Αναζητώντας μια νέα εθνική αυτογνωσία

Του Αντώνη Ψύρη

Οι Έλληνες έγιναν και πάλι έθνος με την αξία τους. Η πολιτική δεν θέλησε να αναγνωρίσει το δίκαιό τους και αυτοί προσέφυγαν στη δόξα. ΣΑΤΩΒΡΙΑΝΔΟΣ

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η ελληνική επανάσταση του 1821 αποτέλεσε ένα ιστορικό γεγονός με τεράστια σημασία όχι μόνο για την πορεία του ελληνικού έθνους αλλά και για την παγκόσμια ιστορία. Η συντριβή του οθωμανικού ζυγού αποτέλεσε την αφετηρία της εθνικής αποκατάστασης των λαών της Βαλκανικής Χερσονήσου που οδήγησε τελικά και στην οριστική κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Παράλληλα, η επιτυχία της ελληνικής επανάστασης αποτέλεσε την χαριστική βολή στην πολιτική της Ιερής Συμμαχίας που αποσκοπούσε στην κατάπνιξη κάθε φιλελεύθερου κινήματος. Κατά συνέπεια η ελληνική επανάσταση αναδείχτηκε σε ένα παγκόσμιο σύμβολο, αφού το ελληνικό έθνος ήταν το πρώτο έθνος στην ιστορία της ανθρωπότητας που τόλμησε να ορθώσει το ανάστημά του απέναντι σε μια αυτοκρατορία σε αναζήτηση της εθνικής του ανεξαρτησίας.

Πέρα όμως από την ιστορική της σημασία η ελληνική επανάσταση αποτελεί ένα πολυδιάστατο γεγονός που προσφέρεται για μια πολυπρισματική οπτική θεώρηση. Από τη συμμετοχή σπουδαίων γυναικών, όπως η Μαντώ Μαυρογένους και η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα μέχρι την ανάπτυξη του ευρωπαϊκού κινήματος του φιλελληνισμού που εκδηλώθηκε μέσα από ποικίλες μορφές συμπαράστασης προς τους αγωνιζόμενους Έλληνες. Ας θυμηθούμε τους τελευταίους λόγους του διαπρεπέστερου των Φιλελλήνων Λόρδου Βύρωνα για την Ελλάδα που θυσίασε στον αγώνα για την ελευθερία της την άνετη ζωή που του εξασφάλιζε η αριστοκρατική του καταγωγή: «Της έδωσα τον καιρόν μου, την υγείαν μου, την περιουσία μου και τώρα της δίνω τη ζωή μου. Τί μπορούσα να κάνω περισσότερο»;

Ας θυμηθούμε επίσης την προσήλωση που επέδειξαν οι επαναστατημένοι Έλληνες στην αξία της Δημοκρατίας μέσα από την διεξαγωγή πολιτικών διεργασιών που οδήγησαν στη σύγκληση εθνοσυνελεύσεων και στην ψήφιση Συνταγμάτων. Αποκορύφωμα αυτών το Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδας το 1827, που αποτελεί το δημοκρατικότερο ίσως της εποχής του. Στο άρθρο 5 του συγκεκριμένου Συντάγματος διατυπωνόταν η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας: «Η κυριαρχία ενυπάρχει εις το έθνος · πάσα εξουσία πηγάζει εξ αυτού και υπάρχει υπέρ αυτού».

Μέσα από την επανάσταση του 1821 αναδείχθηκε και ο καθοριστικός ρόλος της εμπορικής και ναυτικής ανάπτυξης των Ελλήνων στην μετάγγιση των φιλελεύθερων ιδεών της Ευρώπης στον υπόδουλο ελληνικό κόσμο αλλά και στην διαμόρφωση της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας μας. Αναδείχτηκε επίσης ο καθοριστικός ρόλος της Παιδείας μέσα από την ίδρυση σχολείων ήδη από τον 18ο αιώνα, τα οποία λειτούργησαν ώς φυτώρια της εθνικής αφύπνισης των Ελλήνων αλλά και η ιδιαίτερη σημασία του Τύπου που συνετέλεσε καθοριστικά στην ιδεολογική προετοιμασία της Επανάστασης. Οι Έλληνες έμποροι μαζί με τα προϊόντα εισήγαγαν στον υπόδουλο ελληνισμό και όλες τις προοδευτικές αντιλήψεις που είχαν αρχίσει να αναδύονται στην Ευρώπη και δαπάνησαν τεράστια ποσά για την έκδοση βιβλίων και την ίδρυση σχολείων, αναδεικνυόμενοι σε αληθινούς εθνικούς ευεργέτες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Ι. Βαρβάκης που χρηματοδότησε τον ελληνικό αγώνα, αφήνοντας την τεράστια περιουσία του στην Ελλάδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι από το 1486, που εκδόθηκε το πρώτο ελληνικό βιβλίο, έως και το 1821 πραγματοποιήθηκαν 4000 εκδόσεις. Παράλληλα, με την ψήφιση του νόμου περί ελευθεροτυπίας από τη Β’ Εθνοσυνέλευση ιδρύθηκαν στα κυριότερα ελληνικά αστικά κέντρα τρεις εφημερίδες, εγκαινιάζοντας ουσιαστικά τη νεοελληνική δημοσιογραφία, εφόσον έκτοτε δεν σταμάτησε η έκδοση εφημερίδων. Πρόκειται για τα Ελληνικά Χρονικά στο Μεσολόγγι, τον Φίλο του Νόμου στην Ύδρα και την Εφημερίδα των Αθηνών στην Αθήνα.

Μέσα στην ελληνική επανάσταση λοιπόν κρύβονται στοιχεία της ιδιαίτερης εθνικής μας φυσιογνωμίας που δεν αποτελούν μεμονωμένες σκηνές του ιστορικού μας γίγνεσθαι αλλά εκφράζουν την έννοια της συνέχειας στο χώρο και στο χρόνο. Παράλληλα όμως ενυπάρχει και ένας βαθύτερος συμβολισμός.

Πρόκειται για την πίστη των επαναστατημένων Ελλήνων στην αξία της Ελευθερίας. Από τον Ρήγα που διακήρυττε ότι «όποιος ελεύθερος συλλογάται, συλλογάται καλά» μέχρι τον Α. Κάλβο που κατηγορηματικά τόνιζε ότι «θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία». Από την Ελληνική Νομαρχία του Ανωνύμου, όπου διαβάζουμε ότι «Αληθής πολίτης είναι όποιος ζει με ελευθερία ή αποθνήσκει δια την ελευθερίαν» μέχρι το εμβληματικό σύνθημα «Ελευθερία ή Θάνατος» των μελών της Φιλικής Εταιρείας. Και φυσικά αποκορύφωμα όλων ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν του Δ. Σολωμού που παρουσιάζει προσωποποιημένη την Ελευθερία να ξεπηδά ανδρειωμένη μέσα «από τα ιερά κόκαλα των Ελλήνων».

Γι΄ αυτό και αξίζει να προσεχθεί ότι αντίθετα με τους περισσότερους εθνικούς ύμνους σε παγκόσμιο επίπεδο, όπου κεντρικό θέμα είναι η πατρίδα, ο αγώνας ή ακόμη και η σημαία, στο δικό μας εθνικό ύμνο η έννοια της ελευθερίας υψώνεται ώς υπέρτατη αξία που νοηματοδοτεί διαχρονικά τους αγώνες και τις θυσίες ενός ολόκληρου έθνους.

Η συγκεκριμένη επισήμανση αποκτά μια επιπλέον ιδιαίτερη σημασία σε μια εποχή βαθιάς απογοήτευσης για τους νέους ανθρώπους που μέσα σε μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα διάχυτης απαισιοδοξίας αναζητούν, όπως ο ήρωας του Ίψεν, «ένα ζευγάρι έστω μεταχειρισμένα ιδανικά». Σε μια εποχή κατά την οποία έννοιες όπως η πατρίδα, η δημοκρατία και η ελευθερία αποτελούν άλλοτε αντικείμενο εκμετάλλευσης και άλλοτε πηγή άγονων ιδεολογικών διελκυστίνδων σχετικά με το αληθινό τους νόημα επιβάλλεται να αποκαταστήσουμε στα μάτια των νέων τη χαμένη τους αξία. Επιβάλλεται μακριά από ακραίες και κοντόφθαλμες εθνικιστικές προσεγγίσεις να καλλιεργήσουμε στην ψυχή τους ένα υγιές εθνικό φρόνημα που συνιστά και την πιο γνήσια μορφή πατριωτισμού. Στο πλαίσιο αυτό η ελληνική επανάσταση με τα πολλαπλά μηνύματά της μπορεί να αποτελέσει ένα σύμβολο αγωνιστικού σθένους και αυτοθυσίας για τα υψηλότερα των ανθρώπων ιδανικά. Γιατί η έξοδος του Μεσολογγίου δεν αποτελει απλώς ένα μάθημα ηρωισμού αλλά και ένα μάθημα ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Σε μια εποχή λοιπόν που τη θέση των ηρώων έχουν υποκαταστήσει τα πάσης φύσεως κατασκευασμένα είδωλα απαιτείται μια επαναπροσέγγιση της έννοιας του ηρωισμού. Γιατί οι οι ηρώες δεν αναδεικνύονται μόνο στα πεδία των μαχών αλλά και στα πεδία της καθημερινής ζωής. Ήρωες είναι αυτοί που ξεχωρίζουν από τους άλλους για την πίστη τους σε αξίες. Ηρωικές μορφές δεν ήταν μόνο ο Καραϊσκάκης, ο Ανδρούτσος , ο Παπαφλέσσας, ο Διάκος και τόσοι άλλοι, γνωστοί και λιγότερο γνωστοί αγωνιστές του 21, που θυσιάστηκαν για την ελευθερία της Πατρίδας μας. Ηρωικές μορφές αποτέλεσαν και οι απλοί καθημερινοί άνθρωποι που προσέφεραν ό,τι είχαν και δεν είχαν για την Πατρίδα μας, όπως η θρυλική μορφή της φτωχής Ψωροκώσταινας, η οποία προσέφερε τον ταπεινό οβολό της αλλά ατυχώς διασώθηκε στο λεξιλόγιό μας ως απαξιωτική έκφραση που αποδίδει την κακομοιριά και την άθλια οικονομική κατάσταση της χώρας μας.

Αυτή τη μορφή του ηρωισμού που συνυφαίνεται με την ταλαιπωρημένη ιστορική διαδρομή του έθνους μας οφείλουμε να προβάλλουμε στους νέους μας, αντί των γνωστών ινδαλμάτων της σύγχρονης βιομηχανίας ειδώλων που τους περιβάλλουν από παντού. Όμως, επειδή «οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά», όπως λέει στον «Τελευταίο Σταθμό» ο Σεφέρης, θα χρειαστεί να τους αναζητήσουμε. Και φυσικά να μην τους ανακαλούμε μόνο σε κάθε εθνική επέτειο, για να αναζωογονήσουμε την χαμένη εθνική μας υπερηφάνεια. Καθώς όμως οι νέοι δεν χρειάζονται κηρύγματα αλλά παραδείγματα, το καλύτερο θα ήταν να υπηρετήσουμε τις αξίες για τις οποίες αυτοί αγωνίστηκαν. Γιατί δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος, για να τιμήσουμε το ιστορικό μας παρελθόν, από το να εργαζόμαστε εμπνεόμενοι από αυτό για ένα καλύτερο μέλλον.

*Ο Αντώνιος Σ. Ψύρης είναι Φιλόλογος-Ιστορικός, Διευθυντής Γυμνασίου, Αναπληρωτής Γενικός Διεθυντής Εκπαίδευσης Εκπαιδευτηρίων Δούκα

Πηγή: Πρώτο ΘΕΜΑ 23/03/2023

Η χώρα πρότυπο της πολιτικής ανοησίας

 

Τέσσερις δεκαετίες μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, ο Κώστας Ν. Χατζηκωστής προσφέρει ένα οδοιπορικό στη σύγχρονη κυπριακή πολιτική ιστορία, μέσα από τους διαλόγους και τις επαφές του με τους έξι πρώτους Προέδρους της Κυπριακής Δημοκρατίας. Πενήντα χρόνια προσωπικών βιωμάτων ξετυλίγονται μέσα από μια αφήγηση που μεταφέρει τον αναγνώστη στις αίθουσες όπου λαμβάνονταν οι κρίσιμες πολιτικές αποφάσεις. Ξεκινώντας από την εποχή που ήταν δημοσιογράφος και αρθρογράφος και φτάνοντας μέχρι την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, όταν είχε πλέον δημιουργήσει το μεγαλύτερο εκδοτικό όμιλο στην Κύπρο, ο συγγραφέας περιγράφει και αξιολογεί τους κορυφαίους ηγέτες που διαχειρίστηκαν τη μοίρα της Κύπρου - Μακάριο, Κυπριανού, Βασιλείου, Κληρίδη, Παπαδόπουλο, Χριστόφια. Tο παρόν βιβλίο δεν είναι το δοκίμιο ενός ψυχρού ιστορικού αλλά τα προσωπικά βιώματα ενός έμπειρου πολιτικού αναλυτή και εκδότη που συμμετείχε ενεργά στη σύγχρονη πολιτική ιστορία της Κύπρου.

Η χώρα πρότυπο της πολιτικής ανοησίας

Του Άντη Ροδίτη

Χωρίς πραγματικά να το θέλω βρέθηκα κι εγώ μ’ ένα αντίτυπο των «7 προεδρικών πορτραίτων» του Κώστα Χατζηκωστή στο χέρι, όχι τόσο για να διαβάσω τι του είπε ο Αναστασιάδης τα οποία δεν παραδέχεται ότι τα είπε ο Αναστασιάδης, όσο για να δω (λάθος μου που άργησα τόσο) τι ξέρει ο Κύπριος αυτοκράτορας των ΜΜΕ περί του θέματος «σχέδια Άτσεσον» και άλλων τινών! Διάβασα μέχρι τη σελίδα 46 από τις 398 του βιβλίου και θα πρέπει να απειληθώ πολύ, ίσως μέχρι θανάτου, για να υποχρεωθώ να διαβάσω κι άλλες, οπωσδήποτε όμως δεν θα ζήσω μέχρι το τέλος του βιβλίου, όντας βέβαιος ότι θα εκδημήσω εις Κύριον από αηδία πολύ πριν φτάσω στην 398η σελίδα!

Αποτελεί, τελικά, αυτή η «χώρα» την επιτομή, το μοντέλο, το πρότυπο της πολιτικής ανοησίας; Πόσο πια να γελούμε με τους Προέδρους μας, τους πολιτικούς αρχηγούς μας, τους βουλευτές μας, τους πολιτικούς αρθρογράφους μας, τους πολιτικούς αναλυτές μας; Είναι δυνατόν ένας από τους σπουδαιότερους αρθρογράφους μας, ιδιοκτήτης εφημερίδων και περιοδικών και τηλεοπτικών σταθμών κ.ο.κ., αυτοαποκαλούμενος μάλιστα «αντιμακαριακός», να βάζει τον Βάσο Λυσσαρίδη, τον κατ’ εξοχήν «μακαριακό» να προλογίζει το βιβλίο του; Ο οποίος Λυσσαρίδης συνοψίζοντας το Κυπριακό στον πρόλογό του πετάγεται από την Τριμερή του 1955 στο 1974, αποσβένοντας το 64 και την πρόταση Παπανδρέου προς Μακάριο για άμεση Ένωση χωρίς παραχωρήσεις στους Τούρκους; Είναι δυνατόν ο Λυσσαρίδης που έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην ακύρωση της Ένωσης το 64 (συνεργαζόμενος με τον Ανδρεα Παπανδρέου και τον Μακάριο στον εκβιασμό του Γεωργίου Παπανδρέου ν’ αποσύρει την πρόταση) να προλογίζει το βιβλίο του Κώστα Χατζηκωστή που τάχα είναι «αντιμακαριακός» χωρίς να γνωρίζει πώς ακριβώς ο Μακάριος με τον Λυσσαρίδη ακύρωσαν την Ένωση το 1964;

Είναι δυνατόν ο «αντιμακαριακός» Κώστας Χατζηκωστής να γράφει ότι «ο Μακάριος… σύρθηκε στο Λονδίνο» για να υπογράψει τη Ζυρίχη; Είναι δυνατόν ο αυτοκράτωρ των ΜΜΕ στην Κύπρο να γράφει ότι το 64 ο Παπανδρέου δεν κράτησε τον λόγο του και γι’ αυτό δεν μπήκε στο φρενοκομείο, του οποίου την πόρτα του άνοιξε η Τουρκία με τους βομβαρδισμούς της Τηλλυρίας; Είναι δυνατόν να μην ξέρει τι ακριβώς έκαμνε εκείνες τις μέρες ο Παπανδρέου και τι ο Μακάριος και να ξεπέφτει, αυτός ο «αντιμακαριακός»(!!) σε ακελικά επιχειρήματα εναντίον της Ελλάδας λόγω δημοσιογραφικής άγνοιας, ο αυτοκράτωρ των ΜΜΕ; 

Είναι δυνατόν ν’ αγνοεί το μακαριακό και ανθελληνικό πνεύμα κατά της Ένωσης και εναντίον της Μεραρχίας την τριετία 64-67 και να λέει ότι «ο Μακάριος αντιστάθηκε» για να μη διαλυθεί και η Εθνική Φρουρά; Κι ότι ο Μακάριος δεν χάρηκε ο ίδιος για την αποχώρηση της Μεραρχίας αλλά μόνο «κάποιοι μικροσυμφεροντολόγοι πολιτικοί και υπουργοί του Μακαρίου»; Ο ίδιος ο Μακάριος ήταν αμέτοχος της χαράς; Τότε γιατί δεν κήρυξε δημόσιο πένθος για τη διάλυση της άμυνας της Κύπρου, παρά μόνο διέταξε τη φωταγώγηση της Λευκωσίας και των άλλων πόλεων, τάχα για να γιορτάσει η Κύπρος… Χριστούγεννα; Μας δουλεύει ο κ. Χατζηκωστής ή τον πήραν τα χρόνια και δεν ξέρει τι λέει πια; Αλλά έτσι ή αλλιώς απλώς επιβεβαιώνει από το σπουδαιότατο πόστο του ότι όντως αυτή η «χώρα» αποτελεί την επιτομή, το μοντέλο, το πρότυπο της πολιτικής ανοησίας.

Άντης Ροδίτης

ΤΟ ΜΟΝΟ ΑΝΑΓΚΑΙΟ

ΑΝ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ να παραβγούν σε αγώνα δρόμου η ΚΩΜΩΔΙΑ και η ΤΡΑΓΩΔΙΑ της Κύπρου θα τερμάτιζαν ισόπαλες και θα συνέχαιραν η μια την άλλη για το επίτευγμά τους να τερματίσουν μαζί πρώτες. Και με κοινή συμφωνία θα εναπόθεταν και οι δυο τα στεφάνια της νίκης τους στο κεφάλι του γυμνού βασιλιά της κυπριακής δημοσιογραφίας. Κι αυτό δεν σημαίνει ότι οι άλλοι περισπούδαστοι δημοσιογράφοι της αυλής ή των διαφόρων σχετικών αυλάδων είναι... ντυμένοι! Απλώς έτσι τά 'φερε η μοίρα να μιλούμε τώρα για τον Βασιλέα, τον αυτοκράτορα των κυπριακών ΜΜΕ!

Μου έγραψε ένας φίλος του Κώστα Χατζηκωστή ότι τον αδικώ γιατί στο προηγούμενό μου κείμενο ασχολήθηκα μόνο με τον πρόλογο που έγραψε ο Λυσσαρίδης στο βιβλίο του ΚΧΚ αντί να δω την ουσία του βιβλίου, που είναι η ...οξυδέρκεια των εκάστοτε Προέδρων μας, όπως την αποκαλύπτει ο ΚΧΚ με τις συνεντεύξεις που τους πήρε.

Αν και η αλήθεια είναι ότι δεν ασχολήθηκα μόνο με την επιλογή του Λυσσαρίδη ως του... κατάλληλου ανθρώπου να γράψει τον πρόλογο, κι ότι έβγαλα συμπεράσματα τόσο για τον πρώτο μας Πρόεδρο Μακάριο όσο και για τον ίδιο τον ΚΧΚ που μας μίλησε γι' αυτόν, πίεσα τον εαυτό μου να διαβάσει ακόμα μερικές σελίδες του βιβλίου του κι έφτασα αισίως έως την σελίδα 61!

Αυτό που διαπίστωσα ξανά δεν είναι απλώς την ανεπάρκεια και την ανευθυνότητα του αυτοκράτορα των δημοσιογράφων μας -που δεν υπολείπεται εκείνης σχεδόν απάντων των υπολοίπων, των από άλλα... ταμπούρια "μαχομένων"- αλλά και το γεγονός ότι απαρτίζουν όλοι μαζί ένα τσούρμο αξιολύπητων (αναξιολύπητων) θυμάτων ενός πραγματικά μεγάλου απατεώνα, που για την "οξυδέρκειά" του τον επέλεξε η αφρόκρεμα των Κυπρίων της εποχής ώστε να ηγηθεί του επικού απελευθερωτικού μας αγώνα, τον οποίο εκείνοι διεξήγαγαν και Εκείνος, τελικά, επρόδωσε.

Αθήνα, 20 Αυγούστου 1964. Ο Μακάριος στην πρωθυπουργική κατοικία στο Καστρί. Από αριστερά, Στ. Κωστόπουλος και Σπ. Κυπριανού, υπουργοί Εξωτερικών Ελλάδας και Κύπρου, Πολύκαρπος Γεωρκάτζης, Γ. Παπανδρέου, αρχιεπίσκοπος Μακάριος, Α. Παπανδρέου (φωτ.: Αφοί Μεγαλοκονόμου - © Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη, Αθήνα).

Ξηγούμαι, αρχίζοντας από τη σελίδα 39 αυτή τη φορά του εμβληματικού αυτού βιβλίου:

Αφού ειρωνεύεται (όπως μέχρι σήμερα κάμνει και το ΑΚΕΛ) τον Γεώργιο Παπανδρέου ότι δεν ήρθε να πολεμήσει στις 8 Αυγούστου 1964, όταν μας επιτέθηκε για πρώτη φορά η τουρκική πολεμική αεροπορία, πράγμα που δείχνει ότι μέχρι σήμερα ο αυτοκράτωρ της κυπριακής δημοσιογραφίας δεν έμαθε ακόμα τι τεκταινόταν στη Γενεύη εκείνες τις μέρες κι ότι αν εμπλεκόταν η ελληνική με την τουρκική αεροπορία θα σταματούσαν οι συνομιλίες, πράγμα που ήταν ο στόχος των Τούρκων, συνεχίζει για να μας πει ότι τελικά μόλις το 1965 πήρε είδηση την "ιστορία του σχεδίου Άτσεσον"!

Κι ότι, γράφει, "οι σχέσεις Αθηνών-Λευκωσίας άρχισαν να κλονίζονται" τότε!! Καλά, τότε πότε ακριβώς έμαθε για την περίφημη επιστολή Παπανδρέου προς Μακάριο της 25ης Φεβρουαρίου 1964, όπου ο Παπανδρέου καλούσε τον Μακάριο να επανέλθει στον δρόμο της συνεννόησης με το Εθνικό Κέντρο και να πάψει να κάμνει του κεφαλιού του; Οι σχέσεις Αθηνών-Λευκωσίας, λοιπόν, δεν "κλονίζονταν" μόνες τους, ο Μακάριος ήταν εκείνος που τις κλόνιζε αρνούμενος τη συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο. Κι αυτό είναι δια της επιτολής Παπανδρέου ιστορικά ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΟ.

Όμως, ο κ. ΚΧΚ επιμένει στα δικά του: η εικόνα, λέει, για το Σχέδιο Άτσεσον είναι "ζοφερή και ασαφής" κι εξακολουθεί σήμερα, 59 χρόνια μετά, να διερωτάται αν ο Παπανδρέου δέχτηκε το Σχέδιο και μετά το απέρριψε, αν τον ανάγκασε ο Μακάριος να το κάμει, αν το απέρριψαν οι Τούρκοι, πριν ή μετά τον Παπανδρέου κι αν ήταν το Κυπριακό κοντά στη λύση ή όχι!! Αυτά όμως ΕΧΟΥΝ ΗΔΗ ΑΠΑΝΤΗΘΕΙ με σαφήνεια και τεκμηριώθηκαν με επίσημα έγγραφα, αμερικανικά και αγγλικά εδώ και μια δεκαετία κι αν δεν έφτασε ακόμα στ' αυτιά του αυτοκράτορα της κυπριακής δημοσιογραφίας, ε, τότε γιατί να μην "δικαιούται" και ο "Φιλελεύθερος" (που θα έγραφε και το "και" με Έψιλον και περισπωμένη αν έτσι αποφάσιζε ο Μακάριος) όπως και το "έγκυρο" ΡΙΚ και ο πάσα ένας Κυπραίος "δημοσιογράφος" να διερωτάται... ακόμα;

Ως εκ τούτου, συνεχίζει ο κ. ΚΧΚ στο βιβλίο του, επήγεν το 1965 εις τα Αθήνας δ ι α να μάθει! Και του λέει ο Μακάριος (λίγες μέρες μετά): "Και τι σου είπαν αυτοί στην Αθήνα;" Αλήθεια, τι να του έλεγαν ο Στεφανόπουλος, ο Ανδρέας Παπανδρέου (ο μετέπειτα τιμημένος από τον Μακάριο για την ακύρωση της Ένωσης), ο Κανελλόπουλος, ο Μαρκεζίνης, ο Πιπινέλης; Τι ήξεραν όλοι αυτοί για να του πουν και γιατί δεν πήγε κατ' ευθείαν στην πηγή, στον Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος λίγες μόνο βδομάδες πριν είχε πει στους Αμερικανούς (25 Αυγούστου 1964) ότι βρισκόταν "σε αγώνα μέχρι θανάτου με τον Μακάριο"; (PAPANDREOU REPLIED HE WAS IN DEATH STRUGGLE WITH MAKARIOS - έγγραφο L.B.J Library, C.F., Cyprus, Vol. 14, Box 122, 405 secret, σελίδα 516, "Κουράγιο Πηνελόπη", Αρμός 2013).
Και συνεχίζει απτόητος ο αυτοκράτωρ των Κύπριων Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης: "ούτε τότε ούτε σήμερα υπάρχουν σαφείς και συγκεκριμένες απαντήσεις για το πώς άρχισε και τελείωσε η ιστορία του Σχεδίου Άτσεσον"!!

Υπεροψίαν και μέθην αυτοκρατορικήν μπορεί να είχεν και ο Δαρείος αλλά και ο δικός μας της κυπριακής δημοσιογραφίας ο αυτοκράτωρ δεν τα πάει καθόλου πίσω. Ας καταδεχόταν ν' αναγνώσει ή έστω ν' αποστηθίσει το "Κουράγιο Πηνελόπη" ενός πρώην μικρο-συνεργάτη του, ώστε ν' αποφύγει τον κίνδυνο ν' ανοητολογεί τώρα, όπως και κάθε άλλος "δημοσιογράφος" της τραγικοκωμικής ταύτης (γ)ερήμου νήσου Κύπρου.

Και πάμε στη σελίδα 41 όπου ο κ. ΚΧΚ μάς... φωτίζει γράφοντας ότι ο Μακάριος "πάντα είχε κρυφές η φανερές διαφωνίες με την Αθήνα"! "Πάντα" δεν λέει τίποτε. Αφού υπερηφανευόταν ο αλητήριος ότι επέζησε 13 τόσων Ελληνικών Κυβερνήσεων και δεν είχε πρόβλημα να φάει ακόμα μια, εκείνη του Γκυζίκη, για μπρέκφαστ! Μόνο που αυτή τη φορά επρόκειτο για πλήρες γεύμα: έφαγε ολόκληρη χούντα συν τη μισή Κύπρο.
Ο ΚΧΚ πήγε, λοιπόν, να πάρει συνέντευξη του Μακαρίου, μιας "διεθνούς προσωπικότητας" της οποίας "οι οποιεσδήποτε πράξεις ή παραλείψεις, ορθές ή όχι, λατρεύονταν από τον λαό του". Λατρεύονταν, βέβαια, επειδή ακριβώς δεν υπήρχε άξια δημοσιογραφία να βάλει τη "διεθνή προσωπικότητα" στη θέση της. "Διεθνής προσωπικότης" μπορεί να ήταν ένας οποιοσδήποτε σε οποιονδήποτε τομέα, αλλά δεν τον βάζεις στην ηγεσία ενός λαού που αγωνίζεται για την επιβίωσή του, ούτε ενισχύεις την "προσωπικότητά" του αφήνοντάς τον εσύ ο δημοσιογράφος στο απυρόβλητο λόγω της ανικανότητάς σου. Με λίγα λόγια ο Μακάριος δεν του είπε τίποτε στη "συνέντευξη". Αντίθετα του ζήτησε να τον ενημερώσει για το τι του είπαν στην Αθήνα κι όταν ο ΚΧΚ το έκαμε, υπέβαλε και ερωτήσεις: όχι με ποιο τρόπο ο Μακάριος μεθόδευε την ντε γιούρε Ένωση αφού η Μεραρχία είχε ήδη επιβάλει την ντε φάκτο, αλλά πώς θα επιτύγχανε "λύση" χωρίς να καλέσει τους στασιαστές Τούρκους να επιστρέψουν στα κυβερνητικά πόστα που εγκατέλειψαν τα Χριστούγεννα του 63! Κι ο Μακάριος διαβεβαίωσε τον... "αντιμακαριακό" και ενωτικό μετά της Ελλάδος συνομιλητή του ότι "όλα πήγαιναν μια χαρά" και να μην ανησυχεί, διότι οι Τούρκοι θα... κατέρρεαν και θα υπέκυπταν στην απομόνωση που τους είχε με τόση... τέχνη οδηγήσει!! Αλλά θα υπέκυπταν σε τι, αφού ο ίδιος ο Μακάριος είχε απορρίψει την Ένωση που του πρόσφερε η Ελλάς μερικούς μήνες πριν; Πού νά 'ξερε τότε ο καημένος ο 26χρονος δημοσιογράφος ΚΧΚ, μετέπειτα αυτοκράτωρ των Κύπριων ΜΜΕ; Ωραία, δεν ήξερε τότε, αλλά μετά ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΜΑΘΕ ώστε να μην ανοητολογεί σήμερα, γραπτώς μάλιστα;

Συνεχίζει, λοιπόν, στη σελίδα 44: "Οι Κύπριοι ηγέτες άλλα έλεγαν και έπρατταν στην Αθήνα και άλλα στην Κύπρο"!! Μα ποιοι "Κύπριοι ηγέτες" καλέ; Υπήρχαν άλλοι ηγέτες πλην του Μακαρίου; Γιατί, λοιπόν, μιλά στον πληθυντικό ο ΚΧΚ και δεν λέει ευθέως "ο Μακάριος άλλα έλεγε και άλλα έπραττε"; (όπως το γράφει και ο Ανδρέας Παπανδρέου στο βιβλίο του "Η Δημοκρατία στο απόσπασμα";). Πώς εξηγείται αυτή η απόπειρα συγκάλυψης-προστασίας του Μακαρίου από ένα κατά παραδοχήν του ιδίου "αντιμακαριακόν";

Ίσως το κάμνει επειδή πρόκειται μάλλον για ένα δεύτερο αδιάβαστο Σπύρο Παπαγεωργίου, που αγνοώντας τι ακριβώς έγινε στη διάρκεια των συνομιλιών της Γενεύης τείνει να δικαιώσει τον προδότη μέσα του ως "αντιστασιακό ήρωα"! Διότι και διερωτάται στη συνέχεια: Πώς διάολο έφτασε η Μεραρχία στην Κύπρο με την έγκριση των Αμερικανών και την "ανοχή της Τουρκίας"; Άρα μπορεί να έχει δίκαιο ο Μακάριος που βρίζει την Ελλάδα, εξευτελίζει τους αξιωματικούς της κι επιτρέπει στους ακελικούς συμμάχους του να δέρνουν όπου τους κόψουν ανυπεράσπιστους τους φαντάρους της Μεραρχίας για να φεύγουν το συντομότερο. Η Μεραρχία μπορεί να ήταν εδώ για να διευκολύνει τη διχοτόμηση της Κύπρου - πράγμα που ισχυρίστηκε ο Μακάριος στον Νίκο Κρανιδιώτη (δες "Ανοχύρωτη Πολιτεία" σελίδα 228). Αυτά όμως είναι συμπεράσματα ανθρώπων που δεν εμελέτησαν έγγραφο προς έγγραφο τις συνομιλίες της Γενεύης, που διάβασαν αλλά δεν πρόσεξαν ότι ο Ινονού την είχε χωνεμένη την Ένωση κι έλεγε στον Νιχάτ Ερίμ "μην απειλείς τους Αμερικανούς με επέμβασή μας στην Κύπρο γιατί δεν είμαστε τεχνικά έτοιμοι" κι επειδή δεν γνωρίζουν αρκετά αγγλικά για να διαβάσουν τις εκθέσεις του Αμερικανού πρέσβη στη Λευκωσία Taylor Belcher ότι η Μεραρχία για τίποτε άλλο δεν επρόκειτο να πολεμήσει εκτός από την Ένωση.

Αυτά λοιπόν και άλλα πολλά μη γνωρίζοντας ο αυτοκράτωρ μας πείθεται ότι απλώς "ξέσπασαν" (αυτόματα κι από μόνα τους;) "τα γεγονότα της Κοφίνου" που οδήγησαν στην απώλεια της στρατιωτικής άμυνας της Κύπρου δια της αποχωρήσεως της Μεραρχίας και δεν διερωτάται γιατί ο... ενωτικός Μακάριος δεν ενδιαφέρθηκε ν' αντικαταστήσει τη χαμένη δύναμή της ποτέ. Αντίθετα αγόραζε όπλα για την άμυνα του δικού του θρόνου.

Και τι καταντά να μας πει (σελίδα 51); Ότι, λέει, ο Μακάριος είναι με πολλή "παιδική ειλικρίνεια" και φόβο που προσπαθούσε "να βρει μια φόρμουλα επιβίωσης της εθνικής μας πορείας" ενώπιον ενός φοβερού εχθρού που άκουγε στο όνομα... "Πολύκαρπος Γιωρκάτζης"!!

Κανονικά πρέπει να σταματήσω εδώ και να ελεήσω τον καημένο τον γέροντα που έχασε ό,τι πολυτιμότερο, το παιδί του, σε άδικο φόνο και γι' αυτό ίσως να παραμιλά, να μην ξέρει τι λέει και να λέει άλλα αντ' άλλων. Όμως το θέμα είναι πολύ ευρύτερο κι αφορά ολόκληρη πατρίδα, την επιβίωσή της, το μέλλον της κι εδώ που καταντήσαμε να διαμορφώνουν γνώμη και πορεία "σωτηρίας" ανάξια και κακώς ενημερωμένα ΜΜΕ πρέπει ο καθένας να κάμνει ό,τι μπορεί για τη σωτηρία μας, ό,τι και να στοιχίζει σε κάποιους.

Δικαιολογεί, λοιπόν, στη συνέχεια ο υπό συζήτηση "αντιμακαριακός" ΚΧΚ τον Μακάριο που υπέκυψε στην απαίτηση του Υπουργικού του Συμβουλίου ν' ακυρώσει την απόφαση του να διορίσει τον ΚΧΚ υπουργό Εσωτερικών και Αμύνης στη θέση του Γιωρκάτζη! Οι τότε Υπουργοί του Μακαρίου δεν ήθελαν νέο αίμα, δεν ήθελαν νέες ιδέες, όπως τις εξέφραζε ο ΚΧΚ τότε με την αρθρογραφία του, την οποία εκτίμησε ο Μακάριος και θέλησε να τον υπουργοποιήσει! Είναι σ' εκείνο το διάσημο Υπουργικό Συμβούλιο που ανήκε και ο Ρένος Σολομίδης, ο οποίος με οδηγίες του Μακαρίου ετοίμασε έκθεση, 7 μέρες μετά την απόρριψη της Ένωσης από τον Μακάριο (21 Αυγούστου 1964), η οποία "αποδείκνυε"... ασύμφορη οικονομικά την Ένωση!!

Και το κερασάκι στην τούρτα; Στη σελίδα 61 δικαιολογεί τον Μακάριο για την ομιλία του υπέρ της Ένωσης τον Μάρτιο του 1971 στη Γιαλούσα, ότι τάχα εξακολουθούσε να πιστεύει και ν' αγωνίζεται για την Ένωση, τη στιγμή που ο αυτοεξόριστος για τα αληθινά του πατριωτικά-ενωτικά αισθήματα ξάδελφός του, δημοσιογράφος του ΡΙΚ, με το ίδιο όνομα Κωστής Μ. Χατζηκωστής αποκαλύπτει στο βιβλίο του "Εδίωξάν με δωρεάν" ότι ο ίδιος ο Μακάριος ζήτησε την απόλυσή του από το ΡΙΚ επειδή εκτελώντας ως όφειλε το καθήκον του έστειλε στον αέρα την ομιλία!!

Λέω να μην ξαναγράψω ποτέ τίποτε. Αλλά θα τα καταφέρω; Τελειώνω εδώ, λοιπόν, αναφωνώντας: ΖΗΤΩ η δι' ενός μόνο κενού αποδεικνυόμενη κενή περιεχομένου κυπριακή Δημοσιογραφία. Ένα είναι το ΚΕΝΟ και είναι το ΜΟΝΟ ΑΝΑΓΚΑΙΟ, το μόνο που χρειάζεται για να μπουν όλα στη σωστή τους θέση, κι όσο μένει απλήρωτο το κενό, κενά θα είναι τα λόγια όλων και καταδικασμένη στον χαμό από τα ίδιά της τα ψέματα η Κύπρος.

Άντης Ροδίτης

Τιμή και προσκύνηση στους ήρωες μας

Του Δρ Ανδρέα Σοφόκλη

ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΗΡΩΕΣ ΜΑΣ
Ανάμεσα στους τρανότερους είναι ο Αθανάσιος Διάκος.

«Τιμή σ` εκείνους όπου στη ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες
……………………………………………………..
Και περισσότερη τιμή τους πρέπει
Όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
Πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
Κι οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.
Κ. Π. Καβάφη, Θερμοπύλες.

Με το σημείωμά μου αυτό, επιθυμώ, να αναμοχλεύσω την ιστορική μνήμη, ώστε να θυμηθούμε ένα από εκείνα τα τρανά παλληκάρια, από τους πρώτους ηρωικούς θυσιασθέντες, της Εθνεγερσίας, τον Αθανάσιο Διάκο. Ένα άλλο παλληκάρι, που στο άνθος της νιότης του, «την ώρα π` ανθίζουν τα κλαδιά και βγάζει η γη χορτάρι,

Διάλεξε ο Χάρος να με πάρει», όπως ο ίδιος δηλώνει, τριάντα τριών ετών, έδωσε με βασανιστικό αλλά με αγιοποιημένο τρόπο, με στυγνή βασανιστική θανατική μέθοδο τη ζωή του, διατρανώνοντας τα ελληνοχριστιανικά του ιδανικά.

Ο Αθανάσιος Διάκος καταγόταν από τη Μουσουνίτσα Παρνασσίδας ή από την Αρτοτίνα της Δωρίδας (με διαφορετικές πηγές), γεννήθηκε το 1788.

Το πραγματικό του όνομα είναι Αθανάσιος Γραμματικός. Τα ονόματα, τα επώνυμα, η γενεαλογία ηρώων και Αγίων σηματοδοτούν την πορεία τους στη ζωή, το Αθανάσιος δηλώνει το Αθάνατος και το Γραμματικός την ευγένεια της ψυχής, του χαρακτήρα, που τον διέκριναν, η καταγωγή εκφράζει την παρακαταθήκη της δωρικής παλληκαριάς και του συλλογικού εθνικού πνεύματος.

Όταν αποφασιστικά, με την όλη αγάπη και με τη βαθιά πίστη στον Θεό, έλαβε το Σχήμα του Διακόνου, κυριάρχησε πλέον ως επώνυμο το Διάκος, που δήλωνε και προμηνούσε την Ιερή του αποστολή και εκπλήρωση. Η αγάπη του για το Θεό, για τον Ιησού Χριστό, τον οδήγησε από μικρή ηλικία να γίνει μοναχός στο Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, στην Αρτοτίνα. Στο Μοναστήρι αυτό διδάχθηκε τα πρώτα γράμματα, μυήθηκε στις δοξασίες των Ιερών Κειμένων και στην Ιερά Παράδοση.

Ο ασίγαστος πόθος του Αθανάσιου Διάκου, για την ελευθερία της Πατρίδας, και η συνείδηση της εθνικής του αποστολής, γρήγορα έδρασαν εντός της καρδιάς του και τον οδήγησαν στην απόφαση να φύγει από το Πνευματικό του Κέντρο και να εφαρμόσει τη Χριστιανική Θεωρία στην Πράξη, όπως ο Ιησούς Χριστός, όπως οι πρόγονοί του.

Η δράση του ως Κλέφτης και ως Αρματολός αγγίζει τα όρια του απίστευτου. Πέρασε από την ηγεσία του Αρματολού Σκαλτσά, ο οποίος θαύμασε τον ψυχισμό, την αντρειοσύνη, τη λεβεντιά του, γι` αυτό τον όρισε πρωτοπαλλήκαρό του. Το 1814, υποχρεώθηκε να φύγει από τη Στερεά, αφού τον κυνηγούσαν οι Τούρκοι. Κατέφυγε στα Ιωάννινα, εκεί τέθηκε στη σωματοφυλακή του Αλή Πασά.

Το 1818, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ως διορισμένος από τον Αλή Πασά, Αρματολός της Λιβαδειάς, τον πήρε μαζί του. Όταν ο Οδυσσέας Ανδρούτσος έφυγε για την Πελοπόννησο, τα παλληκάρια, όρισαν Αρχηγό τους τον Αθανάσιο Διάκο. Ο Αθανάσιος Διάκος, κατόρθωσε, ταυτόχρονα με την έναρξη της Επανάστασης, να ελέγχει ολόκληρη τη Στερεά Ελλάδα, γεγονός που ανησύχησε τον Χουρσίτ Πασά, ο οποίος έστειλε, με αρχηγό τον Ομέρ Βρυώνη, εννέα χιλιάδες (9.000) πεζούς, με ξεκάθαρη εντολή, να καταπνίξει την Επανάσταση.

Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων στα μέτωπα των μαχών, ο Πανουριάς και ο Διοβουνιώτης, με τα παλληκάρια τους, δεν άντεξαν την πίεση από τους Τούρκους και υποχώρησαν. Ο Αθανάσιος Διάκος, έμεινε μόνος, με τα παλληκάρια του-όπως τότε ο Λεωνίδας, λίγο πιο πέρα στις Θερμοπύλες, το 480 π.Χ., με τους επτακόσιους (700) Θεσπιείς, με λίγους Θηβαίους και Μυκηναίους, αντιμετώπισαν μέχρι τον ηρωικό θάνατο τον εισβολέα εξ Ανατολών τον Πέρση Ξέρξη-πιστός και ο Αθανάσιος Διάκος στη Ιερά αυτή Παρακαταθήκη, απετέλεσε στο ακέραιο το δικό του Χρέος προς την Πατρίδα, προς τον Ιησού Χριστό, που τόσο αγαπούσε, ώστε η δική του θυσία να συνδυαστεί, με το έναυσμα της Παλιγγενεσίας.

Είναι γνωστό ότι αιχμαλωτίστηκε και κατά την προσφιλή μέθοδο των κατακτητών, αρχικά του έγιναν δελεαστικές προτάσεις, από τον εξ Ανατολών εκπρόσωπο Ομέρ Βρυώνη αλλά ως ατόφιος συνεχιστής του Λεωνίδα, έμεινε ακλόνητος και εκεί στη Λαμία θυσιάστηκε με ανασκολοπισμό.

Αρμόζει το ίδιο αφιέρωμα του Σιμωνίδη του Κείου προς τον Λεωνίδα και προς τα παλληκάρια του και για τον Αθανάσιο Διάκο και για τα δικά του παλληκάρια, ως Κτήμα Αιώνιο, για όλους τους Έλληνες, όσο εχθροί εποφθαλμιούν και κρατούν υπό τον παράνομό τους έλεγχο ελληνορθόδοξα εδάφη,

Εκείνων που σκοτώθηκαν στις Θερμοπύλες είναι
Τρισδοξασμέν` η τύχη τους κι ωραίος ο θάνατός τους.
Ο τάφος τους είναι βωμός, κι αντί για θρήνους έχουν
Τη θύμηση. Και γίνεται η λύπη παίνεμά τους.
Και τέτοιο σάβανον αντρών γενναίων μήτε η μούχλα
Μήτε και ο παντοχαλαστής καιρός θα το αφανίσει.
Το μνήμα τους για κάτοικον επήρε της Ελλάδας
Τη δόξα. Κι είναι απόδειξη σ` αυτό κι ο Λεωνίδας,
Ο βασιλιάς της Σπάρτης.
Που στόλισμα της αρετής έχει μεγάλο αφήσει και δόξαν αναιώνια.
(Μετάφραση Ηλία Βουτιερίδη).

Δρ Ανδρέας Σοφόκλης
Ερευνητής, Μελετητής 

Εκκλησιαστικά κείμενα και Ορθόδοξη ψαλμωδία.

