Δρ Μιχάλης Καμμάς, Τα του Καίσαρος τω Καίσαρι

Συνέντευξη Γενικού Διευθυντή Συνδέσμου Τραπεζών Κύπρου

Δρ Μιχάλη Καμμά

Στο δημοσιογράφο Δημήτρη Γεωργιάδη, εφημερίδα «Πολίτης»

1.               Θα μπορούσατε να ταξινομήσετε με σειρά προτεραιότητας ή βαρύτητας τα λάθη που έφεραν το κυπριακό χρηματοπιστωτικό τομέα από το Ζενίθ στο Ναδίρ;

·                 Θα αναφερθώ σε λάθη που θεωρώ ότι έχουν διαπραχθεί, αλλά ιεράρχηση μη μου ζητάτε να κάνω. Απόλυτος κριτής δεν είμαι.

·                 Νομίζω ότι πρέπει να αντιμετωπίσουμε τη δεινή θέση στην οποία περιήλθε ο χρηματοπιστωτικός τομέας αλλά και η κυπριακή οικονομία, ως το αποτέλεσμα συνδυασμού λαθών. Το κάθε λάθος από μόνο του δεν είναι τόσο σοβαρό ώστε να προκαλούσε τέτοιο ατύχημα, όλα μαζί όμως, συνδυασμένα, εξαρτώμενα και αλληλεπιδρώμενα, μπορούν.

·                 Με μια αυτοκριτική ματιά, θα αρχίσω από τα λάθη των τραπεζών, οι οποίες δεν εθελοτυφλούν. Κρίνοντας εκ του αποτελέσματος, ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει ότι έχουν γίνει λανθασμένες ενέργειες, έχουν ληφθεί αποφάσεις που δεν έπρεπε να ληφθούν ή παρουσιάστηκαν ουσιαστικές παραλείψεις ή και ολιγωρία στη λήψη προληπτικών ή διορθωτικών μέτρων. Οι τράπεζες έκαναν λάθη, ουδείς το αμφισβητεί. Λάθη, όμως, τα οποία πρέπει να κρίνουμε στο πλαίσιο των συνθηκών που επικρατούσαν τη στιγμή που διαπράχθηκαν.

·                 Αφού, όμως, μου ζητάτε να αναφερθώ σε αριθμό λαθών, επιγραμματικά τοποθετώ στη λίστα των λαθών το πρωτοφανούς μεγέθους κούρεμα των ελληνικών ομολόγων που μας στοίχισε 25% του ΑΕΠ της Κύπρου, τον αδιαφανή και άνευ προηγουμένου αυστηρότητας έλεγχο της PIMCO, τις επιθετικές δηλώσεις κρατικών αξιωματούχων, πολιτικών και άλλων θεσμικών οργάνων εναντίον του τραπεζικού συστήματος της χώρας σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο, την έλλειψη συνεργασίας μεταξύ κράτους και εποπτικών αρχών, την έλλειψη ενιαίας πολιτικής αντιμετώπισης κρίσεων εκ μέρους των Ευρωπαϊκών Σωμάτων.

·                 Θα αναφερθώ, όμως, και σε ένα άλλο λάθος: Στην απουσία εθνικής πολιτικής για διασφάλιση ότι το μοντέλο του χρηματοοικονομικού κέντρου με τον μεγάλο τραπεζικό τομέα – το οποίο μας έδινε ευημερία τόσα χρόνια – θα μπορούσε να επιβιώσει κάτω και από τις πιο αντίξοες συνθήκες.

2.              Υπήρχε τρόπος να αποφευχθούν, περιοριστούν κάποια από αυτά; 2-3 παραδείγματα ποιο, από ποιόν και πως θα βοηθήσουν.

·                 Εκ των υστέρων, όλοι είμαστε σοφότεροι. Ναι, μπορούσαν να αποφευχθούν ή να περιοριστούν αρκετά από τα εν γένει προβλήματα που παρουσιάστηκαν τόσο στον τραπεζικό τομέα, όσο και γενικότερα τα προβλήματα δημοσιονομικής και οικονομικής πολιτικής του κράτους.

·                 Αρχίζοντας από τον τραπεζικό τομέα και πάλι, και κάνοντας μια αναγκαία αυτοκριτική, θα αναφερθώ σε δύο αδυναμίες των τραπεζικών πρακτικών που υπερίσχυσαν στην Κύπρο οι οποίες, θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί.

