Απονομή βραβείου στο Γιώργο Χαριτωνίδη

Βραβείο Λογοτεχνίας Κύπρου Χρυσάνθη 2012 

από το Ινστιτούτο Πολιτισμού 

στο λογοτέχνη Γιώργο Χαριτωνίδη

Απονεμήθηκε φέτος το Βραβείο Λογοτεχνίας Κύπρου Χρυσάνθη 2012 από το Ινστιτούτο Πολιτισμού στο λογοτέχνη Γιώργο Χαριτωνίδη, σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή, 23 Νοεμβρίου στις 7 μ.μ. στην αίθουσα «Καστελλιώτισσα» (οδός Αγίου Μάρωνα, Πύλη Πάφου).

Για το έργο του συγγραφέα μίλησαν η πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής Ανδρεανή Ηλιοφώτου, ο συγγραφέας και σκηνοθέτης Άντης Ροδίτης και ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Πολιτισμού Πρόδρομος Προδρόμου. Η εκδήλωση πλαισιώθηκε μουσικά από τον συνθέτη και πιανίστα Σάββα Σάββα.

Η απονομή του βραβείου έγινε από τον υποψήφιο για την Προεδρία της Δημοκρατίας Νίκο Αναστασιάδη.

Ο Γεώργιος Χαριτωνίδης πρόσφυγας από τη Λάπηθο Κερύνειας, μετά την απελευθέρωσή του από τις τουρκικές φυλακές, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Εργάζεται το νοσοκομείο Ευαγγελισμός. Ασχολείται παράλληλα με τη γλυπτική, ζωγραφική και έχει στο ενεργητικό του δυο ατομικές εκθέσεις, μία στην Αθήνα και μία στη Λεμεσό, καθώς και συμμετοχή σε ομαδικές εκθέσεις. Το πρώτο του βιβλίο Αναμνήσεις με πολλά κουκούτσια, τιμήθηκε με το βραβείο μυθιστορήματος από το Υπουργείο Πολιτισμού Κύπρου.
Εργογραφία:

(2011) Αιχμάλωτος περιηγητής, Βεργίνα

(2008) Με την κίνηση των υαλοκαθαριστήρων, Κέδρος

(2006) Με διαβατήριο και βίζα μιας μέρας , Κέδρος

(2003) Αναμνήσεις με πολλά κουκούτσια , Κέδρος

Χαριτωνίδη βράβευση

Ομιλία του Άντη Ροδίτη   

Η αλήθεια των πραγμάτων είναι πολύπλευρη. Αλλά η αλήθεια δεν εξαντλείται ποτέ με τη φραστική διατύπωσή της. Ούτε μια φράση, όπως «η αλήθεια των πραγμάτων είναι πολύπλευρη», δεν έχει τις εξαιρέσεις της: Υπάρχουν δηλαδή και πράγματα που η αλήθεια τους δεν είναι πολύπλευρη.

Αυτά σκεφτόμουν προσπαθώντας να δω τι κάμνει έναν άνθρωπο «συγγραφέα». Άλλοι νιώθουν από την πρώτη στιγμή ότι αυτό είναι που θα δικαιώσει την ύπαρξή τους, κι άλλοι γιατί αυτό πιστεύουν ότι θα τους δώσει αξία στα μάτια των άλλων. Εντελώς ξεχωριστό είναι το θέμα αν υπάρχει και ταλέντο στην κάθε περίπτωση. Υπάρχουν συγγραφείς με ταλέντο που στάθηκαν άτυχοι ή ανίκανοι να προωθήσουν εμπορικά τον εαυτό τους, με αποτέλεσμα να μην τους ξέρει κανένας και συγγραφείς ατάλαντοι που καταφέρνουν να περνούν ως «σπουδαίοι» – τουλάχιστο όσο ζουν.