Του Δρ Ανδρέα Σοφόκλη

Η γλώσσα των Εκκλησιαστικών κειμένων είναι συγκροτημένη και δομημένη με χαρακτηριστικά όπως ακρίβεια, σαφήνεια, ευκρίνεια, καθαρότητα. Τα νοήματα είναι κατανοητά, αρκεί να αποκτήσει ο άνθρωπος την ωραία συνήθεια να πηγαίνει στην Εκκλησία. Οι απλοί άνθρωποι των πόλεων, των μικρών και των μεγάλων κοινοτήτων, οι οποίοι, χωρίς να έχουν αποφοιτήσει από Λύκεια, πολλοί ούτε από Γυμνάσια, κατανοούν πλήρως και τα εκκλησιαστικά κείμενα και τις ψαλμωδίες.

Γιατί, όμως, εκτός από το θέμα της πίστεως, πρέπει να πηγαίνουμε στις εκκλησίες και να αποκτούμε αυτή τη θετική για εμάς κουλτούρα; Τι δύναται να μας προσφέρει αυτή η συνήθεια; Μήπως όσοι πηγαίνουν στις Εκκλησίες απλά χάνουν τον καιρό τους; Δεν έχουν να κάνουν κάτι άλλο;

Η Εκκλησία, οι ύμνοι, οι ψαλμωδίες, μας μορφώνουν, με την πραγματική έννοια και σημασία του όρου αυτού, και σε ελάχιστο χρόνο που αφιερώνουμε για εμάς. Μας μορφώνουν γλωσσικά, λεκτικά, αποκτούμε πλούσιο λεξιλόγιο, μέσα από την ικανότητα της επικέντρωσης, της προσοχής, της σιωπής. Μαθαίνουμε στην πειθαρχία της ησυχίας, ώστε να κατανοούμε ορθά όλα όσα λέγονται. Αποκτούμε τη δεξιότητα της υπομονής, μέσα από τη γαλήνη που αποκτά σταδιακά η καρδιά και η ψυχή.

Τα ιερά μας κείμενα, όπως ακριβώς και η δημοτική ποίηση, τα ακριτικά τραγούδια, μας προσφέρουν την ιστορική μας γνώση, τη γλωσσική μας πορεία, μας εντάσσουν στον ιστορικό χρόνο της πρωτοδημιουργίας τους και μας βοηθούν να κατανοήσουμε πως όντως είμαστε η φυσική συνέχεια των προγόνων μας, αυτών που καθιέρωσαν την πίστη και τη γλώσσα αλλά και καθιερώθηκαν μέσα από την πίστη στη Θρησκεία και στην Πατρίδα. Μας εξασφαλίζουν την ασφαλή οδό που είναι οι αρχές, οι αξίες, ο πολιτισμός, η ιστορική μας παράδοση.

Η γλωσσομάθεια, δεν είναι πολυτέλεια, δεν ανήκει στη σφαίρα της επίδειξης γνώσεων, είναι ζήτημα εθνικής επιβίωσης, όπως και η μεταλαμπάδευση αρχών και αξιών. Φυσικά εντάσσεται, ως πλεονέκτημα και στην κοινωνική αναγνώριση και στην επαγγελματική αποκατάσταση και ανέλιξη. Η φτώχεια και η μετριότητα στον γραπτό και στον προφορικό λόγο είναι, θεωρώ, εμφανής, με την ταυτόχρονη ικανότητα και δεξιότητα στον λόγο, γεγονός που παρέχει ισχυρό πλεονέκτημα σε όσους αποκτούν αυτή τη δεξιότητα.

Τα εκκλησιαστικά κείμενα και η ψαλμωδία είναι μία σημαντική παράμετρος επιτυχίας των ανθρώπων στον συγκεκριμένο τομέα. Όταν ο άνθρωπος αδυνατεί να διαβάζει σωστά ανάγνωση, να κατανοεί, να ακούει με προσοχή σε χρονικά διαστήματα χωρίς να μιλά, πώς είναι δυνατό να δύναται να γράφει, να ετοιμάζει αναφορές και εκθέσεις στον επαγγελματικό του χώρο;

Ο εκκλησιασμός, με συνέχεια και με συνέπεια, δίνει ειδικά στα παιδιά και στους εφήβους και μια άλλη σημαντική παράμετρο στη ζωή τους, να συνηθίσουν να μιλούν και να συνεργάζονται με συνομηλίκους τους των ίδιων ενδιαφερόντων, ενός ήρεμου και γαλήνιου χαρακτήρα, με διαλόγους επιπέδου, μακριά από τα συνηθισμένα, από τα τετριμμένα, που μειώνουν τις νοητικές και αντιληπτικές ικανότητες και δεξιότητες. Αυτά τα παιδιά προστατεύονται, μέσα στο χώρο της Εκκλησίας, από τάσεις βίας-παραβατικότητας, εξαρτησιογόνων ουσιών, αποκτούν τη συνήθεια να επιλέγουν φίλους και συνεργάτες στη ζωή, με σοβαρά, με αντικειμενικά κριτήρια, με πολύ περιορισμένες πιθανότητες λαθών και συνεπειών που προέρχονται από τέτοιου είδους λάθη και παραλείψεις. Επιλέγουν με πνευματικά κριτήρια τους ανθρώπους με τους οποίους ταιριάζουν για να συμπορευτούν στη ζωή.

Εργάζονται για το ομαδικό όφελος, θέτουν τις αρχές πάνω από την ίδια τη ζωή τους ( Ήρωες της Εθνεγερσίας, Αγωνιστές του 1955-59, ήρωες του 1974 όπως Τάσος Μάρκου). Αυτά τα παιδιά τα ενδιαφέρει η εντιμότητα και η φιλοπατρία, έχουν συνείδηση της ενάρετης πορείας στη ζωή και πως μεγαλώνουν και γαλουχούν τα δικά τους τα παιδιά.

Η Εκκλησία, αυτή η τόσο ταλαιπωρημένη, συνεχίζει την ιερή της αποστολή, το αν εντασσόμαστε σε αυτή, είναι ζήτημα της δικής μας απόφασης και ελευθερίας, όμως αν εμείς έχουμε διαφορετική ή/και αντίθετη άποψη έχουμε κάθε δικαίωμα αλλά δεν έχουμε το δικαίωμα και τη δικαιοδοσία να στερούμε τα παιδιά μας από τα χαρίσματα που τους προσφέρει.

Δρ. Ανδρέας Σοφόκλη
ΕΜΕ Φιλολογικών Μαθημάτων, ΥΠΑΝ  

Το τραγικό συμβάν στα Τέμπη

Του Δρ Ανδρέα Σοφόκλη

Ας καταδικάσουμε τον ένοχο ή/και τους ενόχους.

Εμπρός ας το πράξουμε! προτού όμως προβούμε σε τέτοιου είδους καταδίκες, ας αναλογιστούμε τις σε βάθος ευθύνες. Ευθύνες-ας μου επιτραπεί να είμαι κάπως καυστικός, όσο μου επιτρέπεται σε ένα άρθρο δημοσίευσης-που φτάνουν στο κέντρο της ελληνικής κουλτούρας, τόσο στην Ελληνική Δημοκρατία όσο και στην Κυπριακή Δημοκρατία.


Δυστυχώς, βρισκόμαστε στο ίδιο έργο θεατές και θρηνούντες, όπως στο Μάτι, στο Μαρί, με την "Ήλιος". Πάντοτε, μετά από ένα τραγικό συμβάν έχουμε την τάση να ανακαλύπτουμε κάποιο ή κάποια εξιλαστήριο/εξιλαστήρια θύμα/θύματα. Βρίζουμε, κατηγορούμε, διαδηλώνουμε, πονάμε, θρηνούμε. 

Αυτοί οι άνθρωποι, που χάνονται είναι θύματα μιας επιδερμικής κοινωνίας, ας το παραδεχτούμε, της δικής μας κοινωνίας, στην οποία όλοι και όλες ανήκουμε. Μιας κοινωνίας που δεν εννοεί να κατανοήσει ότι πάσχει μέσα στο ίδιο της το "Είναι". Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, χωρίς βεβαίως να ισχυρίζομαι ότι σε ένα περιορισμένο χωροχρόνο γραφής και ανάγνωσης είναι δυνατό να διεξέλθω ένα τόσο σοβαρό θέμα. Οι άνθρωποι που τοποθετούνται στις όποιες θέσεις, σημαντικές και ασήμαντες. Πώς τοποθετούνται; Με ποια κριτήρια; Του γείτονα; Του κουμπάρου; Του φίλου; Του συγγενή; Του ομοϊδεάτη; κ.λπ. Βεβαίως τα ερωτήματα έχουν μόνο ρητορικό χαρακτήρα, αφού τις απαντήσεις τις γνωρίζουμε! Αυτά είναι, πιθανώς, τα επιστημονικά μας κριτήρια!

Χιλιάδες νέοι επιστήμονες, τεχνίτες, έχουν υποχρεωθεί τα τελευταία χρόνια, κυρίως μετά το 2008, να μεταναστεύσουν μονίμως ως οικονομικοί μετανάστες σε χώρες του εξωτερικού, για ένα σίγουρο προσωπικό και επαγγελματικό μέλλον, οι αριθμοί τρομάζουν, οι επίσημες καταγραφές μιλούν. Ποιος είναι ο λόγος; Τα πιθανώς πάρα πάνω κριτήρια προσλήψεων, δυστυχώς και στον Δημόσιο και στον Ιδιωτικό τομέα, των γηγενών οικογενειακών επιχειρήσεων. Αρκετές ευσχήμως έχουν μετονομαστεί σε εταιρείες. Ας ακούσουμε τον αυτόματο τηλεφωνητή της συγκεκριμένης εταιρείας τρένων. 

Τα Πανεπιστήμια και οι Σχολικές Μονάδες, πρέπει επί τέλους να τολμήσουν να πράττουν το πλήρως επιστημονικώς ορθό, δηλαδή να τηρείται η επιστημονική αναλογία. Δε χρειάζεται να αποφοιτούν όλοι ή σχεδόν όλοι οι φοιτητές, δε χρειάζεται να φορτώνονται οι πάντες με πτυχιακούς τίτλους, για τους ευνόητους λόγους. Στις Σχολικές Μονάδες επιβάλλεται άμεσα να ισχύσει η βαθμολογία κάτω από το δέκα και ο αυτόματος προβιβασμός στην επόμενη τάξη, με την όποια βαθμολογία σε κάθε μάθημα, ώστε να είναι και κριτήριο εισδοχής ή μη στα Πανεπιστήμια.

Δε χρειαζόμαστε άλλους νόμους. Χρειαζόμαστε να εφαρμόζουμε την αξιοκρατία τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα. Η αξιολόγηση, από τη σχολική φοίτηση μέχρι την αφυπηρέτηση πρέπει να είναι συνεχής. Τα κριτήρια αξιολογήσεων είναι και ξεκάθαρα και γνωστά και θεσμοθετημένα.

Εάν αποφασίσουμε, ως Κοινωνίες, να επιλέγουμε τους ικανότερους, τους έντιμους, τους ηθικούς, τους ενάρετους, σε όλους τους τομείς του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, τότε θα διορθωθούν και οι συνθήκες ασφαλούς ζωής και ομαλής πορείας.

Δυστυχώς, η έως τώρα πορεία των Κοινωνιών των Χωρών μας, έχει καταδείξει πως οι πειραματισμοί έχουν ως συνέπειες τους θανάτους πειραματόζωων, που ονομάζονται άνθρωποι. Πιθανοί τέτοιοι πειραματισμοί, είναι οι τοποθετήσεις και οι αναρριχήσεις με παρεμβάσεις μεσαζόντων, με αντιεπιστημονικά, με αντιεπαγγελματικά κριτήρια.

Ως Κοινωνίες, σε Ελλάδα, σε Κύπρο, πρέπει να κατανοήσουμε πως δεν ζούμε στον 19ον αιώνα και πριν αλλά περάσαμε το 1/5 του 21ου αιώνα. Τα πάντα αλλάζουν και εκσυγχρονίζονται, είναι καιρός να προχωρήσουμε προς αυτή την κατεύθυνση.

Αγωνιζόμαστε, ως Χώρες, ως Κράτη, με ηλιοφάνεια, με παραλίες, με τουριστικά, με παραδοσιακά, με φυσικά ωραία μέρη να προσελκύουμε επισκέπτες. Ας αναλογιστούμε τι ζημιές προκαλούμε με την εσωτερική ανοργανωσιά, όταν και εφόσον δεν επενδύουμε και δεν αξιοποιούμε σε ικανούς διαχειριστές. Αντίθετα είναι στη μόδα προγράμματα των φθηνών και των καταναλωτικών καναπεδοθεαμάτων.

Κράτη που αδυνατούν να παρέχουν ασφάλεια στους πολίτες τους, πώς είναι δυνατό να συγκαταλέγονται στα σύγχρονα κράτη; Κράτος σημαίνει, ισχύς, δύναμη για τον πολίτη, σημαίνει εύρυθμη λειτουργία όλων των μηχανισμών. Για να συμβαίνει αυτό πρέπει όλα τα στελέχη, από τις πλέον χαμηλές θέσεις μέχρι τις πλέον υψηλές, να γνωρίζουν τι κάνουν, να έχουν τις γνώσεις, τις ικανότητες, τις δεξιότητες που απαιτεί η κάθε θέση.

Στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού και για να είναι όντως εκσυγχρονισμός, χρειάζεται, να επανέβρουμε τις ρίζες μας. Να επιστρέψουμε στο του Ιωάννη Μακρυγιάννη: "Είμαστε στο Εμείς και όχι στο εγώ". Οι ουσιώδεις όροι: αγάπη, σεβασμός, ευθύνη, συνεργασία ανιδιοτέλεια, αλληλεγγύη, αξιοκρατία, πρέπει να επανέλθουν ως Κουλτούρα.

Η Μόρφωση, οι Ηθικές Αρχές της ευθύνης έναντι του συνόλου των Συμπατριωτών είναι καιρός να λάβουν την περίοπτή τους θέση. Όλα αυτά, ως συγκεκριμένες αρχές προόδου και εξέλιξης, με ακρίβεια, με σαφήνεια, με καθαρότητα, είναι οδοδείκτες διόρθωσης και εξοβελισμού λαθών και σφαλμάτων, ώστε να πάψουμε να θρηνούμε αθώα θύματα και να τεθεί τέρμα στην γραφειοκρατία και στα ατομικά συμφέροντα ως σημαντικοί παίκτες στην πορεία Κρατών-Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Σύγχρονου Κόσμου.

Δρ. Ανδρέας Σοφόκλη
ΕΜΕ Φιλολογικών Μαθημάτων, ΥΠΑΝ 

Παρουσίαση βιβλίου «Μυστικός Όρκος Σιωπής», Σπίτι της Κύπρου, Κυπριακή Πρεσβεία, Αθήνα

Σπίτι της Κύπρου, Κυπριακή Πρεσβεία, Αθήνα

Πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 17 Μαρτίου, 2023 στο Σπίτι της Κύπρου στην αίθουσα εκδηλώσεων στην Αθήνα η παρουσίαση του βιβλίου, του Φοίβου Νικολαΐδη, «Μυστικός Όρκος Σιωπής».

