Ελευθερία λόγου και έκφρασης

Ελευθερία έκφρασης (3), 
η διολίσθηση σε επικίνδυνα μονοπάτια

Το τελευταίο επεισόδιο εναντίον του Christofias-watch για εξέταση της καταγγελίας του Μακάριου Δρουσιώτη ότι υπάρχει απειλή εναντίον της ζωής του μέσα από ανώνυμη ανάρτηση στο μπλογκ, υποδεικνύει τρία τραγικά χαρακτηριστικά της ζωής του τόπου. Τα δυο είναι εγγενή και μακρόβια, χρόνια αρρώστια, το τρίτο εγκαινιάζει παρέμβαση που δημιουργεί επικίνδυνο προηγούμενο για την ελεύθερη έκφραση.

Το επικίνδυνο προηγούμενο (αρχίζω από το τέλος – είναι το πιο σημαντικό) είναι η παρέμβαση της αστυνομίας στον κόσμο των μπλόγκερς, ένα προνομιούχο χώρο της ελεύθερης έκφρασης, αλλά και της ακρότητας και καμιά φορά της ασυδοσίας. Αυτό δεν έχει σχέση με τα μπλογκς – συνδέεται άμεσα με τη φύση του μέσου, του διαδικτύου που αποτελεί επίσης προνομιούχο τόπο της δημοκρατίας. Ναι, η διακίνηση ιδεών, για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου γίνεται οριζόντια, αυθόρμητα, δεν περιμένει άνωθεν ντιρεκτίβες και κομματικές γραμμές. Για το λόγο αυτό αποκαλύπτεται ο πλούτος και η ελευθερία, όπως επίσης η ελευθεριάζουσα μορφή του. Όσοι θέλουν να δουν τη διαφορά ας πάνε σε ιστοτόπους εντύπων (κυρίως ξένων) και ας συγκρίνουν τη διαφορά με την τυπωμένη μορφή κάθε εφημερίδας ή περιοδικού. Το διαδίκτυο έχει τους δικούς του κανόνες και ρυθμίσεις.

Πρόβλημα καθεαυτό δεν είναι η παρέμβαση της αστυνομίας – μια και είχε υποχρέωση να διερευνήσει την καταγγελία, αλλά η συγκεκριμένη μορφή που πήρε και το αντικείμενο που δόθηκε σε αυτή. Ενώ στόχος είναι ή θα έπρεπε να είναι, να δουν ποιος ανάρτησε το σχόλιο που θεωρήθηκε απειλή, πήραν τους υπολογιστές του Ξ.Ξ. και, σύμφωνα με τον εκπρόσωπο της Αστυνομίας (ΡΙΚ, 10 Μαΐου, μεσημέρι) θα εξετάσουν ΚΑΙ πώς γινόταν η διαχείριση του μπλογκ. Για όσους έχουν στοιχειώδη αντίληψη του διαδικτύου – και δεν έχω απολύτως καμιά αμφιβολία για τις γνώσεις των υπευθύνων στην αστυνομία – καμιά ανάγκη ΔΕΝ υπάρχει να κατασχεθούν οι υπολογιστές και ΔΕΝ είναι θέμα πως διαχειριζόταν τα σχόλια. Σε μερικά δευτερόλεπτα μπορούν να το διαπιστώσουν από τα γραφεία τους.