Όλ’ αυτά δεν καλύπτουν ανθρώπους όπως τον Γιώργο Χαριτωνίδη, τον Ανδρέα Σαμουήλ ή τον Πανίκο Νεοκλέους. Αυτοί – πιθανόν και άλλοι που δεν τους ξέρω ακόμα – ανήκουν σε μια ιδιόμορφη κατηγορία από μόνοι τους: Έγιναν σημαντικοί συγγραφείς ξαφνικά, απρογραμμάτιστα και ασχεδίαστα, μετά από τη συγκλονιστική εμπειρία που έζησαν το 1974, όταν αποφάσισαν να την καταγράψουν. Ο Νεοκλέους (μηχανολόγος στο επάγγελμα) εξέδωσε το βιβλίο του «Αγνοηθέντες 1974» το 2008, όταν ήταν 63 ετών, ο Σαμουήλ (νομικός, Ανώτερος Δημόσιος υπάλληλος) το βιβλίο του «Καλημέρα Ήλιε – ο χαμένος πόλεμος» το 2011 όταν ήταν 65 περίπου κι ο Χαριτωνίδης (τεχνολόγος ιατρικών εργαστηρίων) εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο «Αναμνήσεις με πολλά κουκούτσια» το 2003 όταν ήταν ήδη 47 χρονών.  Βέβαια υπάρχουν κι άλλοι που κατέγραψαν την εμπειρία τους από το 1974, αλλά η γραφή τους δεν αποκαλύπτει συγγραφικό ταλέντο, έχει αξία μόνο σαν ντοκουμέντο, και δεν παρουσιάζει πραγματικό, λογοτεχνικό  ενδιαφέρον.

Ήδη, όταν άρχισε η επιστροφή των αιχμαλώτων, τον χειμώνα του 1974, είχα αρχίσει να διερωτώμαι αν ανάμεσά τους θα βρισκόταν κάποιος που θα μπορούσε να καταγράψει πειστικά το μέγεθος τού συγκλονισμού τής αιχμαλωσίας από τους Τούρκους, όπως τον είχε βιώσει. Όσο περνούσε ο καιρός και δεν εμφανιζόταν κανένας, ανησυχούσα πραγματικά. Δεν ήθελα να το πιστέψω. Ένιωθα ότι ο ίδιος ο αυτοσεβασμός μας κινδύνευε, αλλά και ιστορικά, στα μάτια των μελλοντικών γενιών κινδύνευε ο σεβασμός τους για μάς. Ένιωθα επίσης κι ακόμα το νιώθω και το πιστεύω, ότι από κανένα λογοτεχνικό έργο που γράφεται από Έλληνες Κυπρίους μετά το ’74 και μέχρι σήμερα δεν μπορεί να λείπουν εκείνα τα γεγονότα που διαμόρφωσαν τη σημερινή Κύπρο. Μου είναι αδύνατο να καταλάβω πως μπορεί να γράφεται από Κυπρίους λογοτεχνία που γυρίζει την πλάτη στο για πάντα απίστευτο γεγονός του τουρκέματος του μισού μας νησιού.

Επανέρχομαι, όμως, στο θέμα των εμπειριών από την εισβολή και την αιχμαλωσία. Οι δεκαετίες περνούσαν και δεν εμφανιζόταν κανένα αξιόλογο έργο, καμιά αληθινή αφήγηση-μαρτυρία, ιδιαίτερα για την αιχμαλωσία. Σε κάποια στιγμή σκέφτηκα να ζητήσω από έναν συγγενή και παλιό φίλο – τον είχα μάλιστα συναντήσει τη μέρα της απελευθέρωσής του στην Ξενοδοχειακή Σχολή – να μου αφηγηθεί την εμπειρία του και να την καταγράψω εγώ αφού ο ίδιος δεν έδειχνε τέτοια πρόθεση. Απέρριπτα την ιδέα κάθε φορά που την ξανασκεφτόμουν. Μια τέτοια εμπειρία κανένας δεν μπορεί να την καταγράψει σε όλες της τις συγκλονιστικές διαστάσεις αν δεν την έχει ζήσει ο ίδιος. Δεν ήταν εμπειρία αυτή που σηκώνει υποκατάστατα. Οποιασδήποτε ποιότητας και αξίας υποκατάστατα, ή εξ ακοής αφηγήσεις.