Φοίβος Νικολαΐδης

Ο Φοίβος Νικολαΐδης γεννήθηκε στην Λευκωσία. Σπούδασε οικονομικά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Με υποτροφία του Ιδρύματος Φούλπραϊτ έκανε μετεκπαίδευση στη Διοίκηση Επιχειρήσεων με παράλληλη θήτευση στη Σχολή ΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο της Μιννεσότα των ΗΠΑ.

Έχει γράψει δυο βιβλία των οποίων οι εκδόσεις τους εξαντλήθηκαν. Το ένα κυκλοφορεί σε δεύτερη έκδοση από τις εκδόσεις Κ. Επιφανίου (Βιβλ. ΕΛΛΑΣ). Έγραψε επίσης δυο θεατρικά έργα.

Αρθρογράφος και συνεργάτης κατά καιρούς εφημερίδων και περιοδικών, τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα, έχει δημοσιεύσει μελέτες, αναλύσεις και άρθρα πάνω σε διάφορα θέματα της δημόσιας ζωή.

Έτυχε διακρίσεων σε διάφορους διαγωνισμούς με δεύτερο πανελλήνιο βραβείο στην έκθεση ιδεών. Ιδρυτικό μέλος διαφόρων ιδρυμάτων και σωματείων όπως η ‘Ένωση Νέων Επιστημόνων Κύπρου’, ‘Κυπριακό Κέντρο Μελετών’, ‘Κυπροφινλανδικός Σύνδεσμος Φιλίας’ κι άλλων.

Διοικητικό μέλος κατά καιρούς διαφόρων συνδέσμων, οργανώσεων, μη κυβερνητικών και δημόσιων οργανισμών όπως το ΡΙΚ. Είναι πρόεδρος του Παγκύπριου Συνδέσμου Συγγραφέων & Δημοσιογράφων Τουρισμού. 

Το βιβλίο παρουσίασε η Σοφία Αργυρίου, Δρ Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας Παντείου Πανεπιστημίου. Σύντομο χαιρετισμό έκαναν ο Τάκης Βοΐλα, Πολιτιστικός Λειτουργός της Κυπριακής Πρεσβείας στην Αθήνα, ο εκδότης Μηνάς Παπαγεωργίου και η φιλόλογος Πόπη Νικολαΐδου. Εισαγωγική παρέμβαση έκανε η Βιργινία Μπαλαφούτα, Δικηγόρος, Δρ Διεθνούς Δικαίου & Περιφερειακών Σπουδών, Διδακτικό Προσωπικό Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Συντονίστρια της εκδήλωσης ήταν η δημοσιογράφος & παρουσιάστρια Βιβή Αναστασιάδου. Αποσπάσματα από το βιβλίο διάβασαν οι ηθοποιοί Κωστής Σαββιδάκης και Γεωργία Σιακαβάρα.
Ένα νέο, συνταρακτικό ιστορικό μυθιστόρημα για μια απελπισμένη αναζήτηση που διήρκεσε για τρεις γενιές. Στο νέο μυθιστόρημα τού συγγραφέα Φοίβου Νικολαΐδη «Μυστικός Όρκος Σιωπής», τρεις γενιές αναζητούν απεγνωσμένα τα χνάρια ενός αγωνιστή κατά τη διάρκεια του τιτάνιου Απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ 1955 -59, η τύχη του οποίου συσκοτίζεται υπό το βάρος του όρκου σιωπής των συναγωνιστών του. Βασισμένο σε μια συγκλονιστική αληθινή ιστορία, το έργο ανασυνθέτει αριστοτεχνικά μια εποχή γεμάτη μυστήριο, αβεβαιότητες και τραύματα.
Ο «Μυστικός Όρκος Σιωπής», αποτέλεσμα εκτεταμένης έρευνας και μελέτης μιας ανθρώπινης τραγωδίας, σκόπιμα καταλήγει -μέσω της αφήγησης- να γίνει σαν παραμύθι, μία παραμυθία, δηλαδή παρηγοριά και ελπίδα.

Σε πολλές χώρες με παρόμοια ιστορικά γεγονότα υπήρχαν αναθεωρήσεις και αποκαταστάσεις ανθρώπων μετά από 100 και 150 χρόνια. Σ’ ένα ευνομούμενο κράτος η διαδικασία αυτή δεν σταματά ποτέ, γιατί η αποκατάσταση του δικαίου -έστω και εκ των υστέρων- είναι υποχρέωση που δεν παραγράφεται.

Η σκοτεινή πλευρά των πραγμάτων πάντα πίσω από ένα υπερυψωμένο τείχος σιωπής κρύβεται… Στο ερώτημα «ποια είναι η αποστολή της λογοτεχνίας» μερικοί απαντούν: «Να εγείρει ηθικά διλήμματα και να προσπαθήσει να τα κατανοήσει. Όχι να ορίσει τι είναι ηθική. Ούτε να δώσει απαντήσεις. Αλλά να θίξει ηθικά ζητήματα».

Αν μπορούσαμε να το θέσουμε διαφορετικά, θα λέγαμε ότι: «Αποστολή της λογοτεχνίας είναι, να μας οδηγεί στην άνοιξη των ιδεών»…
Το βιβλίο διατίθεται στα βιβλιοπωλεία: Πολιτεία, Πρωτοπορία, Ιανός, Public, Books Plus, Ευριπίδης Κηφισιάς και Ευριπίδης στο Χαλάνδρι στην Αθήνα. Στη Θεσσαλονίκη στα βιβλιοπωλεία: Ιανός, Public και Πρωτοπορία. Επίσης από τον εκδότη https://www.pigi.gr/.../alithini-istoria-mystikos.../...
Στην Κύπρο θα το βρείτε στα βιβλιοπωλεία Πάργα σε όλη την Κύπρο. Τηλ.: 22 327 740

Συντονισμός παρουσίασης από τη δημοσιογράφο, παρουσιάστρια Βιβή Αναστασιάδου

Η Βιβή Αναστασιάδου, καλωσορίζοντας τους ομιλητές, καθώς και το κοινό, σημείωσε πως το βιβλίο που παρουσιάζεται είναι αποτέλεσμα έρευνας χρόνων. Αφορά μια προσωπική ιστορία ενός αγωνιστή της ΕΟΚΑ κατά τη διάρκεια του αντιαποικιακού αγώνα της ΕΟΚΑ στην Κύπρο το 1955-59.

Ενός ξεχωριστού αγώνα για την απελευθέρωση από τα δεσμά του Αγγλικού ζυγού και Ένωση με τη μητέρα Ελλάδα. Παράλληλα, προσωπικές ιστορίες ήταν αναπόφευκτο να υπάρχουν, όπως η περίπτωση με τον ήρωα του βιβλίου, η οποία μας ταξιδεύει πίσω στο χρόνο. Μνήμες πικρές, μνήμες ηρωικές όλα μαζί σε μια ιστορική πορεία γεμάτη δόξα, πάθη, δάφνες και πικροδάφνες…

Τρεις γενιές παλεύουν ασταμάτητα για ανεύρεση και δικαίωση ενός αγνού πατριώτη και αγωνιστής τής ΕΟΚΑ, που χάθηκε ξαφνικά και μυστηριωδώς ένα βροχερό βράδυ τού Οκτώβρη του 1958.

Μυστικές υπηρεσίες με δόλιους συνεργάτες τους και δυνάμεις τού σκότους εξαφάνισαν άραγε τον πατριώτη ήρωα; Τον εκτέλεσαν άραγε οι ίδιοι οι συναγωνιστές του; Ποια να ‘ναι η σκληρή πραγματικότητα; Ποια η αλήθεια και ποια η πραγματικότητα; Ο «Μυστικός Όρκος Σιωπής» απόψε θα φανερωθεί ή θα μας κρατάει ακόμη σε αγωνία;

Στο αμφιθέατρο του Σπιτιού της Κύπρου και στο βήμα ο Τάκης Βοϊλας 

Την εκδήλωση άνοιξε ο Τάκης Βοϊλας, Μορφωτικός Λειτουργός τού Σπιτιού τής Κύπρου, καλωσορίζοντας και ευχαριστώντας τους προσκεκλημένους για την παρουσία τους.

Στο νέο του βιβλίο ο Φοίβος Νικολαΐδης θέτει τη γραφίδα του επί τον τύπον των ήλων και μας χαρίζει ένα συναρπαστικό ιστορικό μυθιστόρημα στο οποίο τρεις γενιές αναζητούν απεγνωσμένα τα ίχνη ενός δικού τους ανθρώπου, ενός εξαφανισμένου από τις τάξεις της ΕΟΚΑ, η τύχη του οποίου παραμένει άγνωστη πίσω από το βάρος ενός μυστικού όρκου σιωπής.

Εβδομήντα σχεδόν χρόνια από την έναρξη του Απελευθερωτικού Αγώνα της Κύπρου, η λογοτεχνική παραγωγή εξακολουθεί να αντλεί έμπνευση από τα γεγονότα της περιόδου 55-59 που σφράγισαν τη νεότερη ιστορία του νησιού. Το βιβλίο του Φοίβου Νικολαΐδη «Μυστικός Όρκος Σιωπής» αποτελεί σαφώς ένα εξαιρετικό παράδειγμα κατάθεσης ιστορίας και ψυχής.

Περισσότερα όμως για τον συγγραφέα, το βιβλίο και τους συντελεστές της εκδήλωσης από την καλή δημοσιογράφο Βιβή Αναστασιάδου, η οποία έχει αναλάβει και την ευθύνη για τον συντονισμό της σημερινής εκδήλωσης.

Λίγα λόγια από τον εκδότη Μηνά Παπαγεωργίου

Μετά τις ευχαριστίες και το καλωσόρισμα των προσκεκλημένων, ο εκδότης Μηνάς Παπαγεωργίου καλωσόρισε τον Φοίβο Νικολαΐδη, ένα άνθρωπο των γραμμάτων. Η συνεργασία μας μαζί του είπε, καθ’ όλη τη διάρκεια της παραγωγής του έργου, που πάνω κάτω πέρασε ένας χρόνος από τότε που κυκλοφόρησε, ήταν άψογη σίγουρα.

Το βιβλίο έχει περάσει στη δεύτερη έκδοση. Έχει συμμετάσχει στις μεγάλες εκθέσεις βιβλίου στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Συνεχίζει να κυκλοφορεί σε όλα τα ενημερωμένα βιβλιοπωλεία.

Η φιλόλογος Πόπη Νικολαΐδου στο βήμα για ένα σύντομο χαιρετισμό

Εκλεκτοί προσκεκλημένοι καλησπέρα σας,
Είναι με ιδιαίτερη χαρά που βρίσκομαι εδώ σήμερα, ανάμεσα σε ένα εκλεκτό ακροατήριο για να απευθύνω δυο λόγια για το βιβλίο «Μυστικός Όρκος Σιωπής».

Κάθε βιβλίο είναι μοναδικό γιατί πίσω από αυτό βρίσκεται ένας άνθρωπος, που το φρόντισε, το επεξεργάστηκε και το παρουσιάζει στο κοινό, πάντα με την ελπίδα ότι κάτι έχει να προσφέρει.

Αν και μυθιστόρημα, το βιβλίο «Μυστικός Όρκος Σιωπής» εξιστορεί αληθινά γεγονότα, τα οποία έζησαν άνθρωποι, μέσα από πολύ δύσκολες συνθήκες και τραγικές εμπειρίες. 
Το βιβλίο, μάς παίρνει λίγες μόνο δεκαετίες πίσω, σε μια εντελώς όμως διαφορετική εποχή, όχι μόνο από άποψη οικονομικής ζωής, αλλά νοοτροπίας και ηθών, τα οποία προσδιόριζαν σε μεγάλο βαθμό ανθρώπινες συμπεριφορές και στάση ζωής.
Έτσι, ο λόγος του ανθρώπου ήταν πολύ πιο ισχυρός από οποιοδήποτε άλλο γραπτό συμβόλαιο. Φανταστείτε λοιπόν κατά τη διάρκεια του Απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ, -μιλούμε για το 1955-59- αγωνιστές να δίνουν όρκο τιμής με το χέρι στο ευαγγέλιο, όχι μόνο για την αποτίναξη του Αγγλικού ζυγού, αλλά και για ένα σωρό άλλα πράγματα.

Ο Φίλιος Δαφνιώτης, ο ήρωας του βιβλίου, ο αγωνιστής της ΕΟΚΑ αγωνίστηκε, έμπλεξε και στο τέλος χάθηκε μυστηριωδώς, χωρίς ποτέ οι συναγωνιστές του, να μπορούν, να πουν κάτι γι’ αυτόν. Ένας άλυτος γρίφος σημάδεψε τη ζωή και την εξαφάνιση του.

Οι συναγωνιστές του έδωσαν όρκο τιμής να μην μιλήσουν ποτέ πια γι’ αυτόν. Τηρήθηκε άραγε ο ιερός αυτός όρκος μέχρι τέλους; Την απάντηση τη δίνει η συγκλονιστική ιστορία τριών γενεών, που αναζητούν επίμονα και επίπονα τον ήρωα τους…
Σας ευχαριστώ πολύ.

Χαιρετισμός από τη Βιργινία Μπαλαφούτα

Δικηγόρος, Δρ Διεθνούς Δικαίου και Περιφερειακών Σπουδών, 

Διδακτικό Προσωπικό Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Αρχικά, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κύριο Φοίβο Νικολαΐδη για την πρότασή του να απευθύνω χαιρετισμό στην παρουσίαση του βιβλίου του Μυστικός Όρκος Σιωπής. Εύχομαι να είναι καλοτάξιδο το βιβλίο σας.

Το εν λόγω βιβλίο πραγματεύεται το ζήτημα της εξαφάνισης ενός ανθρώπου, μέλους της ΕΟΚΑ, κατά τη διάρκεια του αντι-αποικιοκρατικού Αγώνα κατά των Βρετανών. Ο συγγραφέας μέσα από όσα γράφει στο βιβλίο του μάς καλεί να σκεφτούμε και να προβληματιστούμε για διάφορα ζητήματα. Εγώ θα ήθελα να τονίσω ορισμένα κρίσιμα ζητήματα νομικής φύσης, τα οποία έχουν ανθρωπιστικό χαρακτήρα.

