Στην εξορία

Η εθνικιστική πολιτική της Τουρκίας, την οποία επέτειναν ο θάνατος του Κεµάλ Ατατούρκ και η άνοδος του Ισµέτ Ινονού στην εξουσία τον Νοέµβριο του 1938, κορυφώθηκε µετά το ξέσπασµα του Β΄ Παγκόσµιου Πολέµου, µε την έξαρση του αντιµειονοτικού συναισθήµατος, ενδεικτική του οποίου υπήρξε και η επιστράτευση των 20 ηλικιών του 1941 ― η αποστολή µη µουσουλµάνων ανδρών (Ελλήνων, Αρµενίων και Εβραίων) ηλικίας 25-45 ετών σε στρατόπεδα εργασίας στα βάθη της Μικράς Ασίας.

Το αντιµειονοτικό µένος διατυπώθηκε και στον νόµο 4305/1942, µέσα από τις διατάξεις του για κατάσχεση και ανοικτή δηµοπράτηση των περιουσιών, αλλά και εκτοπισµό σε εργατικά τάγµατα στην ενδοχώρα της Τουρκίας των µειονοτικών εκείνων που αδυνατούσαν να πληρώσουν το βαρλίκι, έναν ληστρικό φόρο περιουσίας. Απώτερος στόχος του, η ολοκληρωτική ανάσχεση της επιχειρηµατικής δραστηριότητας του µη µουσουλµανικού στοιχείου στην Τουρκία.

Αυτή την πραγµατικότητα απηχεί το χειρόγραφο ηµερολόγιο του Κωνσταντίνου Κιουρκτσόγλου, το οποίο εξέδωσε µε ιδιαίτερη επιµέλεια η υπότροφος και µέλος του Συνδέσµου Ειρήνη Σαρίογλου, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Παιδείας Οµογενών και ∆ιαπολιτισµικής Εκπαίδευσης και ιδρυτικό µέλος του Ελληνικού Ιδρύµατος Ιστορικών Μελετών. Πρώτη δηµοσιευµένη µαρτυρία σχετικά µε τα εργατικά τάγµατα του 1943 στην Τουρκία, το εν λόγω ηµερολόγιο παρακολουθεί και καταγράφει τα γεγονότα της παραµονής του Κιουρκτσόγλου στο Άσκαλε, κωµόπολη στα δυτικά του Ερζουρούµ, από τον Ιανουάριο έως και τον ∆εκέµβριο του 1943. Με τρόπο άµεσο και λακωνικό, αναδεικνύει τις αντιξοότητες και τις κακουχίες της καθηµερινής διαβίωσης των υπόχρεων σε εξορία µέσα από λιτές περιγραφές, στις οποίες το άγχος της επιβίωσης εναλλάσσεται ή συµπλέει µε την ειρωνεία προς το τουρκικό καθεστώς.

Στην έκδοση, η οποία πραγµατοποιήθηκε µε ευγενική χορηγία της Βουλής των Ελλήνων, περιλαµβάνονται κατατοπιστική εισαγωγή της επιµελήτριας, έκθεση του ιστορικού πλαισίου, αποσπάσµατα από τον τουρκικό Τύπο της εποχής, καθώς και φωτογραφικό υλικό. Η έντυπη έκδοση συνοδεύεται από το DVD του οµώνυµου ντοκιµαντέρ της Καλλιόπης Λεγάκη, σε σενάριο της ίδιας και της Ειρήνης Σαρίογλου, µε την υποβλητική µουσική της Ελένης Καραΐνδρου.

Το ντοκιµαντέρ διακρίθηκε πρόσφατα στην όγδοη ∆ιεθνή Συνάντηση Αρχαιολογικής Ταινίας του Μεσογειακού Χώρου (Αθήνα, 11-16 Μαΐου), αποσπώντας την εύφηµο µνεία της Οργανωτικής Επιτροπής.

Στὴν Ἐξορία:

Ἐρζουρούµ / Ἄσκαλε.

Τὸ ἡµερολόγιο τοῦ

Κωνσταντίνου Κιουρκτσόγλου

στὰ ἐργατικά τάγµατα

τοῦ 1943,

εισαγωγή-επιµέλεια:
Ειρήνη Σαρίογλου (φωτογραφία)

Αθήνα: Ελληνικό Ίδρυµα

Ιστορικών Μελετών, 2009,

σελ. 213.

ISBN: 978-960-99058-1-7

Της Τιτίκας Καραβία

Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης