Why do humans kiss?

Her eyes are wide as they stare into yours. You wrap your arm around her waist and pull her in close. She touches your face and you lean in, tilt your head – to the right, of course – and your lips connect. The rushing sensation leaves you little room to wonder, “Why the hell am I doing this anyway?”

Of course, the simplest answer is that humans kiss because it just feels good. But there are people for whom this explanation isn’t quite sufficient. They formally study the anatomy and evolutionary history of kissing and call themselves philematologists.

So far, these kiss scientists haven’t conclusively explained how human smooching originated, but they’ve come up with a few theories, and they’ve mapped out how our biology is affected by a passionate lip-lock.

A big question is whether kissing is learned or instinctual. Some say it is a learned behavior, dating back to the days of our early human ancestors. Back then, mothers may have chewed food and passed it from their mouths into those of their toothless infants. Even after babies cut their teeth, mothers would continue to press their lips against their toddlers’ cheeks to comfort them.
Supporting the idea that kissing is learned rather than instinctual is the fact that not all humans kiss. Certain tribes around the world just don’t make out, anthropologists say. While 90 percent of humans actually do kiss, 10 percent have no idea what they’re missing.

Others believe kissing is indeed an instinctive behavior, and cite animals’ kissing-like behaviors as proof. While most animals rub noses with each other as a gesture of affection, others like to pucker up just like humans. Bonobos, for example, make up tons of excuses to swap some spit. They do it to make up after fights, to comfort each other, to develop social bonds, and sometimes for no clear reason at all – just like us.

Today, the most widely accepted theory of kissing is that humans do it because it helps us sniff out a quality mate. When our faces are close together, our pheromones “talk” – exchanging biological information about whether or not two people will make strong offspring. Women, for example, subconsciously prefer the scent of men whose genes for certain immune system proteins are different from their own. This kind of match could yield offspring with stronger immune systems, and better chances for survival.

Still, most people are satisfied with the explanation that humans kiss because it feels good. Our lips and tongues are packed with nerve endings, which help intensify all those dizzying sensations of being in love when we press our mouths to someone else’s. Experiencing such feelings doesn’t usually make us think too hard about why we kiss – instead, it drives us to find ways to do it more often. Scienceline

Η αρχέγονη δύναμη των φιλιών

Αν και ιδιαίτερα διαδεδομένο στον άνθρωπο και σε μερικά ζώα, το φιλί αποτελεί μια μάλλον αξιοπερίεργη συμπεριφορά, αφού ενδέχεται να εκφράζει ποικίλα ανθρώπινα συναισθήματα: από την ενδοοικογενειακή τρυφερότητα μέχρι την «αθώα» φιλική διάθεση, και από την πιο συμβατική κοινωνική συμπεριφορά μέχρι την πιο φλογερή έκφραση ή την επισφράγιση του ερωτικού πάθους.

Αυτή η συνήθως ευχάριστη σωματική επαφή επιτρέπει την ανταλλαγή σύνθετων πληροφοριών μεταξύ των ανθρώπων. Οσο για τους υποψήφιους εραστές, αυτοί φαίνεται πως κυριολεκτικά εναποθέτουν το μέλλον της σχέσης τους στην τρυφερή εξουσία των χειλιών τους: ένα πρώτο απογοητευτικό φιλί είναι ικανό να πνίξει στη γέννησή της μια πολλά υποσχόμενη ερωτική σχέση. Αραγε, πώς εξηγείται η μεγάλη σπουδαιότητα που συχνά αποδίδουμε σε μια τόσο εμφανώς επιφανειακή -αλλά και τόσο «μαγική»- σωματική έκφραση;

Τι ακριβώς σημαίνει ότι φιλάω κάποιον ή κάποια; Μπορεί να σημαίνει οτιδήποτε. Ενδέχεται να είναι έκφραση αγάπης, φιλίας, ερωτικής έλξης, θαυμασμού, υποταγής, ακόμη και απαξίωσης ή προδοσίας -θυμηθείτε το φιλί τού κάθε «Ιούδα».

Υπάρχουν λοιπόν διάφορα είδη φιλιών, το καθένα με τη δική του ξεχωριστή ιστορία και σημασία. Ετσι, ένα φιλί μπορεί να δοθεί πάνω στα χείλη, στο μάγουλο, στο λαιμό ή και στα γεννητικά όργανα. Μπορεί να εμπλέκει ή όχι τη γλώσσα, και να είναι ηχηρό ή σιωπηλό, ρουφηχτό ή πιπιλιστό, βαθύ ή σκαστό, υγρό ή ξερό.

Καμία απολύτως σχέση δεν φαίνεται να υπάρχει ανάμεσα στα «ψυχρά» φιλιά μεταξύ φίλων, στα τρυφερά φιλιά που δίνει η μητέρα στα παιδιά της και στα φλογερά φιλιά που ανταλλάσσουν οι εραστές. Είναι όμως προφανές ότι κάτι κοινό συνδέει όλες αυτές τις εκδηλώσεις, και αυτό βέβαια δεν εξαντλείται στο ότι όλα τα φιλιά εμπλέκουν τα χείλη ούτε στο ότι όλα ανεξαιρέτως αποκρυσταλλώνουν συγκεκριμένες κοινωνικές σχέσεις.

Αυτό που θα θέλαμε να εξετάσουμε είναι αν όντως υπάρχει κάτι κοινό που να συνδέει αυτές τις τόσο διαφορετικές στοματικές εκδηλώσεις, που κάπως αόριστα περιγράφουμε ως «φιλιά».
Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα χρησιμοποιούν τα φιλιά για να εκφράσουν κάποια συναισθήματα, όχι όμως όλοι. Για παράδειγμα, ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα ο Δανός ερευνητής Kristoffer Nyrop (1858-1931) περιέγραψε στο βιβλίο του «Η ιστορία του φιλιού» κάποιες φινλανδικές φυλές, τα μέλη των οποίων -άνδρες και γυναίκες- ενώ συνήθιζαν να κάνουν μπάνιο μαζί γυμνοί, θεωρούσαν τα φιλιά ως εντελώς απρεπή κοινωνική συμπεριφορά.
Την ίδια εποχή, το 1897, ο Γάλλος ανθρωπολόγος Paul d'Enjoy περιέγραψε τη συμπεριφορά πολλών κινεζικών πληθυσμών που θεωρούσαν το φιλί στο στόμα ως ταμπού, μια τρομαχτική πρακτική που τους θύμιζε κανιβαλισμό. Σε ορισμένες μάλιστα περιφερειακές περιοχές της Κίνας εξακολουθεί να αποτελεί ακόμη και σήμερα ταμπού, ενώ στις κινεζικές μητροπόλεις αυτή η συμπεριφορά έγινε ανεκτή μόνο τα τελευταία χρόνια.

Και τα περισσότερα ζώα, όμως, δεν υιοθετούν τα φιλιά ως έκφραση ερωτικής τρυφερότητας ή γονεϊκής στοργής, μολονότι είναι βέβαιο ότι διαθέτουν αυτά τα συναισθήματα. Λαμπρές εξαιρέσεις στο ζωικό βασίλειο αποτελούν οι μεγάλοι πίθηκοι (γορίλες, χιμπαντζήδες, μπονόμπο), δηλαδή οι στενότεροι εξελικτικά συγγενείς μας. Οι μπονόμπο μάλιστα θεωρούνται, από αυτή την άποψη, οι πλέον εξελιγμένοι πίθηκοι, αφού χρησιμοποιούν συστηματικά το φιλί με τη γλώσσα (το γαλλικό φιλί!) για να εκφράζουν τα πιο ευγενή συναισθήματά τους!

Υπάρχει χημεία ανάμεσά μας

Δεν υπάρχει τίποτα το εκπληκτικό στο γεγονός ότι διάφορα πρωτεύοντα θηλαστικά, όπως και εμείς οι άνθρωποι, επιδεικνύουν συχνότατα αυτή τη συμπεριφορά. Οι περισσότεροι μάλιστα ειδικοί επιστήμονες -οι εξελικτικοί βιολόγοι και οι ηθολόγοι που μελετούν τη ζωική συμπεριφορά- θεωρούν ότι αυτό είναι απολύτως φυσικό.

Οτιδήποτε κι αν συμβαίνει μέσα μας ενώ φιλάμε με πάθος ένα παιδί ή τον/την αγαπημένο/η μας, σε αυτήν την τόσο τρυφερή ή ρομαντική συμπεριφορά μας ενυπάρχει πάντοτε η εξελικτική μας ιστορία.

Ηδη από τη δεκαετία του '60 ο διάσημος Βρετανός ζωολόγος και συγγραφέας Desmond Morris προσπάθησε να μας πείσει ότι το ανθρώπινο φιλί ίσως να προέκυψε εξελικτικά από μια κοινή μητρική πρακτική των ανθρωποειδών μας προγόνων: η μητέρα μασά πρώτα την τροφή και μετά την προσφέρει στόμα με στόμα στα μικρά της (βλ. D. Morris «Ο γυμνός πίθηκος», εκδ. Κέδρος). Η ίδια πρακτική είναι ευρέως διαδεδομένη στους σημερινούς μεγάλους πιθήκους. Και δεδομένης της στενής εξελικτικής συγγένειας του ανθρώπου με αυτούς, είναι απολύτως λογικό να σκεφτεί κανείς ότι και οι πρωτοάνθρωποι ενδέχεται να χρησιμοποιούσαν την ίδια μέθοδο διατροφής των μικρών τους.

Το να πιέζει λοιπόν η ανθρωποειδής μητέρα τα χείλη της πάνω στα χείλη των πεινασμένων ή φοβισμένων μικρών της, για να τα παρηγορεί ή να τα καθησυχάζει, ίσως υπήρξε το επόμενο βήμα για τη διαμόρφωση της μετέπειτα διαφοροποιημένης και υψηλής συναισθηματικής αξίας του φιλιού. Από εδώ και πέρα η σύνδεση αυτής της αρχικά απολαυστικής και καθησυχαστικής συμπεριφοράς με μη διατροφικά ήθη -τρυφερότητα, ερωτική συμπεριφορά- ήταν ζήτημα χρόνου.

Αν αυτή ήταν η εξελικτική πορεία της συγκεκριμένης συμπεριφοράς, δηλαδή η φυλογένεσή της, τότε απομένει να εξηγηθεί με ποιους συγκεκριμένους βιοχημικούς μηχανισμούς υλοποιείται αυτή η συμπεριφορά.

Ανάμεσα στις πολυάριθμες βιοχημικές ουσίες που παράγει ένας οργανισμός είναι και οι φερομόνες. Πρόκειται για ορμόνες που εντοπίζονται στο δέρμα, τα ούρα και τον ιδρώτα και είναι γνωστό ότι παίζουν αποφασιστικό ρόλο στη γένεση της ερωτικής έλξης και ενδεχομένως εμπλέκονται στην ανάπτυξη συγκεκριμένων χημικών σημάτων που ενεργοποιούνται κάθε φορά που δίνουμε ή δεχόμαστε ένα φιλί.

Εχει διαπιστωθεί ότι διάφορα ζώα και φυτά χρησιμοποιούν διαφορετικές φερομόνες για να επικοινωνούν χημικά με τους οργανισμούς που ανήκουν στο ίδιο είδος. Το ζήτημα είναι ότι μέχρι στιγμής οι ειδικοί δεν γνωρίζουν επακριβώς με ποιο τρόπο οι άνθρωποι μπορούν να αντιλαμβάνονται αυτά τα μικρά και άοσμα πτητικά μόρια. Σχετικά πρόσφατες έρευνες της μοριακής βιολόγου Sarah Woodley έδειξαν ότι μπορούμε να αντιλαμβανόμαστε τις φερομόνες από τη μύτη.

Αυτή η ανακάλυψη ίσως εξηγεί μια σειρά από περίεργα φαινόμενα «συγχρονισμού»: διαπιστώθηκε ότι γυναίκες που ζουν μαζί στο ίδιο σπίτι έχουν την τάση να συγχρονίζουν τον εμμηνορροϊκό τους κύκλο, καθώς και ότι ορισμένες γυναίκες νιώθουν συχνά ακαταμάχητη έλξη για τη μυρωδιά από φανελάκια που έχουν φορεθεί από άντρες με συμβατό με αυτές ανοσοποιητικό σύστημα.

Αν, όπως φαίνεται, οι φερομόνες παίζουν σημαντικό ρόλο κατά την ανθρώπινη ερωτοτροπία και την ερωτική πράξη, όπως εξάλλου συμβαίνει στα ζώα, τότε τα ερωτικά φιλιά αποτελούν τη βασιλική οδό για τη διάδοσή τους μεταξύ των εραστών. Και γι' αυτή την πολύτιμη προσφορά τους στην αναγνώριση του κατάλληλου ερωτικού συντρόφου τα φιλιά εξελίχθηκαν σε βασικό ερωτικό μηχανισμό.

Ο έρωτας είναι τυφλός
Για να αναδειχθούν όμως τα φιλιά σε βασικό συναισθηματικό και ερωτικό μηχανισμό, έπρεπε παράλληλα να δημιουργηθούν και οι κατάλληλες νευροεγκεφαλικές δομές. Τα χείλη όχι μόνο διαθέτουν ένα εξαιρετικά λεπτό στρώμα επιθηλιακού ιστού, αλλά περιέχουν έναν πολύ μεγάλο αριθμό από αισθητήριους νευρώνες.

Κατά τη διάρκεια ενός φιλιού αυτοί οι νευρώνες, καθώς και αυτοί που βρίσκονται στη γλώσσα, στο στόμα και στη μύτη, στέλνουν συνεχώς νευρικά σήματα στον εγκέφαλο, πυροδοτώντας έτσι τα αισθήματα ηδονής και άλλα πιο σύνθετα συναισθήματα, που με τη σειρά τους προκαλούν τις κατάλληλες σωματικές αντιδράσεις.

