωτικό που έχει νομίζω μεγάλη σημασία:

Πρόθεσή μου και εφ’ όσον μου γίνει η τιμή να εκλεγώ στην Προεδρία είναι να δημιουργήσω Υφυπουργείο Πολιτισμού.

Μια ξεχωριστή πολιτική δομή του κράτους που θα επιλαμβάνεται συνολικά και με σύστημα της πολιτικής σε θέματα πολιτισμού. Σκοπός δεν είναι βέβαια να δημιουργήσουμε πρόσθετη γραφειοκρατία. Ούτε είναι να προσθέσουμε δημοσίους υπαλλήλους και αξιωματούχους. Σκοπός είναι, μέσα από υφιστάμενους ανθρώπινους πόρους και δαπάνες, να συγκεντρώσουμε και να συντονίσουμε δυνάμεις και να προωθήσουμε μια συγκεκριμένη πολιτική για να φέρουμε αποτελέσματα: μια πολιτική για τον πολιτισμό, με μέση και άκρη, στόχους και σκοπό.

Να έχει η κυβέρνηση και ο Πρόεδρος έναν πολιτικά υπεύθυνο στο χώρο του Πολιτισμού. Να υπάρχει μια «κεραία» της κυβέρνησης ειδικά για θέματα Πολιτισμού που θα παρακολουθεί και θα προωθεί συγκεκριμένες δράσεις και σχέδια.

Μιλώντας σε ένα κοινό όπως το σημερινό πρέπει να πω ότι τόσο στη λειτουργία αυτού του Υφυπουργείου όσο και στη διακυβέρνηση γενικά θα συνεχίσουμε με μια λογική συνεχούς διαβούλευσης. Ξέρουμε ότι δεν γνωρίζουμε τα πάντα και εκείνα που γνωρίζουμε δεν τα γνωρίζουμε πάντα αρκετά καλά.

Επομένως πρόθεσή μου είναι να λειτουργήσουμε μόνιμα ευέλικτα συμβουλευτικά σώματα. Θα αποτελούνται από ανθρώπους που έχουν ρόλο και λόγο στο χώρο του πολιτισμού, εκπροσώπους αξιόλογων ιδιωτικών ιδρυμάτων και πρωτοβουλιών και άλλα πρόσωπα που κατά τομέα μπορούν να συμβάλουν.

Θα δώσω μερικές κεντρικές κατευθύνσεις, αφήνοντας για τη συζήτηση τόσο κάποιες νέες ιδέες και προτάσεις όσο και βελτιώσεις στο σύστημα της παρέμβασης του κράτους που γνωρίζω ότι επικρίνεται αρκετά. 

 

1. Πολιτιστική Κληρομομιά

Πρέπει να διαφυλάξουμε αποτελεσματικά, αλλά και να αναδείξουμε και να αξιοποιήσουμε δημιουργικά την τεράστια πολιτιστική κληρονομιά μας.

Το Τμήμα Αρχαιοτήτων θα μπει επιτέλους κάτω από το επιτελείο Πολιτιστικής Πολιτικής του κράτους (και όχι στο Υπουργείο Συγκοινωνιών). Παράλληλα και πρόσθετα προς την κλασική αρχαιότητα που είναι το «βαρύ πολιτιστικό πυροβολικό μας», θα γίνει και ειδικός σχεδιασμός για τη βυζαντινή-ορθόδοξη κληρονομιά της Κύπρου, που μας δίνει και τεράστιες δυνατότητες προβολής ιδιαίτερα στο εξωτερικό.

- Αυτή η Πολιτιστική Κληρονομιά θα συνδεθεί ζωντανά με την εκπαίδευση. Ζωντανά:πρέπει να υπάρξει ειδικό σχέδιο και δράση στη δημόσια εκπαίδευση. Προκειμένου έγακιρα να γίνεται κτήμα όλων και να συμβάλει στη ζωντανή συνείδηση των νέων.

- Παρεμφερής προσπάθεια θα είναι μια πολιτική Πολιτιστικής Διπλωματίας. Υπάρχουν τεράστια αναξιοποίητα περιθώρια σε αυτό τον τομέα. Μια αξιόλογη διεθνής περιοδεύουσα έκθεση για την εμβληματική Αφροδίτη ή για τον πλούτο της βυζαντινής εικονογραφίας μπορεί να είναι πολύ πιο χρήσιμη από πολλά πολιτικά υπομνήματα και παρεμβάσεις σε διεθνή φόρα.