Εξετάζονται θέματα ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ και όλα τα δεδομένα βρίσκονται σε διάφορους χώρους του διαδικτύου, άρα εκεί έπρεπε να αναζητηθούν. Η κατάσχεση (αυτό έγινε) των υπολογιστών, όχι για αποκάλυψη ενόχων εγκλήματος που παρέχει κάπως ευχέρεια περιορισμού της ελευθερίας έκφρασης, αλλά για διερεύνηση ισχυριζόμενης απειλής, και η ανεξέλεγκτη πρόσβαση στα δεδομένα που υπάρχουν σε αυτούς είναι σαφέστατα παραβίαση προσωπικών δεδομένων. Παρά τις διαφορές, ένα ανάλογο περιστατικό σε μια εφημερίδα θα σήμαινε κατάσχεση των υπολογιστών της εφημερίδας, αλλά και του τυπογραφείου. Αυτά συνιστούν ένα επικίνδυνο προηγούμενο μια και απουσιάζει οποιαδήποτε νομοθετική ρύθμιση που θα όριζε το πλαίσιο και η αστυνομία – με τη σιωπή όλων (Πού είναι οι διάφοροι Επίτροποι;;;;) ορίζει, χαράζει τώρα το πλαίσιο. Η κατάσχεση υπολογιστή – που χαρακτηρίστηκε ... τηλεπικοινωνιακά δεδομένα! αποτελεί έσχατη παρέμβαση όχι μόνο στην ελευθερία έκφρασης αλλά και στην προσωπική, επαγγελματική κλπ ζωή του ατόμου.

Τα πιο πάνω δεν μπορούν να ιδωθούν έξω από τόπο και χρόνο, κυρίως το χρόνο. Η ανάρτηση έγινε στις 4 Μαρτίου 2010, άρα έπρεπε να εξεταστεί σε συνάρτηση με τη συνέχεια που είχε στον ίδιο ή σε άλλα μπλογκς. Αλήθεια, είχε συνέχεια στο διδίκτυο η χαρακτηρισθείσα σαν απειλή; Μετά από δυο μήνες γίνεται παρέμβαση της αστυνομίας με τον τρόπο που έγινε. Πού είναι η έννοια αναλογικότητας, δηλαδή η παρέμβαση ήταν ανάλογη της πράξης και του θέματος της υπόθεσης;

Δεύτερο στοιχείο στην υπόθεση η θλιβερή αμετροέπεια και οι μονόλογοι που δεν υποτάσσονται ούτε στα γεγονότα ούτε στην ουσία του θέματος. Η υπερβολή και επιλεκτική θέση /πληροφόρηση είχαν το πάνω χέρι. Ακόμα και ο παραπονούμενος, που πρώτος θα έπρεπε να ενδιαφέρεται για τη διαλεύκανση της υπόθεσης, δεν ήθελε να ακούσει, απλώς να λέει το δικό του, με τον ισχυρισμό ότι ο Γενικός Εισαγγελέας τον παρότρυνε να κάνει καταγγελία, που είναι εντελώς αβάσιμο.

Τρίτο στοιχείο είναι η παντοδυναμία, η κυριαρχία των ...εκ περιτροπής ρόλων, όπου οι χθεσινοί τιμητές γίνονται κατήγοροι και τανάπαλιν. Περνούμε διαδοχικά από την τυραννία της κυρίαρχης άποψης στην αγανάκτηση της 'αδικούμενης' - καταπιεσμένης αντιπολίτευσης. Σε αυτό το χώρο, θλιβερά, τα ΜΜΕ αποδεικνύουν καθημερινά ότι αποτελούν το μεγαλύτερο εχθρό της ελεύθερης έκφρασης. Με τον τρόπο, τα σχόλια και τις προσεγγίσεις τους δείχνουν ότι δεν ανέχονται την άλλη

άποψη, αλλά και επιθυμούν την εξολόθρευση των φορέων της άλλης άποψης. Τα ΜΜΕ και κάποιοι πολιτικοί κάνουν επιχείρηση κατεδάφισης αντιπάλων προσώπων, όχι ιδεών και απόψεων.

Παραμένει εκκρεμές ένα πονηρό ερώτημα, που έχει ήδη εξακοντιστεί στο πρόσωπο αρκετών: “Καλά συμφωνάς με όσα λέει ή τον τρόπο που τα λέει το Christofias-watch”; Πονηρότατο ερώτημα που υπονοεί ότι (ΚΑΙ) το περιεχόμενο, όχι μόνο η υπό κατηγορία ανάρτηση είναι πρόβλημα. Και όμως, στη δημοκρατία, ένα είναι το μέτρο, ο νόμος. Δεν έχει σημασία αν κάτι μου αρέσει, αν συμφωνώ ή διαφωνώ, αν λίγοι ή πολλοί συμμερίζονται τις απόψεις ή προσεγγίσεις του. Υπάρχουν νόμιμα μέσα άμυνας και διαδικασίες που μπορεί κάποιος να ακολουθήσει αν βλέπει απειλή, λίβελο ή άλλο αδίκημα.