·                 Πρώτη είναι η πρακτική του δανεισμού που ακολουθούσαμε εκτεταμένα. Ο δανεισμός γινόταν κυρίως στη βάση εξασφαλίσεων ή και του ονόματος/  γνωριμίας του δανειζομένου . Η πρακτική των εξασφαλίσεων δημιούργησε ψηλή εξάρτηση στις υποθήκες, με τις τράπεζες συχνά να μη δίνουν την αναγκαία  προσοχή στην εξέταση φερεγγυότητας και στην ικανότητα των δανειοληπτών να εξυπηρετήσουν το δάνειό τους, λόγω και του ότι η Κύπρος είχε τις τελευταίες δεκαετίες ψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Η σχετική έλλειψη έμφασης στην ικανότητα αποπληρωμής, οδήγησε στην άμεση αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων, μόλις οι οικονομικές συνθήκες παρουσίασαν επιδείνωση.

·                 Δεύτερον, στην Κύπρο, σε αντίθεση με άλλες χώρες, η διαδικασία διεκδίκησης των χρεών από ένα δανειολήπτη που δεν εξυπηρετούσε το δάνειό του, ήταν ιδιαίτερα χρονοβόρα και αποτρεπτική για τις τράπεζες. Δεν αναφέρομαι ασφαλώς στην περίπτωση των στεγαστικών δανείων για πρώτη κατοικία, τα προβλήματα εκεί ήταν περιορισμένα και οι τράπεζες ανέκαθεν έβρισκαν συμβιβαστικές λύσεις. Κάτι, που αποδεικνύεται και από τα στοιχεία. Αναφέρομαι όμως, σε επιχειρηματίες και φυσικά πρόσωπα παντός είδους οι οποίοι, λόγω του δαιδαλώδους συστήματος που προστάτευε τους κακοπληρωτές, εκμεταλλεύονταν τις αδυναμίες του συστήματος με μεγάλο κόστος για τις τράπεζες, τους καλούς δανειολήπτες και το σύστημα γενικότερα. Μη ξεχνάτε ότι η διαδικασία της εκποίησης ενός ακινήτου έπαιρνε γύρω στα 10 με 12 χρόνια.

·                 Δεν θα ήμουν καθόλου συνεπής με τον εαυτό μου εάν δεν αναφερόμουνα και στις σοβαρές ευθύνες του κράτους για τη σημερινή κατάσταση. Έπρεπε να είχαν ληφθεί αποτρεπτικά μέτρα. Είχαμε τη δυνατότητα να λάβουμε αποτρεπτικά μέτρα. Πολλοί, περιλαμβανομένου και του Συνδέσμου Τραπεζών, φώναζαν αγωνιωδώς για την ανάγκη λήψης άμεσων. Προειδοποιήσεις υπήρχαν και από το ΔΝΤ, και από την ΕΕ και από τους Οίκους Αξιολόγησης. Ήταν καταστροφικό το να βλέπουμε τη θύελλα να έρχεται και εμείς να σφυρίζουμε αδιάφορα.

·                  Συναινέσαμε στο κούρεμα των ελληνικών ομολόγων χωρίς σφαιρική μελέτη και υπολογισμό των επιπτώσεων.  Πήραμε το ρωσικό δάνειο με πανηγυρισμούς και δεν φροντίσαμε να εκμεταλλευτούμε την ευκαιρία για να αποτρέψουμε την ανάγκη νέου δανεισμού. Ζητήσαμε τη βοήθεια της Τρόικας και κωλυσιεργήσαμε να υπογράψουμε Μνημόνιο. Το ένα λάθος πάνω στο άλλο. Ναι, μπορούσαμε να είχαμε μειώσει τις συνέπειες. Μπορούσαμε να ζούσαμε τώρα μια κατάσταση ήπιας προσαρμογής και όχι βίαιης «διόρθωσης».

3.              Εκτός από τα προσωπικά, ή καλύτερα ανθρώπινα, λάθη στελεχών ή θεσμών που δραστηριοποιούνται στον χρηματοπιστωτικό τομέα, κάτι για να πάει τόσο στραβά σημαίνει πως υπήρχαν αδυναμίες στο σύστημα. Έχουν εντοπιστεί αυτές οι αδυναμίες και έχουν ληφθεί μέτρα;

·                 Φαίνεται ότι ναι, έχουν διαπιστωθεί  κάποια προβλήματα. Δεν γνωρίζω, βέβαια, αν αυτά θα διασφαλίσουν ότι από τώρα και στο εξής δεν θα εμφανιστεί άλλη σοβαρή χρηματοοικονομική κρίση στην Κύπρο ή στην Ευρώπη ή διεθνώς.