- Η Πολιτιστική Κληρονομιά με σύστημα και πάντοτε με τον απαιτούμενο σεβασμό μπορεί να ενισχύσει την ταυτότητα και να εμπλουτίσει και αυτό το τουριστικό προϊόν της χώρας (εξετάζεται μάλιστα το ενδεχόμενο να συνδυαστούν στο διοικητικό-πολιτικό επίπεδο οι δυο τομείς με τη δημιουργία Υφυπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού).

Προβάλαμε πέρσι μιαν αξιόλογη ιδιωτική δίγλωσση έκδοση που ήταν λεπτομερής καταγραφή και λεύκωμα για όλες τις κατεχόμενες εκκλησίες της Κύπρου. Είδα και μιαν ανάλογη αξιόλογη τρίγλωσση έκδοση για τα κάστρα της Κύπρου {και εδώ η χορηγία ήρθε από δικηγορικό γραφείο –φαίνεται σήμερα στην Κύπρο οι δικηγόροι γινόμαστε μαικήνες...}. Υπάρχουν και πολλά άλλα παρόμοια... Τέτοιες πρωτοβουλίες όμως θα πρέπει πιο συστηματικά να αναλάβει και το κράτος! 

 

2. Πολιτιστική Δημιουργία

Χρειάζεται να αναδείξουμε το άφθονο ταλέντο, την έμπνευση και τη δημιουργικότητα που υπάρχει μέσα στη ζωντανή κοινωνία, σε όλους τους τομείς της τέχνης, των γραμμάτων, της κουλτούρας γενικότερα.

Το κράτος δεν παράγει, βέβαια, πολιτισμό. Αλλά μπορεί να είναι ευαίσθητο και να ενθαρρύνει την πολιτιστική παραγωγή μέσα στην κοινωνία. Ενώ οφείλει και να την προάγει με το σωστό τρόπο.

Αυτή θα είναι η κεντρική κατεύθυνση του Υφυπουργείου Πολιτισμού.

Πρόθεσή μου είναι να βρούμε νέους σύγχρονους και αποτελεσματικούς τρόπους για να διευκολύνουμε όχι μόνο την προβολή, αλλά και πριν το ίδιο το έργο των δημιουργών.

Είναι πάντα περίπλοκο και κάποτε «ακανθώδες» το ζήτημα των κρατικών δράσεων, επιχορηγήσεων κλπ. Το ζήτημα είναι να βελτιστοποιήσουμε τις λίγες δυνατότητες που υπάρχουν ήδη. Να ξεχωρίσουμε σαφώς τη «μαζική» από την επιλεκτική παρέμβαση και να μην αδικήσουμε τη μια εξαιτίας της άλλης.

Αντί όμως άμεσης ανάμιξης, νομίζω ότι το κράτος πρέπει να αναλάβει γενικές πρωτοβουλίες που θα διευκολύνουν εκείνους που έχουν λόγο να δημιουργούν.

Θα συνεχίσουμε να στηρίζουμε τους διάφορους κλάδους-τομείς, αλλά περισσότερο πρέπει να στρέψουμε την προσοχή σε μια επιλεκτική και με σαφή κριτήρια προβολή των πολιτιστικών αξιών και κατευθύνσεων. Τόσο σε επίπεδο κλασικών ή παραδοσιακών μορφών, όσο και ξεχωριστά τις καινοτομίες-πρωτοπορίες.

Χωρίς τον κίνδυνο από τη μια του «αρχοντοχωριατισμού» κι από την άλλη του «συντηρητισμού».

Η Κύπρος, την ίδια ώρα που θα αναζητεί και θα προβάλλει δική της ταυτότητα, πρέπει να μείνει ορθάνοιχτη στα εξωτερικά ρεύματα και ιδιαίτερα να είναι ενταγμένη στο ευρωπαϊκό πολιτιστικό γίγνεσθαι.

Περιττό να σας πω ότι θα δούμε με μεγάλη προσοχή τις συνθήκες και τις ανάγκες σε όλους τους τομείς:

Μουσική,

Θέατρο,

Εικαστικές Τέχνες,

Σύγχρονες Οπτικοακουστικές Τέχνες και Τεχνικές,

Κινηματογράφος,

Χορός,

Λογοτεχνία, κ.ά.