Δεν θα δώσω απάντηση, ότι με εκφράζει το λέω με δικά μου λόγια και βάζω την υπογραφή μου.

Αν η αστυνομία και οι αρχές θέλουν να διερευνήσουν δημοσιεύματα, ΔΕΝ μπορούν στη διαδικασία να κατασχέσουν το χαρτί και το μολύβι, τον υπολογιστή ή το πιεστήριο, τη φωτογραφική, τη κάμερα ή το μικρόφωνο. Απλούστατα γιατί και αυτά, το υλικό και οι διαδικασίες έκφρασης προστατεύονται επίσης από το δικαίωμα ελευθερίας έκφρασης.

Επομένως, ας αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση σε κάποιες ενέργειες που άρχισαν την περασμένη εβδομάδα από τις αρχές να μην φτάσουμε στα επικίνδυνα προηγούμενα και τετελεσμένα.

Υ.Γ. Οι δυο προηγούμενες παρεμβάσεις μου για το θέμα της ελευθερίας έκφρασης το Μάρτη του 2008 και τον Οκτώβρη του 2008.

Ελευθερία έκφρασης, η μεγάλη πρόκληση (2) 
– 2 Οκτωβρίου 2008

Μια βδομάδα μετά την εναλλαγή στον προεδρικό θώκο, σε άρθρο μου, υποστήριξα ότι ο νέος Πρόεδρος, τα ΜΜΕ και η κοινωνία βρίσκονται μπροστά σε μια «μεγάλη πρόκληση […] για ρήξη με το παρελθόν, για αποδοχή και ενθάρρυνση της άποψης και σεβασμό της ελεύθερης έκφρασης. Με δυο λέξεις διεύρυνση και εμβάθυνση της δημοκρατίας.»

Δυστυχώς, με την πάροδο του χρόνου βιώνουμε το παλιό φαινόμενο, την τυραννία της κυρίαρχης άποψης, ένα εγγενές χαρακτηριστικό της δημόσιας ζωής. Πολιτικοί και μέσα ενημέρωσης υιοθετούν θέσεις που απαξιώνουν οποιαδήποτε άποψη δεν συνάδει με τη (νέα) γραμμή στο Κυπριακό. Κυρίως, επιτίθενται προσωπικά κατά των φορέων τέτοιων απόψεων. Έχουν πρόβλημα, δεν δέχονται το δικαίωμα στην άποψη, θέτουν στο στόχαστρο άτομα και ομάδες. Οι χθεσινοί παραπονούμενοι άλλαξαν θέση, πήραν το ρόλο του Προκρούστη και αναπαράγουν φαινόμενα που καταδίκαζαν.

Είναι αλήθεια ότι από την επίσημη πλευρά παρατηρείται προσοχή. Υπάρχουν κτυπητές εξαιρέσεις, όμως δεν σημειώθηκαν φαινόμενα που βιώσαμε στην προηγούμενη πενταετία. Αυτό δεν είναι αρκετό. Ο σεβασμός στην ελευθερία έκφρασης απαιτεί περισσότερα: Κάθε επίσημος που ασκεί εξουσία έχει υποχρέωση όχι μόνο να απέχει από κάθε ενέργεια που μπορεί να επενεργήσει σαν εκφοβισμός της έκφρασης άποψης, αλλά και να ενεργεί με τρόπο που να προσκαλεί σε διάλογο. Αυτό είναι το νόημα της Δημοκρατίας.