·                 Θέλετε παραδείγματα, σας παραπέμπω στο Μνημόνιο Συναντίληψης με την Τρόικα, στο μέρος που αφορά τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Για παράδειγμα, αναθεωρούνται οι κανονισμοί ρευστότητας  και ελαχιστοποιούνται τα κίνητρα για στρατηγικές πτωχεύσεις δανειζομένων. Τα διοικητικά εμπόδια και το νομοθετικό πλαίσιο που αυτή τη στιγμή περιορίζει την κατάσχεση και πώληση της εξασφάλισης των εμπράγματων εγγυήσεων για δάνεια θα τροποποιηθούν ώστε να σταματήσει η εκμετάλλευση του συστήματος από αυτούς που έχουν τη δυνατότητα να αποπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους. Τίθενται επίσης σε εφαρμογή νέοι κανονισμοί προληπτικής εποπτείας και ενισχύονται και οι κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης.

·                 Κεφαλαιώδους σημασίας είναι και οι διατάξεις του Μνημονίου σε ό,τι αφορά τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στην οικονομία .

·                 Ελπίζω ότι εχέγγυο μη επανάληψης λανθασμένων πρακτικών είναι η γνώση και η εμπειρία που αποκομίσαμε από τις επιπτώσεις των δικών μας λαθών. Με άλλα λόγια, ελπίζω ότι το πάθημα θα μας γίνει και μάθημα.

4.              Ακούγοντας τις καταθέσεις αρκετών στελεχών των τραπεζών στην Ερευνητική Επιτροπή φαίνεται ότι εντός των τραπεζών υπήρχαν κόντρες και ίντριγκες. Έχουν αλλάξει αυτά τα πράγματα ή απλά έχει αλλάξει το στρατόπεδο;

·                 Οι τράπεζες είναι μεγάλοι και  περίπλοκοι οργανισμοί και όπως όλους τους οργανισμούς ανά το παγκόσμιο, εμπεριέχουν ανθρώπους με αδυναμίες που συνεπάγεται η ανθρώπινη φύση.

·                 Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία, όπως και σε ένα κοινωνικό σύνολο, είναι να εντοπίζονται οι πιθανοί κίνδυνοι από τις όποιες ανθρώπινες συμπεριφορές και να διαμορφώνονται ασφαλιστικές δικλείδες που θα αποτρέψουν την ανθρώπινη συμπεριφορά από το να λειτουργήσει εις βάρος ενός οργανισμού.

5.              Πολλοί λένε να μη δαιμονοποιούμε τις τράπεζες για λάθη στελεχών. Τι έχουν κάνει οι τράπεζες για να το αποτρέψουν αυτό;

·                 Πιστέψτε με, καταλαβαίνω το θυμό που αισθάνεται ο μικρομέτοχος της Λαϊκής Τράπεζας και της Τράπεζας Κύπρου.

·                 Όμως, πραγματικά πιστεύω ότι ιδιαίτερα σε τέτοιες δύσκολες περιόδους, δεν πρέπει το θυμικό να υπερισχύει της λογικής.

·                 Οι τράπεζες είναι ένα απαραίτητο συστατικό στοιχείο μιας σύγχρονης και λειτουργικής οικονομίας.   

·                 Τα αδικήματα, λάθη ή παραλείψεις κάποιων δεν θα πρέπει να βαρύνουν το σύνολο και σίγουρα δεν θα πρέπει να στιγματίσουν εις το διηνεκές τους θεσμούς και τα εργαλεία μιας οικονομίας.

·                 Οι τράπεζες μαζεύουν τα κομμάτια των λαθών της Πολιτείας αλλά και των δικών τους λαθών, ανασυντάσσονται και ανασυγκροτούνται υπό την εποπτεία των εποπτικών Αρχών και της Τρόικας.

·                 Σε ό,τι αφορά την πιθανή διάπραξη λαθών εκ μέρους συγκεκριμένων τραπεζιτών, ναι, όταν αποδειχθούν πρέπει να αντιμετωπιστούν. Πρέπει να γίνει όμως μια σοβαρή διάκριση μεταξύ της δόλιας ενέργειας και του ανθρώπινου λάθους ή εκτίμησης. Η κάθε περίπτωση κρίνεται διαφορετικά.

6.              Ως τράπεζες βλέπατε άλλη εφικτή – αποτελεσματική λύση (πέραν του Bail In) για την Κύπρο απ΄ αυτήν που τελικά επιλέγηκε; Ποιαν και γιατί;

·                 Κοιτάξετε, η απόφαση για την εκ των έσω διάσωση (bail-in) λήφθηκε αφού προηγήθηκε μια τριετία συνεχούς ενίσχυσης του ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα, ακόμη και σε ισχυρές χώρες της Ζώνης του Ευρώ. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την περίοδο μεταξύ 1ης Οκτωβρίου 2008 και 1ης Οκτωβρίου 2011, η Κομισιόν ενέκρινε κρατική βοήθεια για τον ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό τομέα συνολικού ύψους 4.5 τρις. ευρώ (36.7% του ΑΕΠ ΕΕ).

·                 Τα θεσμικά όργανα της Ευρωζώνης και της ΕΕ δεν ήταν διατεθειμένα να δώσουν μια καθολικά αποτελεσματική λύση για τις ευρωπαϊκές τράπεζες ενεργοποιώντας το μηχανισμό που θα επέτρεπε την απευθείας ανακεφαλαιοποίηση. Από την άλλη, και η Κύπρος δεν είναι άμοιρη ευθυνών. Οι επιπτώσεις της εννεάμηνης περίπου καθυστέρησης στην υπογραφή Μνημονίου διόγκωσε και κατά κάποιο τρόπο τροφοδότησε το πρόβλημα στον τραπεζικό τομέα. Από διαχειρίσιμο το κατέστησε μη διαχειρίσιμο.

7.              Έστω και με αυτή την λύση, αν εφαρμοστεί σωστά πιστεύετε θα ορθοποδήσει το χρηματοπιστωτικό μας σύστημα;

·                 Η ανάκαμψη είναι δουλειά συλλογική, είναι επίδειξη ωριμότητας και σύνεσης από τον κάθε ένα από εμάς και όλους μαζί.

·                 Για να ορθοποδήσει το χρηματοπιστωτικό μας σύστημα εξαρτάται από τις εποπτικές αρχές, την Πολιτεία και τις ίδιες τις τράπεζες. Παρεμβάσεις που είναι άστοχες κάνουν περισσότερη ζημιά παρά καλό.

·                 Αλλά, όντως εκ φύσεως μου άνθρωπος αισιόδοξος, σας λέω ότι κατά τη δική μου άποψη υπάρχουν στην Κύπρο και στους ανθρώπους της τα συστατικά της… ανάκαμψης. Εύχομαι κάθε μέρα να τα αξιοποιούμε.

8.             Πόσο άμεσα και με πιο τρόπο μπορούν να αρθούν οι περιορισμοί στις συναλλαγές; Ποιοι οι κίνδυνοι και υπό ποίες προϋποθέσεις μπορεί να γίνει;

·                 Το πόσο γρήγορα μπορούν να αρθούν οι περιορισμοί εξαρτάται από ένα αριθμό παραγόντων που είναι όλοι συνυφασμένοι με την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στο χρηματοπιστωτικό σύστημα της Κύπρου.

·                 Πιστεύω ότι η πλήρης άρση των περιορισμών θα πρέπει να συνδυαστεί με σαφή και πολύ συγκεκριμένα ορόσημα που αφορούν στον τραπεζικό τομέα.

9. Μετατροπή ανασφάλιστων καταθέσεων στην Τράπεζα Κύπρου

·                 Η τελική απόφαση επί του ποσοστού μετατροπής των ανασφάλιστων καταθέσεων στην Τρ. Κύπρου σε μετοχικό κεφάλαιο, τερματίζει την αβεβαιότητα που προκαλούσε ποικίλα προβλήματα σε όλη την οικονομία, και υπό αυτή την έννοια είναι θετική.

10. Συζητήσεις Κυπριακού Εργοδοτικού Συνδέσμου Τραπεζών με την ΕΤΥΚ

·                 Η ΕΤΥΚ, με την επιμονή της να θέσει στις συζητήσεις με τις τράπεζες θέματα, που στο παρόν στάδιο, τουλάχιστον, δεν αποτελούν προτεραιότητα, μεταθέτει την επιτακτική ανάγκη για άμεση μείωση του λειτουργικού κόστους των τραπεζών, περιλαμβανομένου και του μισθολογικού, σε άλλα θέματα. Οι τράπεζες λειτουργούν σε ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες και τα όποια μέτρα επιβάλλεται να ληφθούν άμεσα ενώ λιγότερο επείγοντα θέματα μπορούν να επιλυθούν στα πλαίσια της συλλογικής σύμβασης.

Εφημερίδα «Πολίτης», Κυριακή, 4 Αυγούστου, 2013