Θα ακούσουμε και θα ενσωματώσουμε και δικές σας εισηγήσεις. 

 

3. Πολιτιστικές υποδομές

Όπως έφτασαν και κατάντησαν τα οικονομικά του κράτους δεν μπορώ να δεσμευτώ με ακριβές χρονοδιάγραμμα. Πάντως προτεραιότητα είναι να γίνει επιτέλους ένα σύγχρονο αρχαιολογικό μουσείο στη Λευκωσία. Είναι στόχος μέσα στην επόμενη πενταετία και όταν, με το καλό, ξεφύγουμε από τη μεγάλη σημερινή στενότητα.

Περίπου ίσης σημασίας θεωρώ και την ανέγερση κρατικής βιβλιοθήκης.

Μιας βιβλιοθήκης στολίδι της πόλης που θα είναι φυσικά εκσυγχρονισμένη με τις σύγχρονες προδιαγραφές, αλλά και τη νέα ηλεκτρονική πραγματικότητα της διεθνούς δικτύωσης. Μιας βιβλιοθήκης ταυτόχρονα φιλικής και προσιτής, που θα συμβάλλει τόσο στην εξοικείωση του ευρύτερου κοινού με το απόθεμα γνώσης, όσο και σε εξειδικευμένες ανάγκες ερευνητών και άλλων.

Παράλληλα, η κρατική πινακοθήκη πρέπει να γίνει πραγματικός «ναός» της εικαστικής δημιουργίας σε αυτό τον τόπο. Να γίνει και να λειτουργεί ως τόσο πλούσια όση είναι και η ίδια η κληρονομιά μας και το ζωντανό παρόν σε αυτό τον τομέα. Να γίνει αγωγός γνώσης και αισθητικής προς την κοινωνία.

Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί όμως και σε ένα κεντρικό συντονιστικό ρόλο του κράτους ως προς τις μεγάλες παρεμβάσεις για έργα που διαμορφώνουν το σύγχρονο αστικό τοπίο. Τόσο σε σχέση με την πολιτιστική κληρονομιά που κάποτε βρίσκεται δίπλα, όσο και σε σχέση με το σύγχρονο κτηριακό-πολεοδομικό σχεδιασμό. Το Υφυπουργείο Πολιτισμού πρέπει να παίξει ρόλο συντονισμού και επιτελικού σχεδιασμού σε στενή συνεργασία με τις αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης και άλλες αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες.

Η αναμόρφωση της Λεμεσού είναι από αρκετές απόψεις ένα καλό παράδειγμα. Η σχετική υστέρηση της πρωτεύουσας είναι ένα ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπισθεί.

Για υφιστάμενα σχέδια πρώτης γραμμής, όπως είναι το Μέγαρο Πολιτισμού, είχαμε από την αρχή αμφιβολίες ή επιφυλάξεις. Με τα δεδομένα που έχουν δημιουργηθεί, όμως, το σχέδιο πρέπει να υλοποιηθεί. Δεν μπορώ να δεσμευτώ για την τελική μορφή και λειτουργία του φορέα που θα το διαχειριστεί και λειτουργήσει, αλλά το σχέδιο θα ολοκληρωθεί. Η Λευκωσία χρειάζεται έναν άξονα «κέντρου πόλης» σε εκείνη την τοποθεσία και σε συνδυασμό με το νέο Θέατρο του ΘΟΚ, τυχόν έργα ανάπλασης στην πρώην Αρχιγραμματεία και σε προέκταση στην είσοδο της παλιάς πόλης, στην Πλατεία Ελευθερία.

Θα εξετάσουμε το ενδεχόμενο το Μέγαρο (που δεν ξέρω αν πρέπει να λέγεται όντως Μέγαρο ή κάτι άλλο) να αξιοποιηθεί και για άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες από αυτές που αρχικά προβλέπονται. Πρέπει να είναι ένας πόλος έλξης, με πολιτιστικές και ψυχαγωγικές αναφορές, για τον πληθυσμό της ευρύτερης περιφέρειας της πρωτεύουσας και της Κύπρου όλης, αλλά και για τυχόν ξένους επισκέπτες.

