Η εκκλησία των Αρμενίων στη Λευκωσία

Η νέα εκκλησία της Παναγίας στη Λευκωσία

Γράφει ο
Αλέξανδρος-Μιχαήλ Χατζηλύρας
Από τη Λευκωσία

Με το πέρας των διακοινοτικών ταραχών (1963-1964), η αρμενοκυπριακή κοινότητα της Λευκωσίας έχασε σχεδόν τα πάντα: 231 Τουρκόπληκτες οικογένειες έμειναν άστεγες και έχασαν τις εργασίες τους, ενώ οι Τουρκοκύπριοι εξτρεμιστές κατέλαβαν τη μεσαιωνική εκκλησία της Παναγίας, τη Μητρόπολη, το ιστορικό μνημείο της Γενοκτονίας, το Σχολείο Μελικιάν-Ουζουνιάν, και τα οικήματα της Αρμενικής Λέσχης, της ΑΥΜΑ και του AGBU.

Στις αρχές του 1964 παραχωρήθηκε στην κοινότητα το παρεκκλήσι του Αγίου Δομετίου, αφού εκεί υπήρχε συγκεντρωμένος αριθμός Αρμενοκυπρίων. Για τις σημαντικές λειτουργίες χρησιμοποιούνταν η κοντινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (1964-1969), ο αγγλικανικός καθεδρικός του Αγίου Παύλου (1969-1981) ή η αίθουσα θεάτρου του Ναρέκ (1972-1981). Το 1969 η κυβέρνηση παραχώρησε το οικόπεδο επί της οδού Κύκλωπος για την ανέγερση του Δημοτικού Σχολείου (έκταση 0,9848 ha), του οποίου και ανέλαβε το κτίσιμο (£50.000), ενώ υπήρχε πρόνοια για ανέγερση αίθουσας θεάτρου χωρητικότητας 500 ατόμων, το κόστος της οποίας (£28.000) θα κάλυπτε η κοινότητα. Στις 12/11/1972 το Σχολείο εγκαινιάστηκε με την ονομασία «Nareg». Αν και τα θεμέλια του θεάτρου τοποθετήθηκαν, αυτό δεν κτίστηκε ποτέ. Όταν την περίοδο 1973-1974 ξαναέγινε συζήτηση για το κτίσιμο μιας εκκλησίας, η κυβέρνηση πρότεινε χαλίτικα οικόπεδα στην Ακρόπολη, ωστόσο η Εθναρχία θεωρούσε καταλληλότερη την ανέγερσή της δίπλα από το Ναρέκ. Μετά από τις επίμονες και άοκνες προσπάθειες του εφημέριου της Λευκωσίας, der Vazken Sandrouni, και του αείμνηστου Εκπροσώπου, Δρ. Αντρανίκ Λ. Αστζιάν, τελικά δόθηκε η αναγκαία άδεια το 1976 και η οδός Κύκλωπος μετονομάστηκε σε «Αρμενίας».

Στις 25 Σεπτεμβρίου 1976 κατατέθηκε ο θεμέλιος λίθος της εκκλησίας από τον Πρόεδρο και Αρχιεπίσκόπο Μακάριο Γ’ και τον Αρχιεπίσκοπο Nerses Pakhdigian. Την ημέρα εκείνη έβρεχε, κάτι το οποίο ο Μακάριος θεώρησε «μπερεκέτι». Στις 04/01/1978 υπογράφηκαν τα συμβόλαια με τους αρχιτέκτονες Ιάκωβο & Ανδρέα Φιλίππου, και τον εργολάβο Νικόλα Σιακόλα, και έτσι άρχισαν τα κατασκευαστικά έργα. Για να της δοθεί αρμένικος ρυθμός, προσκλήθηκε ο έμπειρος Λιβανοαρμένιος αρχιτέκτονας Kevork Emmiyan. Στις 16/04/1978, κατά την πρώτη ποιμενική επίσκεψη του Συγκαθήμενου Καθόλικου Karekin II, τελέστηκε ο πανηγυρικός αγιασμός των 16 κολώνων της εκκλησίας.
Τρία χρόνια μετά, τα κατασκευαστικά έργα έφθασαν αισίως στο τέλος τους και τα εγκαίνια προγραμματίστηκαν για τις 12/04/1981. Λόγω της κατάστασης στο Λίβανο, τελικά τα εγκαίνια τελέστηκαν από τον Αρμενοκύπριο Καθόλικο της Κιλικίας Χορέν Α’ και το Συγκαθήμενό του Καρεκίν Β’ στις 22/11/1981, στην παρουσία του Αρχιεπισκόπου Χρυσόστομου Α’ και με τη συμμετοχή της λιβανοαρμενικής χορωδίας του Kevork Kandaharian. Ο κομψός μητροπολιτικός ναός της Θεοτόκου κτίστηκε με την οικονομική αρωγή της Ηνωμένης Ευαγγελικής Εκκλησίας της Βεστφαλίας (£44.357), της Κυπριακής Κυβέρνησης (£35.000), του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών (£5.188), της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου (£1.000), Αρμενοκυπρίων πιστών και άλλων δωρητών (£36.893).

