Ο Αρμενικός προσκοπισμός στην Κύπρο

Γράφει ο

Αλέξανδρος-Μιχαήλ Χατζηλύρας
Από τη Λευκωσία

katoomba@cytanet.com.cy

Η πρώτη αρμένικη προσκοπική ομάδα στην Κύπρο φαίνεται να ιδρύθηκε το 1920 από τον Κωνσταντινουπολίτη Haig Jismejian του Homenetmen, με αρχηγό το Roupen Arakelian, μεγάλη προσωπικότητα από τα Άδανα. Αποτελείτο από περίπου 30 προσφυγόπουλα από την Κιλικία που κατέφυγαν στη Λάρνακα, και η διάρκεια ζωής της ήταν μόνο 1-2 χρόνια. Η επόμενη ομάδα στη Λάρνακα σχηματίστηκε από παιδιά του Αρμενικού Σχολείου το 1927, με επικεφαλής τον Onnig Bezdigian και με αρχηγούς τους Zakar Zakarian και Sarkis Kazandjian· διαλύθηκε το 1930. Στη Λευκωσία, μεταξύ 1925-1930 υπήρχαν περισσότεροι από 100 πρόσκοποι στο γυμναστήριο επί της οδού Belik Pasha (πάροδος της οδού Βικτωρίας), υπό την οργάνωση Homenetmen και με επικεφαλής τον αρχιπρόσκοπο γυμναστή Onnig Yazmadjian και το γνωστό γυμναστή Levon Apkarian.

Το 1931 ιδρύθηκε η προσκοπική ομάδα του Εκπαιδευτικού Ινστιτούτου Μελκονιάν, που αποτελείτο από πάνω από 200 ορφανά παιδιά, πρόσκοπους και λυκόπουλα, η οποία εγκρίθηκε το 1932 ως “7th Cyprus” από τον ίδιο τον ιδρυτή του προσκοπισμού, Robert Baden-Powell. Ανάμεσα στους ιδρυτές της ήταν ο Διευθυντής Krikor Giragossian, ο καθηγητής Hagop Palamoudian, ο αρχιπρόσκοπος και Ταγματάρχης Onnig Cowan, ο γυμναστής Levon Apkarian, ο ιστορικός-δημοσιογράφος Kersam Aharonian, ο μαθηματικός-φυσικός Parounag Tomassian, και ο γνωστός μουσικός και διευθυντής της φιλαρμονικής Vahan Bedelian. Επικεφαλής του συστήματος διετέλεσαν οι Armen Gessarents, Kevork Mherian, Hagop Adjemian, Krikor Hamamdjian, Tateos Tateossian, Mihran Kupelian, Hovhannes Yerganian, Ardashes Chaparian, Jean Tsinian, Haig Nakashian, Kevork Gureghian, Ara Kudian, Mihran Djizmedjian, Hampig Maroukian, Vartkes Kourouyian, Varoujan Keshishian, Voskan Momdjian και Levon Aredjian. Το 1945 η γαλλικός Hrip Karakashian (αργότερα διευθύντρια του Tebrotzassere στο Παρίσι) ίδρυσε την 9η Ομάδα Οδηγών Μελκονιάν· το έργο της συνέχισαν οι Hermine Keshishian-Bekiarian, Takouhy Devledian, Araxi Yildizian και Nayiri Yildizian, μέχρι το 2005.
