«Υπάρχει καμιά διαφορά ανάμεσα στο ναι και το όχι;
Ή μήπως υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο καλό και το κακό;
Θα έπρεπε άραγε να φοβάμαι ό,τι φοβούνται οι άλλοι;
Τι ανοησία! Η επάρκεια και η έλλειψη φυτρώνουν μαζί, η δυσκολία και η ευκολία συμπληρώνουν η μία την άλλη, το μακρύ και το βραχύ ισορροπούν το ένα στο άλλο, το ψηλό και το χαμηλό αναπαύονται το ένα στο άλλο. Αλλά και το εμπρός και το πίσω ακολουθούν το ένα το άλλο».
Το κείμενο γράφτηκε από τον Κινέζο σοφό, Λάο Τσε
Σκεφθήκατε ποτέ γιατί οριοθετείται η ζωή μας μέσα από διαρκείς αντιθέσεις;
Είναι εμφανές ότι υπάρχουν αντιθέσεις που χωρίς αμφιβολία υπηρετούν συγκεκριμένες πρακτικές υποχρεώσεις. Βέβαια, τα πράγματα γίνονται πιο περίπλοκα όταν μεταφέρουμε αυτό το μηχανισμό διάκρισης στη ζωή, στην τέχνη και την ηθική. Έτσι έχουμε καλό και κακό, ζωή και θάνατο, χαρά και λύπη, επιτυχία και αποτυχία, όμορφο και άσχημο, δυνατό και αδύνατο, έξυπνο και ανόητο, χρήσιμο και άχρηστο, δίκαιο και άδικο, υλικό και ιδεατό, ευτελές και πολύτιμο. Δεν θα υπήρχε καμία διαφωνία και σε αυτήν τη διαπίστωση, αν είχαμε έγκαιρα αντιληφθεί ότι αυτή η διάκριση είναι τεχνητή, συμβατική και σε καμία περίπτωση τα όρια που χαράζουμε δεν έχουν απόλυτο μεταφυσικό και αναλλοίωτο χαρακτήρα.
Η φύση, όμως, δε αναγνωρίζει αυτόν τον κόσμο της αντιπαλότητας των αντιθέτων στον οποίο ζουν και δραστηριοποιούνται οι άνθρωποι. Γιατί στη φύση δεν εντοπίζουμε αληθινά και ψεύτικα ζώα, ηθικά ή ανήθικα δέντρα, σωστές ή λαθεμένες θάλασσες. Στη φύση δεν θα συναντήσουμε κανένα ίχνος ιερών ή βέβηλων βράχων. Ακόμη, όπως όλοι γνωρίζουμε, δεν υπάρχουν όμορφα ή άσχημα είδη, πολύτιμοι ή ευτελείς οργανισμοί, τουλάχιστον όχι στη φύση, αφού εκείνη δημιουργεί με την ίδια ικανοποίηση και αγάπη όλα τα είδη. Φυσικά, είναι αλήθεια ότι μερικά από τα πράγματα που αποκαλούμε «αντίθετα» υπάρχουν και στη φύση. Για παράδειγμα, υπάρχουν μεγάλοι και μικροί σκίουροι, μεγάλα και μικρά δέντρα, ώριμα και άγουρα βερίκοκα. Αυτό όμως, δεν δημιουργεί κανένα πρόβλημα ούτε προκαλεί αγχωτικούς παροξυσμούς. Επιπροσθέτως, ίσως να υπάρχουν έξυπνες και χαζές καμήλες, αλλά αυτό δε φαίνεται να τις πολυενδιαφέρει! Δεν θα συναντήσουμε ποτέ συμπλέγματα κατωτερότητας σε καμήλες! Φυσικά, υπάρχει ζωή και θάνατος στη φύση, αλλά δεν φαίνεται να παίρνει τις εφιαλτικές διαστάσεις που έχει στον κόσμο των ανθρώπων. Δεν θα δείτε ποτέ μια καμηλοπάρδαλη μεγάλης ηλικίας να τρέμει από το φόβο του επικείμενου θανάτου. Απλά, θα βαδίσει ήρεμα στο δάσος, θα κουλουριαστεί κάτω από ένα δέντρο και θα πεθάνει.