Στην κεντρική είσοδο του ναού βρίσκεται ξυλόγλυπτο παγκάρι και δύο δωμάτια: το βόρειο χρησιμοποιείται ως αποθήκη της εκκλησίας [όπου βρίσκονται ο επιτάφιος (1989) και η εικόνα του Αποστόλου Ανδρέα, έργο του Καλλίνικου Σταυροβουνιώτη (1986)], ενώ στο νότιο βρίσκονται οι σκάλες προς το άνω διάζωμα, το οποίο φιλοξενεί τη χορωδία και το αρμόνιο. Ο κυρίως ναὀς είναι ανοικτός και χωρίς κολώνες· στα αριστερά και δεξιά υπάρχουν δύο μαρμάρινα μανουάλια (momagalner), πάνω από τα οποία υπάρχουν ελαιογραφίες του Αγίου Γρηγόριου του Φωτιστή και του Αγίου Γεωργίου, αντίστοιχα, έργα του Λιβανοαρμένιου Zohrab Keshishian (1981). Στο κέντρο του βόρειου και νότιου τοίχου, πάνω από τις πλάγιες εισόδους, βρίσκονται δύο στρογγυλοί φεγγίτες με βιτρώ που απεικονίζουν την Παναγία με τον Ιησού στην αγκαλιά της και τον Ιησού με ανοικτό ευαγγέλιο, αντίστοιχα, έργα του αυτοδίδακτου Ελληνοαρμένιου Hagop Aladjadjian.

Στους τοίχους του κυρίως ναού υπάρχουν οι εξής εικόνες: ανατολικά η Σταύρωση και η Ανάσταση (Zohrab, 1981), νότια ο Άγιος Σέργιος ο Στρατηγός (Kevork Tovmassian, 2002) και ο Άγιος Νερσής ο Χαρίεις [(Shnorhali)· Samvel Bedrossian, 2007], δυτικά σύνθεση με την ανακάλυψη του Αλφαβήτου και το Βαρτανάντζ και σύνθεση με τους Αποστόλους Θαδδαίο και Βαρθολομαίο, τις Αγίες Ριψιμία και Γαϊανή, το όραμα του Αγίου Μεσρώπ και τη βάφτιση του Βασιλιά Τιριδάτη από τον Άγιο Γρηγόριο το Φωτιστή (Zohrab, 1982), και βόρεια ο Άγιος Γρηγόριος ο Ναρεκήνσιος (Bedrossian, 2007) και ο Άγιος Ιάκωβος ο Νισίβεως (Medzpnatsi) (Hovsep Ashkarian, 2005). Στο κέντρο του κυρίως ναού, σαν κορωνίδα, αναπαύεται ο οκταγωνικός καθολικός τρούλλος, του οποίου οι φεγγίτες φέρουν χρωματιστά βιτρώ που ακεικονίζουν το Χριστό, τους Απόστολους Θαδδαίο και Βαρθολομαίο, τον Άγιο Γρηγόριο το Φωτιστή, τον Άγιο Γρηγόριο το Ναρεκήνσιο και τρεις άλλους Άγιους, επίσης έργα του Aladjadjian.
Ο σολέας (tass) διακρίνεται από τον κυρίως ναό, με μεταλλικό κάγκελλο και όντας σε πιο ψηλό επίπεδο. Στην κεφαλή του βόρειου του τμήματος υπάρχει ο ξυλόγλυπτος θρόνος του Μητροπολίτη με το ναοειδές κάλυμμα και με ανάγλυφες εικόνες των καθεδρικών ναών του Αντηλιάς και του Ετσμιατζίν, καθώς και ένα δικέφαλο αετό. Στην ανατολική κόγχη και υπερυψωμένο είναι το ιερό βήμα, στο κέντρο του οποίου αναδύεται η αγία τράπεζα, φτιαγμένη από ιταλικό ανοιχτόχρωμο ροζ μάρμαρο, με τέσσερις μελί κολώνες από όνυχα και τρεις ναόσχημους τρούλλους από πάνω· στο κέντρο βρίσκεται ελαιογραφία του Zohrab, που απεικονίζει την Παναγία με το Θείο βρέφος (1990).

Δεξιά και αριστερά υπάρχουν δύο δευτερεύουσες τράπεζες, με ελαιογραφίες του Zohrab (1983) που δείχνουν τη Θεία Βάφτιση και το Μυστικό Δείπνο, αντίστοιχα, και φιλοξενούν το μυροφόρο περιστέρι και το δισκοπότηρο. Νότια και βόρεια βρίσκονται δύο δωμάτια, το αποθετήριο και το βαπτιστήριο, αντίστοιχα· στο αποθετήριο βρίσκεται τσιγκογραφία της Παναγίας. Στον ανατολικό τοίχο του βαπτιστηρίου βρίσκεται εντοιχισμένη ναόσχημη κολυμβήθρα, φτιαγμένη από ανοιχτόχρωμο ροζ ιταλικό μάρμαρο, ενώ στο νότιο τοίχο υπάρχει ελαιογραφία του Zohrab (1981) με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.

Χάρη στις προσπάθειες του Αρχιεπισκόπου Zareh Aznavorian, αποπερατώθηκε και το κτίριο της Μητρόπολης στις αρχές του 1984, η οποία προηγουμένως στεγαζόταν στην οδό Ντικράν Ουζουνιάν στη Λευκωσία (1964-1968) και στη Λεωφόρο Κυριάκου Μάτση στον Άγιο Δομέτιο (1969-1983)· άρχισε επίσημα τη λειτουργία του μετά από την επίσκεψη του Καθόλικου της Κιλικίας, Καρεκίν Β’, στις 10/03/1984. Το 1990 ανεγέρθηκε και το Μνημείο της Αρμενικής Γενοκτονίας, αρχιτεκτόνημα του John Guevherian, το οποίο εγκαινιάστηκε στις 24/04/1992 από τον Τοποτηρητή Ανώτερο Αρχιμανδρίτη Yeghishe Mandjikian, ολοκληρώνοντας έτσι το «αρμενικό σύμπλεγμα» (hamalir).

Το 1994 εγκαταστάθηκε ηλεκτρονικό σύστημα για την καμπάνα, και το 1999 κεντρικό σύστημα θέρμανσης και κλιματισμού. Στα τέλη του 2005 έγινε εξωτερική ανακαίνιση, με χρήματα που μαζεύτηκαν εις μνήμην της οικογένειας Tutundjian, που σκοτώθηκε στο αεροπορικό δυστύχημα της Helios. Την ίδια περίοδο, ανακαινίστηκε το κωδωνοστάσιο εις μνήμην του der Vazken. Το Μάιο του 2008 έγινε εσωτερική επιδιόρθωση του ναού.
Αλέξανδρος-Μιχαήλ Χατζηλύρας
katoomba@cytanet.com.cy
Το άρθρο αυτό είναι αφιερωμένο στους Αρμενοκύπριους που γεύτηκαν το πικρό ποτήρι της προσφυγιάς μετά την τουρκοκυπριακή ανταρσία και την τουρκική εισβολή. Ευχαριστίες στους Αρτίν Αϊβαζιάν, Άννα Αστζιάν, Haig και Vahan Aynedjian, Anahid Eskidjian, Elise Keshishian, Baret Kouyoumdjian, πάτερ Momik Habeshian, Vartan Tashdjian, Sebouh Tavitian, Aris & Elsie Utidjian, ιδιαίτερα στο Δρ. Αντρανίκ Αστζιάν.