Στο Διεθνές Δίκαιο, οι εξαναγκαστικές εξαφανίσεις προσώπων πέρα από αυτοτελές έγκλημα, είναι δυνατόν να εντάσσονται στο ευρύτερο context και να συνιστούν τρόπο τέλεσης διεθνών εγκλημάτων. Επισημαίνω ότι τα διεθνή εγκλήματα έχουν τόση απαξία, που έχει κριθεί ότι προσβάλλουν την ανθρωπότητα και την παγκόσμια συλλογική συνείδηση. Τελούνται από κρατικούς αξιωματούχους ή παρακρατική και παραστρατιωτική οργάνωση, πλην της τρομοκρατίας. Πιο συγκεκριμένα, οι εξαναγκαστικές εξαφανίσεις σε περίοδο διεθνούς ή εμφύλιας ένοπλης σύρραξης συνιστούν εγκλήματα πολέμου. Επιπλέον, όταν διαπράττονται ως μέρος ευρείας ή συστηματικής πρακτικής κατά οποιουδήποτε άμαχου πληθυσμού, συνιστούν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Είναι δε δυνατόν να εντάσσονται και στο έγκλημα της γενοκτονίας, εάν με αυτές τις πράξεις επιδιώκεται η καταστροφή, εν όλω ή εν μέρει, μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας. Τέλος, μέσω των εξαναγκαστικών εξαφανίσεων μπορεί να τελείται και το διεθνές έγκλημα της τρομοκρατίας.
Στενά συνδεδεμένο με το ζήτημα των εξαναγκαστικών εξαφανίσεων προσώπων και των αγνοουμένων -το οποίο είναι το βασικό θέμα του βιβλίου- είναι το δικαίωμα στην αλήθεια. Πρόκειται για το δικαίωμα των θυμάτων σοβαρών παραβιάσεων του Διεθνούς Δικαίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου και του Διεθνούς Ποινικού Δικαίου και των οικείων τους, να γνωρίζουν την πλήρη αλήθεια για τα γεγονότα που συνέβησαν, τις ειδικές περιστάσεις, τα άτομα που συμμετείχαν, τις συνθήκες κατά τις οποίες οι παραβιάσεις έλαβαν χώρα και τις αιτίες τους, την πρόοδο και τα αποτελέσματα των ερευνών, την τύχη και τον τόπο όπου βρίσκονται τα θύματα, τους λόγους που οδήγησαν στη θυματοποίηση του ατόμου.

Διαβάζοντας -με πολύ ενδιαφέρον- την ιστορία που ξετυλίγεται στον Μυστικό Όρκο Σιωπής, έκανα κάποιους παραλληλισμούς με το δικαίωμα στην αλήθεια, με το οποίο έχω ασχοληθεί ιδιαίτερα.

Αναφέρει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας του βιβλίου: «Δεν μπορεί ένας άνθρωπος να χάνεται έτσι. Τίποτα δεν τελείωσε όταν δεν ξέρουμε τι ακριβώς συνέβη».

«Είναι καιρός πλέον να δοθεί ένα τέλος στο μαρτύριο των τραγικών συγγενών και κατ’ επέκταση της κοινότητάς μας.», αναφέρεται στο βιβλίο.

Μόνο με την αποκατάσταση της αλήθειας και της νομιμότητας -όσον αφορά την εξαναγκαστική εξαφάνιση ενός ατόμου- είναι δυνατόν να επιβληθούν ποινές στους αυτουργούς, να αποκατασταθούν τα θύματα και οι οικείοι τους, να ικανοποιηθεί το κοινό περί δικαίου αίσθημα, και να αποτραπεί η πιθανότητα τέλεσης αντίστοιχων παραβιάσεων στο μέλλον.

Το δε σχετικό δικαίωμα στην αλήθεια ενέχει το στοιχείο της αλληλεγγύης, της συλλογικότητας, και συνδέεται με τις παρούσες αλλά και με τις μέλλουσες γενεές.

Επιπλέον, η προαναφερθείσα φράση του βιβλίου, αναφερόμενη στο μαρτύριο των συγγενών και κατ’ επέκταση ολόκληρης της κοινότητας αναδεικνύει και μία ακόμη νομική πραγματικότητα: ότι το σχετικό δικαίωμα έχει ατομική και συλλογική διάσταση. Ειδικότερα, παράλληλα με το δικαίωμα των οικείων του εξαφανισμένου προσώπου να διεκδικήσουν τη διερεύνηση και αποκατάσταση της αλήθειας, υφίσταται η γενικότερη ανάγκη και το συλλογικό ενδιαφέρον ολόκληρης της κοινωνίας να αποκατασταθεί η αλήθεια και να απονεμηθεί δικαιοσύνη.

Η εξαναγκαστική εξαφάνιση ενός προσώπου συνιστά σύμφωνα με το Διεθνές Ποινικό Δίκαιο διεθνές έγκλημα απαράγραπτο. Κανένα διεθνές έγκλημα δεν παραγράφεται και μπορεί να διεκδικηθεί και να αποδοθεί δικαιοσύνη γι’ αυτό όσα χρόνια και αν έχουν παρέλθει από την τέλεσή του. Ενδεικτικά, αναφέρω την πρόσφατη αναγνώριση οφειλής αποζημιώσεων από τη Μεγάλη Βρετανία προς χιλιάδες Κενυάτες θύματα εγκλημάτων κατά την εξέγερση των Μάο Μάο κατά της βρετανικής αποικιοκρατίας.

Αναφέρεται στο βιβλίο: «Το πρώτο κακό που έγινε το 1958 διαιωνίζεται σήμερα με ένα δεύτερο χειρότερο ίσως του πρώτου». Θα ήθελα να τονίσω, σχετικά, ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει κρίνει ότι η μακροχρόνια αβεβαιότητα και αγωνία για την τύχη ενός αγνοουμένου προσώπου προκαλεί στους συγγενείς του ψυχικό πόνο που συνιστά απάνθρωπη μεταχείριση, και συνεπάγεται διαρκή παραβίαση του άρθρου 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Για κακομεταχείριση ή βασανιστήρια των οικείων των αγνοουμένων προσώπων κάνουν λόγο και η Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η Διαμερικανική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και η Αφρικανική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Λαών.

Επιπρόσθετα, η έρευνα δεν πρέπει να σταματά με την εύρεση του σώματος κάποιου ή με το να τεκμαίρεται ο θάνατός του, αλλά με την εύρεση και τη δίωξη των αυτουργών, με το να στοιχειοθετηθεί και να αποδοθεί κρατική και ατομική ποινική ευθύνη.
Περαιτέρω, ο συγγραφέας θέτει επιτακτικά την αναγκαιότητα «για ανεύρεση και ενταφιασμό του νεκρού».

Επί αυτού, προσωπικά θεωρώ ότι το έγκλημα των εξαναγκαστικών εξαφανίσεων προσώπων ανάγεται πέρα και από τον θάνατο, διότι με το να μην επιβεβαιώνεται εάν ο εξαφανισθείς βρίσκεται εν ζωή ή όχι και με το να αποκρύπτεται η τοποθεσία του σώματός του, φτάνει να αμφισβητείται ο «πυρήνας της ανθρώπινης ύπαρξης». Επιπλέον, καταπατάται πλήρως η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, δεν γίνεται σεβαστό ούτε το σώμα του νεκρού (καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις οι εξαναγκαστικές εξαφανίσεις προσώπων ακολουθούνται από τον θάνατο και την εξαφάνιση των σωμάτων τους), και επιτείνεται η ψυχική οδύνη των οικείων του θύματος.

Διαβάζοντας στο βιβλίο για τον τρόπο που βιώνουν οι συγγενείς την εξαφάνιση του αγαπημένου τους προσώπου, θα ήθελα να αναφέρω ότι σε υποθέσεις αγνοουμένων το δικαίωμα στην αλήθεια έχει συνδεθεί και με το δικαίωμα στον θρήνο. Η συγκεκριμένη διατύπωση αποτελεί οξύμωρο σχήμα, καθώς το περιεχόμενο των δικαιωμάτων του ανθρώπου συνήθως έχει θετική χροιά, στην περίπτωση όμως των εξαναγκαστικών εξαφανίσεων προσώπων ούτε το δικαίωμα στον θρήνο δεν είναι αυτονόητο για τους οικείους τους.

Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι όσα ανέφερα αφορούν φυσικά και στο ζήτημα των αγνοουμένων στην Κύπρο μετά από την Τουρκική εισβολή το 1974. Για το ζήτημα των αγνοουμένων στην Κύπρο, λόγω του διαρκούς χαρακτήρα του εγκλήματος, και δεδομένου ότι πληρούνται όλες οι απαιτούμενες δικονομικές προϋποθέσεις, -αξιοποιώντας και την πολύτιμη σχετική νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου- η Κυπριακή Δημοκρατία θα μπορούσε να προσφύγει στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.
Σας ευχαριστώ πολύ

Παρουσίαση βιβλίου

Σοφία Αργυρίου

Δρ Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας Παντείου Πανεπιστημίου

Με τον Φοίβο μας συνδέει φιλία πολλών χρόνων. Γνώρισα την φιλόξενη και αγαπητή οικογένεια του Φοίβου κατά τις πρώτα ταξίδια μου στην Κύπρο για τους σκοπούς της έρευνάς μου. Έκτοτε η γνωριμία μας ανανεώθηκε αφού επισκέπτομαι την Κύπρο πολύ συχνά. Γνωρίζω το δημοσιογραφικό και συγγραφικό του ταλέντο και με πολλή χαρά δέχτηκα να παρουσιάσω το νέο του βιβλίο «Μυστικός όρκος σιωπής».

Το κατά πόσο μπορεί ένας συγγραφέας να μεταπλάθει τον ιστορικό σε λογοτεχνικό λόγο εξαρτάται από την ενημέρωση που έχει, τις γνώσεις του, το πόσο εξοικειωμένος είναι με την ιστορία αλλά και από το αφηγηματικό του ταλέντο. Όπως διαπιστώνει ο αναγνώστης, ο Φοίβος Νικολαΐδης τα κατέχει όλα αυτά σε μεγάλο βαθμό. Διατρέχοντας το βιβλίο, αντιλαμβανόμαστε ότι ο συγγραφέας έχει αναλάβει ένα δύσκολο εγχείρημα. Να αποτυπώσει μια εποχή. Κατορθώνει να αποδώσει ένα πλήθος ιστορικών αναφορών με όπλο του την λογοτεχνία. Χωρίς συναισθηματικές εξάρσεις καταγράφονται η στράτευση στον αγώνα της ΕΟΚΑ, ο μυστικός όρκος, η τυφλή υπακοή στις εντολές της οργάνωσης, το δίκτυο επικοινωνίας, η μεταφορά και απόκρυψη αγωνιστών και οπλισμού και εν γένει η συμβολή του κυπριακού λαού και ο ενεργός ρόλος που διαδραμάτισε. 

Σε αυτήν την ανασύνθεση της ιστορίας παρά τη χρονική απόσταση ο συγγραφέας δεν στέκεται απόμακρος στη ζοφερή πραγματικότητα της εποχής. Στέκεται με παρρησία στο πλευρό του κυπριακού λαού και των αγωνιστών, σέβεται το πνεύμα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Στιγματίζει την αποικιοκρατία, την επίδειξη δύναμης, την περιφρόνηση των αποικιοκρατών, την προπαγάνδα, τους απαγχονισμούς, τις διώξεις, τα βασανιστήρια, τα curfew. Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν οι ηρωομάρτυρες της ΕΟΚΑ στους οποίους ο συγγραφέας αποτίει φόρο τιμής και οι οποίοι τροφοδοτούν τις δικές του αναζητήσεις. Εμπνευσμένος από τη θυσία τους, χωρίς ίχνος ιστορικής εποπτείας, κρατά μια διαμεσολαβητική ματιά με την εποχή και μας επιβάλει το σεβασμό και τον θαυμασμό. Από την άλλη κατακρίνει τους «Ιούδες», τους καταδότες, τους προδότες και συνεργάτες των Βρετανών, την αποδοχή του αποικιοκρατικού ζυγού. Ο κανόνας της ΕΟΚΑ ήταν σαφής. Η ακριτομυθία που θα έθετε κάποιον αγωνιστή ή μέλη της ομάδας του σε κίνδυνο ή θα οδηγούσε σε αποκάλυψη μυστικών της οργάνωσης θα τιμωρούνταν ακόμη και με θάνατο.
Ένα από τα πιο δυνατά κατά τη γνώμη μου σημεία του βιβλίου είναι το συνταρακτικό πρώτο κεφάλαιο που μας γεμίζει με αγωνία. Με αφηγηματική τόλμη ο Νικολαΐδης παράλληλα με το ιστορικό δράμα, αναδεικνύει μια οικογενειακή ιστορία. Ο συγγραφέας κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον μας σε μια εξιστόρηση που παίρνει τραγικές διαστάσεις. Ακολουθεί τη μέθοδο του σασπένς καθώς οι ψηφίδες του δράματος συμπληρώνονται με αργό βηματισμό. Θέλει να μας εισαγάγει με τρόπο αργό και αποκαλυπτικό στην καρδιά ενός προσωπικού δράματος. Αγνός πατριώτης που φέρει το στίγμα του προδότη, πικραμένος και απογοητευμένος ο Φίλιος Δαφνιώτης έχει χρεωθεί χωρίς να ξέρει το λόγο και πληρώνει ένα βαρύτατο τίμημα, την ίδια του τη ζωή. «Ποτέ δεν θα μπορούσα να προδώσω Τα πιστεύω μου. Η καρδιά μου χτυπά για την πατρίδα μου. Εσάς που πάει ο νους σας;» διαμαρτύρεται ο Φίλιος. Δεν έχει ζηλευτό τέλος ούτε ηρωικό, δεν αποθεώνεται όπως οι άλλοι αγωνιστές της ΕΟΚΑ αλλά τον ακολουθεί μια επώδυνη τιμωρία. Ο αιφνίδιος θάνατός του ήταν άραγε εκτέλεση από τους ίδιους τους συμπατριώτες του και φίλους του;

Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στη σχέση φιλίας και αλληλεγγύης η οποία αναπτύσσεται ανάμεσα στον Φίλιο και στον επιστήθιο φίλο του Φειδία. Τονίζεται ακόμη η εκτίμηση από τον Φώτο τον φίλο και συναγωνιστή που όρκισε τον Φίλιο στον αγώνα της ΕΟΚΑ. Οι τρεις φίλοι των οποίων τα ονόματα αρχίζουν από φι παραπέμπουν ευθέως στη χρυσή τομή η οποία διαταράχτηκε και διαρράγηκε εξαιτίας του μυστικού όρκου σιωπής. Ασφαλώς η μυστικότητα και η εχεμύθεια ήταν στοιχεία του συνωμοτικού χαρακτήρα της ΕΟΚΑ. Κάποιοι δεν αποκάλυψαν ποτέ την αλήθεια γιατί θεώρησαν ότι ο όρκος που έδωσαν ήταν απαράβατος κάποιοι ίσως για να προστατέψουν τις δάφνες τους τις οποίες ο Φίλιος Δαφνιώτης δεν έδρεψε. «Ξερίζωσαν τις δάφνες σου και άφησαν μόνο τις πικροδάφνες» γράφει με πικρία η γυναίκα του Φίλιου. Οι συμβολισμοί στα ονόματα είναι φανερή σε όλο το βιβλίο.

Είναι ένα μυθιστόρημα με πολλές και πλούσιες μαρτυρίες και κατάθεση αισθητηριακών εμπειριών δοσμένη με συνοπτικό, αλλά εντυπωσιακό τρόπο. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι οι ίδιοι οι χαρακτήρες και ο ψυχισμός τους αλλά και η κοινωνία η οποία πλαισιώνει το δράμα. Ο Φοίβος αφήνει τους πρωταγωνιστές να αναλάβουν καθοριστικούς ρόλους στη διαμόρφωση μιας αβεβαιότητας η οποία περικυκλώνει και ταυτόχρονα πλημμυρίζει τη ζωή τους. Ξεδιπλώνει το στοχασμό του μέσα από τη συναισθηματική πορεία των ηρώων του. Αναπλάθοντας τη ζωή τους αποκαλύπτει το χαρακτήρα τους. Προτείνει αναγνώσεις όψεων της ζωής ενός κόσμου που αρνείται να σκεπάσει όπως όπως τη μνήμη του. Η μνήμη που αποτελεί καθοριστικό παράγοντα και σταθερό σημείο αναφοράς μας προκαλεί να αναλογιστούμε τη σχέση της μνήμης με την ιστορία, την επαφή του παρόντος με το παρελθόν.

Η άλλη παράμετρος που μας ενδιαφέρει είναι η ανάπτυξη της δράσης στο χώρο. Οι ήρωες μετακινούνται, ταξιδεύουν. Ο συγγραφέας παρακολουθεί τις περιπλανήσεις τους και καθιστά τον αναγνώστη θεατή συναρπαστικών τοπίων και γεγονότων. Στο βιβλίο αναδύεται η εκπληκτική δύναμη της περιγραφής. Ως αποτέλεσμα μας προσφέρεται ένα ανάγνωσμα που μας φέρνει πιο κοντά στην πραγματική ζωή της Κύπρου, μας δίνει τη δυνατότητα να ακούσουμε τις γνώμες των ανθρώπων και να μάθουμε σημαντικά γεγονότα της καθημερινής ζωής τους καθώς επίσης και δυσάρεστα συμβάντα. Τα στοιχεία που παρατίθενται αποτελούν μια ηθογραφία της εποχής μια πιστή παρουσίαση των ηθών, της συμπεριφοράς και εν γένει του συλλογικού τρόπου ζωής των ανθρώπων. Πολλές φορές μια περιπετειώδης αφήγηση σημαδεύεται με σταθμούς που αποκαλύπτουν συνήθειες, τρόπους ζωής, παραδόσεις, έθιμα. Άλλοτε οι περιγραφές χαρακτηρίζονται από μια στοχαστική διάθεση και άλλοτε αποτυπώνονται σε μεγάλη έκταση. Άλλες φορές η αφήγηση συνιστά μια προσήλωση στο μυστηριακό που οδηγεί σε αρκετές περιπτώσεις σε μια εκρηκτική ατμόσφαιρα. Είναι άλλες που ξεχειλίζει πικρή ειρωνεία.

Η γυναίκα του Φίλιου η Αντιγόνη παλεύει με τα φαντάσματα της προηγούμενης ζωής, αγωνίζεται να μην καταρρεύσει. Οι μνήμες την συνεπαίρνουν, διαρκείς εκλάμψεις μνήμης της εποχής που την σημάδεψε και του νεκρού που ποτέ δεν λησμόνησε. Ο χρόνος επιστρέφει και οδηγεί στο μέρος μιας πληγής που δεν κλείνει και δείχνει καταστάσεις που την τραυμάτισαν ανεπούλωτα. Ο συγγραφέας περιγράφει τα πικρά βιώματα της και συνθέτει την απελπιστική εικόνα έλλειψης στηριγμάτων και την καχύποπτη επιφυλακτικότητα απέναντι της. Καθώς εξελίσσεται η πλοκή μιας μυστικής ιστορίας το πάθος για δικαίωση πυρώνει την καρδιά της. Οι απογοητεύσεις διαρκείς και ενώ φαίνεται να έχει σπαταλήσει και τα τελευταία ίχνη ψυχικής αντοχής την βλέπουμε να ορθώνεται και να αντιστρατεύεται την αγριάδα της καθημερινότητας.

Ως μια άλλη τραγική Αντιγόνη που υπακούει στους άγραφους νόμους και αψηφά την εντολή του Κρέοντα να μην ταφεί ο Πολυνείκης ως προδότης, θέλει να θάψει τον νεκρό της. Με σπαραγμό και οδύνη ψηλαφίζει στο χώρο απελπισμένα ζητώντας βοήθεια για τον εντοπισμό του τάφου του άντρα της και τελικά δεν χάνεται μέσα στη δίνη της απόγνωσης. Προσηλωμένη στο στόχο της κρατάει με τη φλόγα της καρδιάς της άσβεστη την ελπίδα και παραδίδει τη σκυτάλη στο γιο της. Μια επώδυνη αποδοχή αποδεικνύεται αυτή για τον γιο τον Θάσο και μετά από χρόνια για την κόρη του και εγγονή του Φίλιου τη Φιλιώ. Το βαρύ χρέος απέναντι στον νεκρό άντρα, πατέρα και παππού. Οι χαρακτήρες αναπτύσσουν με τον νεκρό μια σχέση που σημαδεύεται από τα κατάλοιπά του, την παρακαταθήκη του. Το κουτί με τα προσωπικά αντικείμενα του Φίλιου παραδίδεται στο γιο και μετά στην εγγονή σαν ιερό κειμήλιο. Οι έρευνες τους όλα αυτά τα χρόνια αποτελούν παράλληλες εκδηλώσεις που έχουν μεταξύ τους συμπληρωματική σχέση.

Παρατηρούμε ότι το βιβλίο διέπεται από ηθικές και ανθρωπιστικές αξίες. Ο συγγραφέας θέτει τους χαρακτήρες προ ηθικών διλημμάτων απέναντι στα οποία δεν μένουν απαθείς. Θα έρθουν αντιμέτωποι με αξίες απαράβατους κανόνες και με το παρελθόν τους. Όλοι θα σταθούν άκαμπτοι, δέσμιοι του μυστικού όρκου σιωπής που έχουν δώσει και έχει χαράξει την ύπαρξή τους. Θα παραμείνουν αλήθεια άλυτα μυστήρια, αινίγματα, αναπάντητα ερωτήματα; Ήταν θεμιτός ο φόνος του Φίλιου; Η ρήση του Τσώρτσιλ που παρατίθεται στο βιβλίο αποδίδει τη σκληρή πραγματικότητα: «Είναι πρωταρχικό καθήκον του ανθρώπου να σκοτώνει και να σκοτώνεται για τον τόπο που ζει, και να τιμωρεί με παραδειγματική αυστηρότητα όλα τα μέλη της φυλής που ζέσταναν τα χέρια τους στο τζάκι του εισβολέα». Υπάρχουν πολλοί λόγοι να θανατώσεις κάποιον. 

Ο αγωνιστής λοιπόν το κάνει για κάποιο σκοπό και είναι δικαιολογημένος γιατί έχει την ευλογία της οργάνωσης. Η εκτέλεση θεωρείται έγκλημα κοινού δικαίου, δεν είναι προσωπικός σκοπός και θεωρείται πράξη δικαιοσύνης γι αυτόν που τη διαπράττει. Τότε είναι όμως που η εξέγερση παρεκκλίνει, όταν εκθειάζει τη βία που φτάνει στα όρια της παραφροσύνης. Η οργάνωση εντάσσει το φόνο σε ομαδική ευθύνη. Είναι όμως και προσωπική. Όπως αποκαλύπτεται η βία που προκλήθηκε προξένησε κακό όχι μόνο σε αυτόν που την υπέστη αλλά και σε αυτούς που την προκάλεσαν. Η μοίρα των φίλων του Φίλιου σημαδεύεται από άσχημα γεγονότα. Μόνο ο Καγιάς, ο τομεάρχης της ΕΟΚΑ, στεφανωμένος με τις δάφνες του αγώνα, σε μια θολή αναμέτρηση με το παρελθόν, δεν διακρίνει πια τον φίλο από τον εχθρό.
Ο γιος του Φίλιου ο Θάσος αγωνίζεται να μάθει την αλήθεια από φίλους και συναγωνιστές. Ιδιαίτερο βάρος και μέγεθος δίνεται στις επιστολές που εστάλησαν σε πρωταγωνιστές και παράγοντες του τόπου. Σε μια πολυσέλιδη καταγραφή τους διαπιστώνουμε ότι οι απόγονοι επωμίζονται το βάρος της ιστορίας του πατέρα για την αποκατάσταση post mortem της φήμης του. Ο συγγραφέας επιχειρεί να αρθρωθούν με σαφήνεια τα καταγγελτικά μηνύματα της οικογένειας του Φίλιου. Θέλουν να προσδώσουν αναδρομικά το νόμο του εθιμικού δικαίου και να τηρήσουν ευλαβικά την πρέπουσα τιμή προς τον νεκρό, την ταφή του σύμφωνα με τους ιερούς κανόνες της χριστιανικής πίστης και παράδοσης. Η ηθική διάσταση της σκέψης τους ψάχνει να στηριχτεί σε στοιχεία που θα φέρουν μια μεταθανάτια καταξίωση. Οι αναζητήσεις τους μαρτυρούν μια υποδειγματική έρευνα η οποία συνθλίβεται πάνω σε ερμητικά κλειστές θύρες. Αντιλαμβανόμαστε, ότι δεν υπάρχει η προτεραιότητα του αύριο. Υπάρχει μόνο η αβεβαιότητα του χτες και του σήμερα στις εναγώνιες προσπάθειες των ηρώων.

Οι αφηγηματικές καταστάσεις δεν αποβάλλουν το βίαιο πνεύμα τους. Οι ήρωες παλεύουν, αντιστέκονται, επιτίθενται, συγκρούονται. Ενώ εξελίσσεται η πλοκή διαφαίνονται ατμοσφαιρικά στοιχεία δράσης καθώς ο συγγραφέας αποκαθιστά δεξιοτεχνικά εικόνες μιας εποχής. Στο βιβλίο εικονογραφείται η εμπλοκή του Φίλιου σε σκοτεινές ιστορίες, η πορεία του σε σκοτεινά μονοπάτια με σκοτεινούς ανθρώπους, όπως ο Τζακ Σκοτεινός. Ο συγγραφέας μας προϊδεάζει στην αρχή του βιβλίου λέγοντας: «Όταν κυριαρχεί το σκοτάδι αλλάζουν τα πάντα ακόμα και η λογική». Ο ρόλος του Τζακ Σκοτεινού ή Ντάρκερ από την Σκότλαντ Γιαρντ είναι καθοριστικός στην εξέλιξη του δράματος. Ίσως γι αυτό ο Φοίβος στο 5ο κεφάλαιο κάνει μια μοναδική εξαίρεση και επιλέγει να βάλει τον Φίλιο να αφηγηθεί ο ίδιος τη μυστική αποστολή που του ανέθεσε ο Σκοτεινός, να περιγράψει τα επίβουλα καλέσματα του και τον τρόπο που προσπαθούσε να τον παγιδεύσει. Η ατομική του ιστορία εκτονώνεται με εκρήξεις λαθών, παρερμηνειών, κατηγοριών και συνωμοσιών. Δεν είναι τυχαίο ότι σε αυτό το κεφάλαιο ο συγγραφέας κάνει τις απαραίτητες αποκαλύψεις της πλεκτάνης που στήθηκε για τον Φίλιο ώστε ο αναγνώστης να οδηγηθεί στα δικά του συμπεράσματα.

Υπάρχουν όμως και φωτεινά σημεία στην ιστορία. Διαβάζουμε στο βιβλίο «Ας ψάξουμε για φωτεινά σημεία που οδηγούν σε ήρεμα νερά». Πράγματι, σε μια ατμόσφαιρα φορτισμένη από συγκίνηση διαφαίνονται ίχνη αποκατάστασης της φήμης του Φίλιου. Η Φιλιώ προσπαθεί να στηριχτεί στην αξιοποίηση του διαλόγου και της εμπιστοσύνης μεταξύ των ανθρώπων. Πραγματοποιείται μια έκκληση στο συναίσθημα και όχι πια στη λογική. Ο ερχομός του δισέγγονου του Φίλιου και του Καγιά ο μικρός Φίλιος συνιστά μιαν απρόσμενη αλλά φωτεινή και λειτουργική κατακλείδα του βιβλίου. Φωτίζει τα σκοτάδια τους με μια αχτίδα ανθρωπιάς. Τότε ακόμα και ο Καγιάς λυγίζει στο βάρος της ανθρώπινης αξίας. Εν τέλει πρέπει να παραμείνουμε άνθρωποι και να μην χάσει ο αγώνας το νόημά του.

Ολοκληρώνοντας να τονίσουμε ότι ο τρόπος με τον οποίο ο Φοίβος Νικολαΐδης εξετάζει τους χαρακτήρες του είναι εσωτερικός και εμπεριέχει μια μορφή ενσυναίσθησης κατευθύνοντας έτσι τον αναγνώστη στην ανάπτυξη ενός ανήσυχου προβληματισμού για ζητήματα ηθικής. Επιπλέον πραγματοποιεί μια εύστοχη συναρμολόγηση παρελθόντος και παρόντος. Διατηρεί την ιστορική ματιά στην περιγραφή της περιόδου, συμβάλλει με το διεισδυτικό του βλέμμα σε ερμηνείες και αν δεν είναι αυτό το πρωταρχικό του μέλημα μας προσφέρει ένα ευχάριστο ανάγνωσμα.

Ανάγνωση αποσπασμάτων από το βιβλίο

διάβασαν οι ηθοποιοί

Κωστής Σαββιδάκης

&

Γεωργία Σιακαβάρα

Γεωργία Σιακαβάρα

Η παρέλαση ήταν προς το τέλος της. Αμέτρητα φύλλα δάφνης έπεφταν βροχή από το έξαλλο πλήθος που ζητωκραύγαζε με μανία. Οι τελευταίοι αγωνιστές περνούσαν καμαρωτοί γεμάτοι υπερηφάνεια.

«Δεν τον βλέπω πουθενά. Δεν μπορεί», ψέλλισε απελπισμένα. Συγκέντρωσε όση δύναμη τής είχε απομείνει κι αγκάλιασε τη μητέρα της: «Κάποιο λάθος πρέπει να έχει γίνει», της είπε με παράπονο.

Αν δεν γυρίσει ορκίζομαι εδώ μπροστά σας ότι θα παλέψω να τον βρω». Δεν τολμούσε να πει ζωντανό ή νεκρό… κι έσφιξε τη γροθιά της. Η καρδιά της Αντιγόνης χτυπούσε τώρα ακόμη πιο δυνατά. Όταν πέρασε από μπροστά της και ο τελευταίος αγωνιστής, η γη άρχισε να φεύγει κάτω από τα πόδια της.

Κοίταξε αποσβολωμένη προς το μέρος που χάθηκαν από τα μάτια της οι τελευταίοι αγωνιστές, όπως κοιτάζει λυπημένα το μικρό παιδάκι στην παραλία τον αγαπημένο του πύργο στην άμμο που τον διαλύει το κύμα…

Κωστής Σαββιδάκης

Βγαίνοντας αργά από το βυζαντινό εκκλησάκι ξαφνικά πετάχτηκε σαν φάντασμα εμπρός του ένας ψηλόλιγνος ασκητικός καλόγερος με μακριά μαύρη γενειάδα και λαμπερά μάτια, που δεν μπορούσες να τον κοιτάξεις κατάματα.

Η αυστηρή μορφή του τον ξάφνιασε. Το πρόσωπό του ήταν σαν βιβλική μορφή. Το φωτοστέφανο που διέκρινε στο γλυκό πρόσωπο, τού μοναχού τον ενθάρρυνε να τον πλησιάσει.

«Ήθελα δάσκαλε να ρωτήσω και κάτι τελευταίο για την κατάσταση τώρα που επικρατεί με τον Αγγλικό λέοντα στο σβέρκο μας και τους σκληρούς αγώνες που κάνει με τόσο πείσμα για να συνεχίσει να μας διαφεντεύει».

«Ένα μόνο πράγμα έχω να σου πω και να το βάλεις καλά στο μυαλό σου. Το εγγλέζικο λιοντάρι μπορεί να είναι πιο δυνατό, αλλά το Κυπριακό αγρινό -το μοναδικό και σπάνιο είδος θηλαστικού σ’ όλο τον κόσμο- δεν δίνει παραστάσεις στο τσίρκο…

Γεωργία Σιακαβάρα

Αγαπημένε μου Φίλιο,
Θυμάμαι που μου είχες πει κάποτε ότι η ζωή μοιάζει με την πανέμορφη πεταλούδα που ζει πολύ λίγο, αλλά προλαβαίνει να εκπληρώσει την αποστολή της.

Για σένα όμως ο κύκλος δεν πρόλαβε να συμπληρωθεί γιατί στην αρχή κιόλας της διαδρομής σου, κόπηκε ξαφνικά το νήμα της ζωής. Αναλογίζομαι τη συμμετοχή και την προσφορά σου στον Αγώνα. Την πίστη σου σ’ αυτόν, την αφοσίωση αλλά και την παιδική αφέλεια που είχες για τους άλλους.

Είναι αλήθεια ότι καταλαβαίνω καλύτερα πολλά πράγματα, τώρα που κουβαλώ κάμποσα χρόνια στην πλάτη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι συμφωνώ. Η τελευταία φορά που σε είδα ήταν στο κατώφλι του σπιτιού μας όταν σε συνέλαβαν οι Εγγλέζοι.

Η σκηνή που αγκάλιαζες τις πικροδάφνες και μας αποχαιρετούσες με τις χειροπέδες στα χέρια έμεινε για πάντα χαραγμένη στη μνήμη μου. Από τότε δεν έπαψα να σε κουβαλάω μέσα μου και να σ’ αναζητώ παντού.

Η χαρά μου όλη είναι στοιβαγμένη σ’ εκείνα τα πέντε ευτυχισμένα χρόνια που ζήσαμε μαζί. Ήταν τόσο σύντομη παρένθεση που ακόμη διερωτώμαι το γιατί. Ο χαμός σου στο άνθος της νιότης σου με δυο μωρά που δεν πρόλαβαν να πουν τη λέξη πατέρας είναι ανείπωτη τραγωδία.

Εκεί που έψαχνες να πιείς νερό από την πηγή της ζωής κάποιοι “δικοί” σου σε πότισαν δηλητήριο…

Μπήκαν λαθραία στον κήπο μας, ξερίζωσαν τις δάφνες σου και άφησαν μόνο τις πικροδάφνες…
Κωστής Σαββιδάκης

«Για μένα όμως δεν τελείωσε τίποτα ακόμη. Μπορεί ο αγώνας εκείνος να έληξε, όμως η αναμέτρηση με την ιστορία -γιατί περί αυτού πρόκειται- συνεχίζεται».

«Σ’ αυτό έχεις απόλυτο δίκαιο Θάσο. Η ΕΟΚΑ άφησε βαριά την ιστορική της σφραγίδα στον τόπο. Προσωπικές όμως ιστορίες όπως του πατέρα σου δεν τελείωσαν με το τέλος του αγώνα.

Θα ‘πρεπε να υπήρχε μεγαλύτερη ευαισθησία και περισσότερη ωριμότητα από την κοινωνία γενικά, ιδιαίτερα μετά τη βάρβαρη Τουρκική εισβολή το 1974 με τους νεκρούς και αγνοούμενους που άφησε πίσω της».

«Σίγουρα είναι άδικο γιατί δίκαιη κοινωνία μάλλον δεν υπάρχει. Πιστεύω όμως ότι κάπου, κάπου υπάρχουν μόνο δίκαιοι άνθρωποι όπως εσένα για παράδειγμα Θάσο, για να υπενθυμίζουν το άδικο σ’ αυτό τον σκληρό κόσμο που ζούμε».

«Να προσθέσω κάτι ακόμη. Δεν υπάρχει Αλέξανδρε ούτε ηρωική εποχή όπως νομίζουν μερικοί. Μόνο ήρωες υπάρχουν που συμπεριφέρονται και δρουν ηρωικά με τις πράξεις και τις ενέργειες τους».

Γεωργία Σιακαβάρα

«Προσπάθησε να δεις τα πράγματα και λιγάκι από την αντίπερα όχθη. Η δική σου αλήθεια είναι το ψέμα των άλλων…», επέμενε ο Μίλτος.

«Ο όρκος σιωπής φαίνεται πως ήταν πιο δυνατός και πάνω από ανθρώπινους συναισθηματισμούς. Έχουν περάσει όμως από τότε πάνω από 60 ολόκληρα χρόνια.

Έχει καμιά σημασία πια τι πιστεύεις εσύ ή οποιοσδήποτε άλλος; Για μια υπόθεση μάλιστα τόσο σκοτεινή και τραγική;».

Σκέψου για λίγο ότι μας χωρίζουν δυο ολόκληρες γενεές. Δεν υπάρχει μόνο διαφορά ηλικίας αλλά και εποχών.

«Φαίνεται παππού πως η τελευταία μάχη που θα πρέπει να δώσεις σαν αγωνιστής, είναι με τον εαυτό σου!

Πήρε αργά το βρέφος ο Μίλτος και το έβαλε προσεχτικά στην αγκαλιά του παππού: «Αυτό είναι το δώρο σου ένας ολόκληρος ανεκτίμητος θησαυρός παππού μου».

Όταν συνειδητοποίησε ότι ο μικρός Φίλιος ήταν αίμα του, λύγισε κι έβαλε τα κλάματα.
«Κανένας δεν έρχεται τυχαία στο δρόμο μας παππού. Μια μοναδική μέρα σαν κι αυτή, είναι πολύ σπουδαιότερη από πολλά χρόνια μαζεμένα», είπε ο Μίλτος που του κράτησε σφιχτά το χέρι. 

Κωστής Σαββιδάκης

«Μακάρι ο χρόνος να δώσει απαντήσεις σ’ αυτό που απεγνωσμένα ψάχνουμε τόσα χρόνια παιδί μου. Μακάρι να το πετύχεις εσύ και θα ξαναγεννηθώ».

«Ψάχνουμε τη μία και μοναδική αλήθεια κι όχι αυτή που προσπαθούν άλλοι να μας υποβάλουν».

«Δεν έχουμε ανάγκη από καμιά άλλη αλήθεια. Εμείς την ξέρουμε από καιρό τώρα.

Ψάξε να βρεις τον πατέρα σου να τον θάψουμε με τιμές όπως του αξίζουν. Αυτός να είναι ο στόχος σου, αυτό να έχεις στο μυαλό σου».

«Θα τον βρω για να λάμψει η δικαιοσύνη». «Ούτε δικαίωση να περιμένεις παιδί μου. Όταν με το καλό βρεθεί ότι απέμεινε από τον πατέρα σου, δυνατή φωνή διαμαρτυρίας θα είναι για το άδικο που έγινε.

Τίποτα παραπάνω και τίποτα λιγότερο. Αυτή η κραυγή διαμαρτυρίας δεν θα είναι η μόνη αλήθεια, όσο ανακουφιστικό κι αν είναι για μας»… 

Γεωργία Σιακαβάρα & Βιβή Αναστασιάδου

Χαιρετισμός από τον Συγγραφέα Φοίβο Νικολαΐδη

Αυτό που λέγεται, ότι η λογοτεχνία είναι ένα ψέμα που λέει μια αλήθεια, ταιριάζει ίσως, με τον «Μυστικό Όρκο Σιωπής», που παρουσιάζεται ως μυθιστόρημα, αλλά βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα.

Όταν ασχολήθηκα με τη συγγραφή αυτού του βιβλίου, επαναβεβαιώθηκε μέσα μου ότι, στη ζωή υπάρχουν πάντα δύο όψεις: Αυτό που «είναι» και αυτό που «φαίνεται». Οι περισσότεροι άνθρωποι βλέπουν αυτό που φαίνεται. Γι’ αυτό και η έννοια «αλήθεια» είναι πολύ διαφορετική από την έννοια «πραγματικότητα».

Η μικρή Κύπρος γεμάτη από το φως των αγωνιστών της ΕΟΚΑ, πάλεψε ηρωικά τη βαριά σκοτεινιά της αποικιοκρατίας.
Οι Άγγλοι χρησιμοποίησαν πολλές βρώμικες μεθόδους και απίστευτες δολοπλοκίες για να πετύχουν τους σκοπούς τους, όπως και την ελεεινή μέθοδο της προδοσίας, η οποία κατά κανόνα έχει να κάνει με τα τριάντα αργύρια.

Στην Οργάνωση από την άλλη, δεν υπήρχε αξιόπιστο σύστημα αξιολόγησης των πληροφοριών, ποιος ήταν πατριώτης και ποιος ήταν προδότης, ποιος ήταν Χριστός και ποιος Ιούδας.

Την εποχή εκείνη, οι άγραφοι νόμοι και ο λόγος τού ανθρώπου ήταν υπογραφή και συμβόλαιο. Πόσο μάλλον ένας όρκος τιμής…
Οι ξεθωριασμένες θύμησες και οι αδύναμες από το χρόνο, μαρτυρίες μαζεύτηκαν απ’ εδώ και απ’ εκεί, συνενώθηκαν και οι λευκές σελίδες σιγά-σιγά γέμισαν με αρκετό υλικό.

Χρειάστηκε πολλής χρόνος και μεγάλη προσπάθεια για να ξετυλιχτεί το μπερδεμένο κουβάρι της σκοτεινής αυτής υπόθεσης.

Φανταστείτε, να βρεθείτε σ’ ένα κατασκότεινο χώρο και να προσπαθείτε, να χρησιμοποιήσετε τη λογική σας, για να βγείτε έξω. Μόνο με τη λογική όμως θα ήταν μάλλον αδύνατο. Είναι σε τέτοιες περιπτώσεις, που ενεργοποιούνται αυτόματα οι αισθήσεις.

Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με αυτό το μυθιστόρημα. Mόνο με τις αισθήσεις μπορεί να γίνει κατανοητό το δράμα, που περιγράφεται.
Τα τραγικά γεγονότα της ιστορίας δημιούργησαν συγκλονιστικά βιώματα σε ανθρώπους που δεν έφταιξαν σε τίποτα.

Αυτό υπενθυμίζει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο, ότι, πέρα από τις ηρωικές πράξεις, υπάρχει πάντα η ανθρώπινη διάσταση των πραγμάτων, που δεν μπορεί να την προσπερνάμε, όσο κι αν κυριαρχεί το σκοτάδι...

Γράφοντας αυτό το βιβλίο, διαπίστωσα για πολλοστή φορά, πόσα ελλείμματα έχουμε ως κράτος, ως πολιτεία και ως κοινωνία…

Σε πολλές χώρες με παρόμοια ιστορικά γεγονότα υπήρχαν αναθεωρήσεις και αποκαταστάσεις ανθρώπων μετά από 100 και 150 χρόνια. Η διαδικασία αυτή δεν σταματά ποτέ σ’ ένα ευνομούμενο κράτος γιατί η αποκατάσταση του δικαίου -έστω και εκ των υστέρων- είναι υποχρέωση που δεν παραγράφεται.
Πάντα θα αιωρείται το δύσκολο ερώτημα για το «ποια είναι η αποστολή της λογοτεχνίας».
Μερικοί απαντούν: «Να εγείρει ηθικά διλήμματα και να προσπαθήσει να τα κατανοήσει. Όχι να ορίσει τι είναι ηθική. Ούτε να δώσει απαντήσεις. Αλλά να θίξει ηθικά ζητήματα».

Αν μπορούσα να το θέσω διαφορετικά, θα έλεγα ότι: «Αποστολή της λογοτεχνίας είναι, να μας προβληματίσει για ένα σωρό θέματα και να οδηγεί στην άνοιξη των ιδεών»…

Η ιστορία του βιβλίου θα μπορούσε να παρομοιαστεί με ένα σπόρο που ήταν χωμένος βαθιά μέσα στο χώμα για πολύ καιρό και ξαφνικά έγινε μπόρα. Οι ουρανοί άνοιξαν και η βροχή τον έκανε ν’ ανθίσει…

Θέλω, να τελειώσω με κάτι που είχε πει ο μεγάλος Νίκος Καζαντζάκης: «Το αληθινό νόημα της φώτισης, είναι, να κοιτάς όλη τη σκοτεινιά με φωτεινά μάτια»…
Σας ευχαριστώ όλους και πάλι. 

Πολλές και θερμές ευχαριστίες σε όλους του φίλους που αφιέρωσαν χρόνο και τίμησαν με την παρουσία τους την εκδήλωση, δίδοντας αξία στην όλη προσπάθεια. Ευχαριστίες στην Κυπριακή Πρεσβεία, το Σπίτι της Κύπρου για τη φιλοξενία. Στην Ελευθερία Θεοχάρους, Πολιτιστική Λειτουργό για την πολύτιμη βοήθεια της στην οργάνωση της παρουσίασης.

Ευχαριστίες στον Τάκη Βοϊλα Μορφωτικό Λειτουργό τού Σπιτιού τής Κύπρου και στον εκδότη Μηνά Παπαγεωργίου.

Ιδιαίτερες και πολλές ευχαριστίες στους εκλεκτούς και αγαπητούς φίλους: Δρ Σοφία Αργυρίου,
Δρ. Βιργινία Μπαλαφούτα, Βιβή Αναστασιάδου, Κωστή Σαββιδάκη και Γεωργία Σιακαβάρα, ως επίσης και στην Πόπη Νικολαΐδου, που με χαρά αφιέρωσαν πολύτιμο χρόνο για την όλη εκδήλωση.

Στη φωτογραφία εκλεκτοί φίλοι από την Αθήνα αλλά και την Κύπρο.

Όταν αντικρύζεις αίθουσες πολιτισμού γεμάτες, τότε υπάρχει ελπίδα για κάτι καλύτερο στη ζωή μας...

Η Βιβή Αναστασιάδου και Γεωργία Σιακαβάρα "φανερώνουν" τον μυστικό όρκο σιωπής!

Έλενα Φαρμάκη, Γιώτα Κολόζη και Φοίβος Νικολαΐδης.

Η Μαριάννα Καστανιά με τον Κωστή Σαββιδάκη.

Έλενα Φαρμάκη, Φωτεινή Τρανούδη και Γιώτα Κολόζη.

Η Μαριάννα Καστανιά και η Γεωργία Σιακαβάρα

Αρτέμης Αντωνίου, Κωστής Σαββιδάκης και Φοίβος Νικολαΐδης.

Κωστής Σαββιδάκης και Πόπη Νικολαΐδου.

Από Αριστερά: Πόπη Νικολαΐδου, Νίκος Χαραλαμπόπουλος, Κωστής Σαββιδάκης, Γεωργία Σιακαράβα, Κατερίνα Σκουτέλη και Φοίβος Νικολαΐδης.

Από αριστερά: Γεωργία Σιακαβάρα, Βιργινία Μπαλαφούτα, Σοφία Αργυρίου, Βιβή Αναστασιάδου, Πόπη Νικολαΐδου, Φοίβος Νικολαΐδης, Μηνάς Παπαγεωργίου & Κωστής Σαββιδάκης. Σπίτι της Κύπρου, Κυπριακή Πρεσβεία, Αθήνα, 17 Μαρτίου, 2023.