Κεντρικής σημασίας είναι στη Λευκωσία, αλλά και σε άλλες πόλεις μας, η αποκατάσταση, αξιοποίηση και αναζωογόνηση του ιστορικού κέντρου. Σε συνεργασία βεβαίως με τις τοπικές αρχές, τις οποίες θα στηρίξουμε σε εμπνευσμένα τέτοια σχέδια. Η παλιά Λευκωσία ολόκληρη πρέπει να βρεθεί τρόπος να είναι πυρήνας Πολιτισμού. Στην προοπτική των παραλίων και με αφορμή ιδιωτικές πολιτιστικές πρωτοβουλίες, νομίζω ότι ωριμάζει η σκέψη για κάποιο Μεσογειακό Ίδρυμα ή Ίδρυμα Ναυτικού Πολιτισμού. 

 

4. Πολιτιστική Διπλωματία

Δίνω ιδιαίτερη σημασία σε αυτό το κεφάλαιο.

Το όφελος από έναν εκ θεμελίων σχεδιασμό μπορεί να είναι διπλό.

Πρώτα θα χρειάζεται επιτόπου μια καλύτερη αυτογνωσία και μια κινητοποίηση για να αξιοποιήσουμε επίκαιρα την κληρονομιά μας. Αυτή είναι γενικά δημιουργική κατεύθυνση για τον πολιτισμό.

Ταυτόχρονα μπορούμε με πολύ μεγάλο όφελος να προβάλουμε προς τα έξω τη χριστιανική ιστορία και κληρονομιά της Κύπρου. Τόσο προς τους Ευρωπαίους εταίρους μας, όσο και προς τη μεγάλη φιλική δύναμη που είναι η ομόδοξη Ρωσία.

Η σωστή προβολή και αξιοποίηση της χριστιανικής-βυζαντινής κληρονομιάς δημιουργεί αυτόματα και μια «γέφυρα συνέχειας» με το καθαρά ευρωπαϊκό παρελθόν της Κύπρου. Τονίζει τη συνάφεια από την εδώ παρουσία των ευρωπαϊκών μεσαιωνικών δυνάμεων, των Ενετών και των Φράγκων (έστω και αν ήταν κατάκτηση και καταπίεση στον καιρό της).

Στον τομέα αυτό επιβάλλεται περισσότερο από ότι ίσως αλλού μια κεντρική και αποφασιστική δράση του κράτους. Να οργώσουμε τον κόσμό με περιοδεύουσες εκθέσεις αξίας. Να διαδώσουμε αξιόλογες και καλαίσθητες εκδόσεις και άλλο σχετικό υλικό. Να μυήσουμε όσους έρχονται σε όποια επαφή με την Κύπρο για την ψυχή και την παράδοση αυτού του τόπου.

Μια πολιτιστική παρέμβαση, που κατά κανόνα γίνεται ασμένως δεκτή στο ευπαίδευτο διεθνές κοινό, μπορεί να διαχέεται και σε μάζες της κοινής γνώμης. Πολύ συχνά δημιουργεί προϋποθέσεις φιλίας, συμπάθειας και συμμαχίας ακόμα, χωρίς να χρειάζεται να «αποδείξουμε» ότι η Κύπρος δεν ήταν ούτε και μπορεί να είναι τουρκική κατάκτηση ή προτεκτοράτο.

Σε μια πολυεπίπεδη προσπάθεια όμως δεν θα αγνοήσουμε πού ακριβώς βρισκόμαστε. Στην καρδιά της ανατολικής Μεσογείου η Κύπρος πρέπει και πολιτιστικά να λειτουργήσει ως «γέφυρα» Δύσης-Ανατολής. Μπορούμε να ενεργήσουμε προς την κουλτούρα και την παράδοση των γειτονικών προς Νότο λαών με τους οποίους μας συνδέουν πολλά.

Θα μπορούσε κανείς να οραματισθεί σε κάποια στιγμή ένα Ευρωπαϊκό Μεσογειακό Ινστιτούτο (και ανάλογες εγκαταστάσεις) στην Κύπρο.

Στην Πολιτιστική Διπλωματία μπορούμε να έχουμε μια τριπλή κατεύθυνση:

- την κλασική ελληνική αρχαιότητα (που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης ευρωπαϊκής ταυτότητας),

- τη μεγάλη τοπική χριστιανική παράδοση (που τυγχάνει να είναι ο άλλος πυλώνας της ευρωπαϊκής αναφοράς), και

- τη μεσογειακή ταυτότητα, την ιδιότητα της Κύπρου ως «γέφυρας» απέναντι στο χώρο των νότιων γειτόνων και εταίρων της Ευρώπης με τις τόσες δυσκολίες για τον Βορρά, αλλά και τις τόσες προοπτικές. 

 

5. Πολιτισμός και Εκπαίδευση

Στις προηγούμενες προεδρικές εκλογές είχαμε στόχο της πολιτικής για τον Πολιτισμό μια παρέμβαση από κοινού με την Ελλάδα και τον ελληνισμό της Διασποράς ακόμη προκειμένου να διατηρήσουμε και να ενισχύσουμε τη γλώσσα και τη γραμματεία μας μέσα στο σύγχρονο κόσμο και ειδικά την Ε.Ε. Εξυπακούεται ότι όχι μόνο τον διατηρούμε, αλλά καταλαβαίνουμε ότι σήμερα υπάρχει ακόμα μεγαλύτερη ανάγκη γι’ αυτό.

Πρώτα απ’ όλα, σε αυτή τη μεγάλη συζήτηση για την εκπαίδευση και τα αναλυτικά προγράμματα, πρέπει να δούμε ξανά τη θέση της Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα.

Χρειάζεται όχι μόνο ενίσχυση, αλλά επικαιροποίηση και αποτελεσματικότητα.

Ταυτόχρονα όμως ένα Υφυπουργείο και ένας σχεδιασμός Πολιτισμού πρέπει να πάνε χέρι-χέρι με το Υπουργείο Παιδείας.

Δεν έχω πεισθεί ότι κάνουμε όσα μπορούμε για να μυούνται και όσο γίνεται να γνωρίζουν οι νέοι μας τον τεράστιο πλούτο και την πολυμορφία του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ανήκουμε πια και οργανικά στην Ευρώπη και ο πολιτισμός της είναι και τυπικά δικός μας. Εξάλλου, για να αναδείξουμε τη δική μας διάσταση και προσφορά, θα πρέπει ταυτόχρονα να γνωρίζουμε την κουλτούρα, την παράδοση και την παρακαταθήκη των άλλων.

Το ελληνικό σχολείο της Κύπρου πρέπει και μπορεί να κάνει μια μεγαλύτερη και πιο αποτελεσματική προσπάθεια και για τον ελληνικό πολιτισμό του οποίου είμαστε κομμάτι, αλλά και για τον καθόλου ευρωπαϊκό πολιτισμό στον οποίο μετέχουμε. Σε αυτό θα συμβάλει μια πιο οργανωμένη και εποπτικά προσανατολισμένη αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μας.

Υπάρχουν σίγουρα τρόποι. Θα μελετήσουμε συγκεκριμένες δράσεις.

Στο μεταξύ και κατά το πρότυπο του Μουσικού Λυκείου που υπάρχει σήμερα στη Λευκωσία, μπορώ να φανταστώ και ένα πιλοτικό Σχολείο Καλών και Εφαρμοσμένων Τεχνών στη μέση εκπαίδευση.

Δεν είναι αποκλειστικό του χώρου της εκπαίδευσης, αλλά συνειδητοποιούμε ότι χρειάζεται μια πιο συγκεκριμένη και αποτελεσματική ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ

Το Βιβλίο

Η πολιτική των επιχορηγήσεων σε εκδόσεις, τόσο η παλαιότερη όσο και η αναθεωρημένη, δεν αρκεί. Ιδιαίτερα αν δει κανείς τις θλιβερές επιδόσεις που έχει η Κύπρος ως ουραγός μέσα στην Ε.Ε. για τη σχέση του πληθυσμού της με το βιβλίο. Χρειάζονται ευρύτερης κλίμακας δράσεις, οι οποίες όμως και πάλι μπορεί να ξεκινήσουν μέσα από το δημόσιο σχολείο.

Δεν θα συμβιβαστούμε με αυτή την εικόνα της Κύπρου ως «αντιπνευματικού χώρου». Ούτε θα δεχτούμε μοιρολατρικά μια κατάσταση πολιτιστικής μετριότητας. Τα σημεία των καιρών πρέπει να μας θυμίσουν ότι χρειαζόμαστε και ένα «Μνημόνιο Πολιτισμού».