Το επεισόδιο της επετείου της ανεξαρτησίας θέτει με τρόπο έντονο την ανάγκη να εγκαταλειφθούν στη γένεση τους απαράδεκτες τάσεις και φαινόμενα. Η σύλληψη ατόμων για …διανομή φυλλαδίων με 'εθνικιστικό' περιεχόμενο αποτελεί ενέργεια που απειλεί την ελευθερία έκφρασης και την ίδια τη Δημοκρατία. Ακόμα χειρότερα, μέσα από τα περί «ύποπτων κινήσεων» και την «προληπτική» ενέργεια της αστυνομίας διαφαίνονται κίνδυνοι και για άλλα δικαιώματα.

Ας συνειδητοποιήσουν όλοι, κυβέρνηση, μέσα και κοινωνία ότι στη δημοκρατία δεν υπάρχουν επικίνδυνες θέσεις και απόψεις. Αντίθετα, αποκλεισμός της άποψης σημαίνει απλώς κατεδάφιση των θεμελιωδών αρχών της δημοκρατίας.

Ιδού η πρόκληση

Ελευθερία έκφρασης, η μεγάλη πρόκληση
– 3 Μαρτίου 2010

Η εκλογή του Δημήτρη Χριστόφια στο ανώτατο αξίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας βρίσκει τον νέο Πρόεδρο, αλλά και την Κύπρο μπροστά σε μια σημαντική πρόκληση. Αυτή συνδέεται με στάσεις και αντιλήψεις που χαρακτηρίζουν διαχρονικά την πολιτική και κοινωνική σκηνή και αποτελούν πηγή δεινών για την ίδια τη δημοκρατία και την πορεία του τόπου. Έχει σχέση με το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης, θεμέλιο και πεμπτουσία της δημοκρατίας. Η μεγάλη πρόκληση αφορά στην ανάγκη για ρήξη με το παρελθόν, για αποδοχή και ενθάρρυνση της άποψης και σεβασμό της ελεύθερης έκφρασης. Με δυο λέξεις διεύρυνση και εμβάθυνση της δημοκρατίας.

Η κυρίαρχη αντίληψη αρνήθηκε συστηματικά να αποδεχθεί τη διαφορετική άποψη. Στην καλύτερη περίπτωση ‘ανέχθηκε’ ιδέες και απόψεις που δεν στοιχίζονταν με τις θέσεις του ‘μεγάλου πλήθους’ και των ηγεσιών. Φυσικά, ανοχή δεν σήμαινε αποδοχή, γι’ αυτό και η διατύπωση της διαφορετικής άποψης συνοδευόταν συνήθως από εμφανείς ή αφανείς κυρώσεις για τους φορείς της. Υπήρξε, όμως και η χειρότερη εκδοχή, όπου η αποδοκιμασία έπληττε καθένα που δεν συντασσόταν με την απόλυτη «αλήθεια», έπληττε όχι τη διαφορετική γνώμη, αλλά απλώς και μόνο την άποψη.

Το φαινόμενο της απόλυτης αλήθειας συνδέθηκε με τον πατριωτισμό. Πρόσφερε την ευκαιρία και ‘έδωσε το δικαίωμα’ σε ορισμένους, ακόμα και εξτρεμιστικές μειοψηφίες, να αυτό-χριστούν κάτοχοι της απόλυτης «εθνικής» αλήθειας και να καθορίζουν πατριώτες και προδότες. Σε κάποιες περιπτώσεις, ο διαχωρισμός και οι χαρακτηρισμοί ήταν αόριστοι ή φραστικοί, σε άλλες στόχευαν κομματικές ή άλλες ηγεσίες, ή πήραν ακόμα και τη μορφή ένοπλης επιβολής και τρομοκρατίας.