Ως χαρακτήρας ήταν μάλλον ιδιόρρυθμος, αλκοολικός, σύχναζε σε κακόφημες γειτονιές παρέα με περιθωριακούς τύπους και πόρνες. Μισήθηκε κι αγαπήθηκε με το ίδιο πάθος, τι κι αν αποφασίστηκε από την Εκκλησία «…να μην μοιάζουν οι άγιοι με γνωστά πρόσωπα». Αντιδραστικός και ανατρεπτικός φτάνει να ζωγραφίζει την Παναγία κοκκινομάλλα, ίδια με την ερωμένη του (εικ. 1). Σκανδαλίστηκαν οι καρδινάλιοι με τον εικαστικό του λόγο, το ρεαλιστικό του ύφος έφερε ρήξεις απερίγραπτες, αφού ο απρεπής ζωγράφος δεν μπορούσε να χρησιμοποιεί την ιερή τέχνη για δικούς του ταπεινούς σκοπούς. Ο αντισυμβατικός του λόγος δεν ήταν παρά μία από τις πλέον γόνιμες θρησκευτικές φαντασίες που συνάντησε ποτέ η Τέχνη.
Το έργο του Καραβάτζιο συχνά αντιμετωπίστηκε αρνητικά στην εποχή του, κυρίως λόγω του σκανδαλώδους τρόπου με τον οποίο αποτύπωνε τα θέματά του, ωστόσο ακόμα και οι επικριτές του αναγνώριζαν το ταλέντο του. Το τελευταίο έργο του ανάγεται στα 1609-10 και ονομάζεται «Ο Δαυίδ με το κεφάλι του Γολιάθ» (εικ. 2). 
Ριζοσπάστης έως παρεξηγήσεως στις θρησκευτικές του σκηνές ξέφυγε και αυτή τη φορά από κάθε σύμβαση, βρίσκοντας νέα ερμηνεία της πραγματικότητας. Πρόκειται για την τελευταία απεικόνιση του νεαρού Δαυίδ που σκοτώνει το Γολιάθ. Το καλό που υπερισχύει στη διαμάχη του με το κακό. Η εικονογραφία του πίνακα είναι μια εντελώς προσωπική εκδοχή του δημιουργού πάνω στο συγκεκριμένο θέμα. Ο Δαυίδ εδώ δεν είναι ένας κατακτητής ήρωας ή μια βιβλική προεικόνιση του Χριστού, αλλά με τη θλιμμένη του έκφραση δημιουργεί μια ατμόσφαιρα τραγική.
Τα χαρακτηριστικά τού ηττημένου γίγαντα εμπνέουν συμπάθεια προς το θύμα, που απεικονίζεται ως σύμβολο της ματαιότητας της εγκόσμιας εξουσίας. Το κεφάλι του Γολιάθ που στάζει αίμα μέσα στο σκοτάδι, αποτελεί μια ωμή αυτοπροσωπογραφία του ίδιου του ζωγράφου. Το άγριο βλέμμα του θύματος υποδηλώνει πως διατηρεί ακόμα μια σπίθα ζωής, υπονοώντας ότι το κακό δε θα χαθεί ποτέ. Το ξίφος, παρουσία πολύ συχνή στο έργο του καλλιτέχνη, τώρα απεικονίζεται με έναν τρόπο αναμφισβήτητα απλουστευμένο, στοιχείο που δείχνει ότι ο ζωγράφος βαρέθηκε πια να χρησιμοποιεί τα όπλα και τη βία.
Δρ Στέλλα Μουζακιώτου Καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο
Επιμελήτρια Εκθέσεων
smouzaki@tutors.eap.gr
No comments:
Post a Comment