Το 7ο Σύστημα Προσκόπων Κύπρου διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο σε ολόκληρο τον κυπριακό προσκοπισμό, και όταν διαλύθηκε το 2006 (ένα χρόνο μετά το άδικο κλείσιμο του Μελκονιάν) ήταν το αρχαιότερο εν ενεργεία προσκοπικό σύστημα στην Κύπρο. Ήταν ιδιαίτερα δραστήριο: διοργάνωνε θερινές κατασκηνώσεις στο Αρμενομονάστηρο, το Τρόοδος και αλλού, συμμετείχε σε πορείες και Jamborees, και διατηρούσε τους μαθητές του Μελκονιάν περήφανους, γενναίους και ενωμένους. Με πρωτοβουλία του Αρτίν Ανμαχουνί, από το 1960 συμμετείχε μαζί με Ελληνοκύπριους πρόσκοπους στις παρελάσεις της 25ης Μαρτίου και 28ης Οκτωβρίου, που διοργανώνονταν στο μακρύδρομο (οδός Λήδρας), τη λεωφόρο Στασίνου και τη λεωφόρο Βύρωνος. Το 1972, επ’ ευκαιρία των 40χρονων του συστήματος, ανεγέρθηκε πέτρα-μνημείο στο κτίριο των προσκόπων, που πλήγηκε από τους βομβαρδισμούς της τουρκικής αεροπορίας στις 20 Ιουλίου 1974.
Το 1936 ο Hagop Palamoudian ίδρυσε τη 12η Ομάδα Αρμενίων Προσκόπων στη Λευκωσία, με βοηθούς το γιατρό Hovsep Sarian και τους Giragos Karayian, Kevork Hagopian και Haroutiun Horomian· η ομάδα αυτή διαλύθηκε το 1947 και, μετά την ανεξαρτησία, τον αριθμό της πήρε το Σύστημα Ναυτοπροσκόπων Αγίου Ιωάννη Αμμοχώστου. Μεταξύ 1936-1937 σχηματίστηκε η 4η Ομάδα Προσκόπων από μαθητές του σχολείου Melikian (από το 1938 και από μαθητές του σχολείου Ouzounian), με ιδρυτή το Διευθυντή Setrag Guebenlian και Αρχηγό το Haroutiun Ayvazian· το έργο τους συνέχισαν οι Berge Sandrouni, Hagop Adjemian, Garbis Yessayian, Ara Kalaydjian και Sahag Gureghian. Το 1949 ιδρύθηκε η 8η Ομάδα Οδηγών Μελικιάν, με αρχηγούς τις Hasmig Baghdoyian, Anahid Dayikian-Yessayian, Berjouhi Gosdanian και Shake Nassibian.