Η συγκυρία της πενταετίας που μόλις έκλεισε οδήγησε στην πιο ακραία μορφή τους τα φαινόμενα που αναφέρονται πιο πάνω. Δεν είναι μόνο αυτό, η απόλυτη αλήθεια έγινε προνόμιο του ηγέτη, που χάραξε και διαπέρασε σαν χαντζάρι ολόκληρη την κοινωνία, τους απλούς ανθρώπους, τις ομάδες, τις οικογένειες, τις οργανώσεις, τα Μέσα ενημέρωσης, την πολιτική, τα πάντα. ΠΟΤΕ ο διχασμός δεν ήταν τόσο ολοκληρωτικός, σε καμιά περίπτωση δεν πήρε σε τέτοιο βαθμό τη μορφή πολιτικής, επίσημης, ενορχηστρωμένης. Η άποψη και η ελεύθερη σκέψη όχι μόνο απορρίφθηκαν, διώχθηκαν και ενοχοποιήθηκαν. Τραγικό φαινόμενο, Μέσα ενημέρωσης μπήκαν στη λογική του αποκλεισμού της άποψης, συστηματικής απαίτησης να σιγήσουν οι έχοντες σκέψη «πεμπτοφαλαγγίτες». Η δίνη της περιρρέουσας και μετά έβαλε στο στόχαστρο ακόμα και στελέχη του ΑΚΕΛ, που η ηγεσία του, δυστυχώς, δεν κάλυψε άμεσα με τη δέουσα, έγκαιρη και καίρια προστασία.

Η μεγάλη πρόκληση για τον Πρόεδρο Χριστόφια, τα Μέσα ενημέρωσης, πολίτες και ομάδες είναι να λύσουν μια και καλή ζητήματα που είναι λυμένα εδώ και αιώνες:

•Η κρίση και οι επικρίσεις που μπορεί να διατυπωθούν για τον ηγέτη ΔΕΝ υποσκάπτουν τον ηγέτη και τη σχέση του με το λαό, ή τη ... ‘διαπραγματευτική ικανότητά του’. Την υπόσκαψη προφασίζονταν ηγεμόνες πριν από αιώνες, κόβοντας μάλιστα μύτες και αυτιά(!), όμως αυτή δεν ισχύει για διακόσια τουλάχιστον χρόνια. Στη δημοκρατία, οι δημόσιοι άντρες οφείλουν να είναι επιδεκτικοί σκληρότερης κριτικής από ότι οι κοινοί θνητοί, λένε σύγχρονες Ευρωπαϊκές αρχές.

•Ο διάλογος αποτελεί την πεμπτουσία της δημοκρατίας. Υπέρτατη, όμως, προϋπόθεσή του είναι η ελευθερία άποψης, οι στοιχισμένες γνώμες ΔΕΝ κάνουν διάλογο. Δημοκρατία σημαίνει να κατοχυρωθούν στην πράξη κλασσικές ελληνικές αρχές, η ισονομία, η ισηγορία και η παρρησία.

•Στη δημοκρατία δεν υπάρχουν επικίνδυνες θέσεις και απόψεις, πέρα από αυτές που ΕΝΕΡΓΑ προσπαθούν να την ανατρέψουν. Αντίθετα, αποκλεισμός της άποψης σημαίνει απλώς κατεδάφιση των θεμελιωδών αρχών της δημοκρατίας.

•Τέλος, είναι καιρός να αφήσουμε πίσω τον πατριωτισμό, σαν κριτήριο θέσεων και απόψεων. Είναι το κρεβάτι του Προκρούστη που ακρωτηριάζει τις δυνάμεις του τόπου, είναι εργαλείο αποκλεισμού. Μόνο οι αρχές της Δημοκρατίας αποτελούν κριτήριο ενσωμάτωσης, ένταξης και ισχύος. Μόνο αυτές μπορούν να ενώσουν τους Ελληνοκυπρίους και μετά την Κύπρο. Μόνο αυτές είναι καθορισμένες και γενικά αποδεκτές.

Ιδού η πρόκληση, για τον Πρόεδρο, για τον καθένα μας.

Χριστόφορος Χριστοφόρου
Πολιτικός αναλυτής, Εμπειρογνώμονας
του Συμβουλίου της Ευρώπης στα ΜΜΕ και τις εκλογές

Γλαύκου 22, Άγιοι Ομολογητές, Λευκωσία 22 879 595