Έφτανε προς το τέλος της η τρίτη δεκαετία μετά τα γεγονότα για να εμφανισθεί επιτέλους ο Γιώργος Χαριτωνίδης με τις «Αναμνήσεις» του «με πολλά κουκούτσια», το 2003. Διαβάζοντας το βιβλίο του, άρχισα να καταλαβαίνω και το γιατί τόσο εκείνος όσο και οι άλλοι που θα ακολουθούσαν, χρειάστηκαν τόσο καιρό. Έπρεπε να κλείσει πρώτα η πληγή ή για να είμαι πιο ακριβής – αφού δεν νομίζω ότι κλείνει ποτέ μια τέτοια πληγή – έπρεπε να ζήσουν μαζί της πρώτα μερικές δεκαετίες. Να τη μετρήσουν, να τη ζυγίσουν, να τη βυθομετρήσουν, να τη συνηθίσουν, όσο μπορεί κανείς να συνηθίσει μια τέτοια πληγή, πριν να την αγγίξουν περιγράφοντάς την.

Δεν νομίζω να έχει σημασία, τώρα, τι θα σκεφθούν οι άλλοι, αν πω ότι ο Χαριτωνίδης… με έσωσε! Ότι άπλωσε το χέρι του και με τράβηξε έξω από βάραθρο τού να χάσω τον σεβασμό μου για τους συμπατριώτες μου, τουλάχιστο τούς σύγχρονους συμπατριώτες μου. Και με έσωσε κι από την  ενοχή απέναντι στους μελλοντικούς Έλληνες της Κύπρου. Κύριοι, μπορώ να τους πω τώρα, διαβάστε τον Χαριτωνίδη, μόνο έτσι θα καταλάβετε.

Μπορεί σήμερα να τιμούμε τον Χαριτωνίδη, αλλά τις ίδιες ευχαριστίες οφείλουμε τόσο στον Ανδρέα Σαμουήλ όσο και στον Πανίκο Νεοκλέους. Στον Σαμουήλ γιατί με το «Καλημέρα Ήλιε – ο χαμένος πόλεμος» άφησε στην Κύπρο μιαν αληθέστατη και συγκλονιστική αφήγηση για την  αποφασιστικότητα και την πίστη με την οποία ο μέσος, άγνωστος και  ανώνυμος έφεδρος Κύπριος στρατιώτης έτρεξε να πολεμήσει τον εισβολέα για να γευτεί την πλήρη ανημπόρια και την εγκατάλειψη, κατορθώνοντας μόλις να σώσει τη ζωή του, και στον Πανίκο Νεοκλέους που εκτός από τη δική του, προσωπική αφήγηση συγκέντρωσε στο βιβλίο του «Αγνοηθέντες 1974» και τις μαρτυρίες πολλών άλλων πολεμιστών και αιχμαλώτων τού ’74, που αποτελούν σημαντικότατο κομμάτι τής μιας, απίστευτα μεγάλης τραγωδίας τής πατρίδας μας.

Αν μου επιτρέπεται μια προτροπή: όποιοι αληθινά ενδιαφέρονται να έχουν  σωστή μνήμη των γεγονότων, ας κλείσουν για λίγο τις τηλεοράσεις τους κι ας διαβάσουν αυτά τα βιβλία. Αλλά ακόμα κι έτσι – δεν μπορώ να μην το πω –  φοβούμαι πως η τηλεόραση σκοτώνει, με όλη τη σημασία τής λέξης, «σκοτώνει» την ικανότητα να νιώθει και να εννοεί κανείς τον μέγα πλούτο που προσφέρει η ανάγνωση.

Και κάτι τελευταίο. Όταν ζητήσαμε από τον Γιώργο Χαριτωνίδη, πρόσφυγα από τη Λάπηθο, το βιογραφικό του, μου ζήτησε ν’ απαγγείλω ένα πολύ σύντομο ποίημα. Αυτό:

 

Βιογραφικό μη μου ζητάτε.

Δεν γεννήθηκα.

Πέθανα απ' ευθείας στη Λάπηθο.

(Παρθενογένεσις αντίθετη έννοια).

Ως σκόνη μόνο υπάρχω.

Μετά που με ξεσκόνισαν

απ' το βορινό παράθυρο του σπιτιού μου,

ως προσφυγόσκονη κατακαθήμενη,

ζω στη Λεμεσό.

Συχνά οι νοικοκυρές με καθαρίζουν

απ' τα τζάμια τους.

 

Σας ευχαριστώ.

Άντης Ροδίτης