Ως αποτέλεσμα της τουρκοκυπριακής ανταρσίας του 1963, καταλήφθηκαν το σχολείο Μελικιάν-Ουζουνιάν, η εκκλησία της Παναγίας, η Αρμενική Μητρόπολη, και τα οικήματα των αρμενικών οργανώσεων και διακόπηκαν οι δραστηριότητες. Το 1966 η ομάδα επανασυστάθηκε με πρωτοβουλία του τοπικού Έφορου Artin Anmahouni, με βοηθούς το Hayrabed Torossian, την Anna Ashdjian (αρχηγό των οδηγών) και την Ano Eskidjian μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980· επαναλειτούργησε μεταξύ 1999-2000 υπό τη Vartoug Karagulleyian.
Το 1938 ιδρύθηκε η 11η Ομάδα Προσκόπων από μαθητές του Αρμενικού Σχολείου Λάρνακας· έπαψε να λειτουργεί στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Μετά από μακρά περίοδο αδράνειας, επανασυστάθηκε από τον Assadour Karagulleyian μεταξύ 1999-2001.

Στις 17 Ιουνίου 1959 ιδρύθηκε η 77η Ομάδα Προσκόπων από μέλη της AYMA. Ιδρυτές της ήταν ο Πρόεδρος της AYMA Anania Mahdessian, ο αρχιπρόσκοπος Hagop Palamoudian, και ο τοπικός Έφορος Artin Anmahouni, με βοηθούς τους Boghos Mahdessian, Levon Sarian, Manas Heghoian, Moushegh Tourian και Giragos Gureghian. Την ίδια χρονιά, Αρμενοκύπριοι πρόσκοποι από το Μελκονιάν, την ΑΥΜΑ και την Αρμενική Λέσχη Λάρνακας συμμετείχαν στο Προσκοπικό Jamboree Ειρήνης στην Αλυκή Λάρνακας, μαζί με Ελληνοκύπριους, Τουρκοκύπριους και Βρετανούς πρόσκοπους. Τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ’ και τον Κυβερνήτη Sir Hugh Foot φιλοξένησαν οι Αρμενοκύπριοι πρόσκοποι. Παρά την κατάληψη του οικήματος της AYMA από εξτρεμιστές Τουρκοκύπριους κατά τις διακοινοτικές ταραχές του 1963-1964, η αξιόλογη προσκοπική ομάδα της AYMA συνέχισε να λειτουργεί μέχρι και την τουρκική εισβολή του 1974. Χάρη στις ενέργειες του Έφορου Σύνδεσμου, Αρτίν Ανμαχουνί, αναδιοργανώθηκε μεταξύ 1986-1990 με 40 προσκόπους.
Η αρμενοκυπριακή κοινότητα πρωτοστάτησε και υπηρέτησε επάξια τον προσκοπισμό και τον οδηγισμό στην πατρίδα μας, συμμετέχοντας και στα Διοικητικά Συμβούλια. Το 7ο Σύστημα Μελκονιάν ήταν το αρχαιότερο επίσημα εγγεγραμμένο αρμένικο σύστημα στον κόσμο. Μέσω του προγράμματος, της πειθαρχίας και της νικηφόρας συμμετοχής του σε προσκοπικούς διαγωνισμούς και παρελάσεις, αρκετά μέλη του παρασημοφορήθηκαν: 3 πρόσκοποι έλαβαν το τίτλο του «Πρόσκοπου του Βασιλέως», 13 τον τίτλο του «Πρόσκοπου της Βασίλισσας», 10 τον τίτλο του «Πρόσκοπου της Δημοκρατίας» και 8 το πτυχίο του «Διακριτικού του Δάσους». Άλλοι 3 πρόσκοποι της ΑΥΜΑ έλαβαν τον τίτλο του «Προσκόπου της Δημοκρατίας». Τόσο οι πρόσκοποι όσο και οι οδηγοί συμμετείχαν σε εκστρατείες καθαριότητας, δενδροφυτεύσεις, παρελάσεις κτλ. Στο χώρο του Μελκονιάν διοργανώθηκαν μεταξύ 1959-1963 οι Μέρες Σκέψεις των Οδηγών, και το Μάρτιο του 1959 κοινή κατασκήνωση 400 Ελληνοκυπρίων, Τουρκοκυπρίων, Αρμενοκυπρίων και Βρετανών προσκόπων, σημειώνοντας το τέλος της προηγούμενης ταραγμένης πολιτικής περιόδου.

Τρεις παρασημοφορημένοι Αρμενοκύπριοι πρόσκοποι και οδηγοί αξίζουν ιδιαίτερης αναφοράς: ο Χακόπ Παλαμουτιάν (1910-1996) ήταν ο πρώτος Γενικός Έφορος του Σώματος Προσκόπων Κύπρου (1960-1962). Η Τακουχί Ντεβλετιάν (1924- ), ανάμεσα στις ιδρύτριες του Σώματος Κυπρίων Οδηγών, υπηρέτησε ως Γενική Έφορος του Σώματος (1987-1990). Ο Αρτίν Ανμαχουνί (1927- ), ο παλαιότερος εν ενεργεία πρόσκοπος στην Κύπρο, είναι από το 1965 ο Επίτιμος Έφορος των Αρμενίων Προσκόπων Κύπρου.

Ιδιαίτερες ευχαριστίες στους Αρτίν Ανμαχουνί, Κυριάκο Κυριάκου, Κωνσταντίνο Κωνσταντίνου, Τακουχί Ντεβλετιάν, το Σώμα Κυπρίων Οδηγών και το Σώμα Προσκόπων Κύπρου για τις πληροφορίες. Οι φωτογραφίες προέρχονται από το αρχείο του Αρτίν Ανμαχουνί.
Αλέξανδρος-Μιχαήλ Χατζηλύρας
katoomba@cytanet.com.cy