Για παράδειγμα, σε πρόσφατη εκτεταμένη έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ από τους Wendy L. Hill και Carey Α. Wilson, μέτρησαν τα επίπεδα συγκέντρωσης δύο σημαντικών ορμονών πριν και μετά από ένα φιλί και διαπίστωσαν ότι σε ετερόφυλα ζευγάρια φοιτητών η ωκυτοκίνη εμπλέκεται στην ανάπτυξη κοινωνικών δεσμών ενώ η δεύτερη ορμόνη, η κορτικοτροπίνη, σχετίζεται άμεσα με τη ρύθμιση των επιπέδων άγχους.

Οι δύο Αμερικανοί ερευνητές προέβλεπαν ότι ένα φιλί θα οδηγούσε στην αύξηση των επιπέδων της ωκυτοκίνης, η οποία επηρεάζει τόσο τους κοινωνικούς δεσμούς όσο και τον ανδρικό και γυναικείο οργασμό. Επίσης προέβλεπαν ότι το αποτέλεσμα αυτό θα ήταν ιδιαίτερα εμφανές στις γυναίκες που συμμετείχαν στο πείραμα. Τέλος, προέβλεπαν ότι θα υπήρχε μια σημαντική μείωση της συγκέντρωσης κορτικοτροπίνης, αφού τα φιλιά περιορίζουν το άγχος.

Αντίθετα όμως με ό,τι είχαν προβλέψει, οι Hill και Wilson διαπίστωσαν ότι η ωκυτοκίνη αυξανόταν μόνο στους άντρες, ενώ παραδόξως μειωνόταν στις γυναίκες. Κατέληξαν λοιπόν στο συμπέρασμα ότι συνήθως οι γυναίκες χρειάζονται κάτι περισσότερο από ένα απλό φιλί για να νιώσουν ότι εμπλέκονται συναισθηματικά σε μια ερωτική σχέση! Ωστόσο, η πρόβλεψή τους σχετικά με τη μείωση των επιπέδων συγκέντρωσης κορτικοτροπίνης επαληθεύθηκαν, αποδεικνύοντας την ευεργετική επιρροή των φιλιών στη μείωση του άγχους.

Ορισμένοι αναγνώστες μπορεί να βρίσκουν άκρως ενοχλητική ή και αποτρόπαιη την ιδέα ότι όλη η ερωτική μας συμπεριφορά, και ειδικότερα οι πιο ρομαντικές εκδηλώσεις της, όπως π.χ. τα γεμάτα πάθος φιλιά, ενδέχεται να ακολουθούν τυφλά κάποιες νευροχημικές διεργασίες που συντελούνται στο εσωτερικό του εγκεφάλου μας χωρίς ποτέ να το συνειδητοποιούμε. Ισως φοβούνται πως αυτή η λεπτομερής ανατομία του έρωτα μπορεί τελικά να σκοτώσει το ερωτικό πάθος.

Πάντως, παρά τις τεράστιες προόδους που έχει κάνει, η επιστήμη απέχει ακόμη πολύ από το να εξηγεί ικανοποιητικά όλους τους ερωτικούς μηχανισμούς και τη λειτουργία τους, πόσω μάλλον από το να αποκαλύπτει τα υποκειμενικά μυστικά της ερωτικής μαγείας. *

23.5.2009 Ελευθεροτυπία

Τα φιλιά ως βαρόμετρο του ερωτικού πάθους

Σύμφωνα με την «ορθόδοξη» φροϊδική θεωρία, κάθε φιλί, εκτός από μια κοινότοπη πράξη χαιρετισμού, εκτός από μια επιφανειακή εκδήλωση της τρυφερότητας ή της συμπάθειας που αισθανόμαστε, έχει και ένα βαθύτερο ερωτικό περιεχόμενο. Ο ίδιος ο Φρόιντ έβλεπε το ερωτικό φιλί ως μια αέναη προσπάθεια επιστροφής στην πρωταρχική και καθησυχαστική σιγουριά του μητρικού στήθους.

Ισως αυτός να είναι και ο λόγος που το πρώτο ερωτικό φιλί σε κάθε ερωτική σχέση είναι πάντα μια πολύ σημαντική χειρονομία εμπιστοσύνης, οικειότητας και αμοιβαίας διαθεσιμότητας. Το γεγονός ότι αναζητάμε σε αυτή τη «χειρονομία» μία από τις πιο πρωταρχικές ηδονές της παιδικής μας ηλικίας, τονίζει τον κατ' εξοχήν αρχετυπικό και, ταυτόχρονα, απελευθερωτικό χαρακτήρα του πρώτου φιλιού.

Πώς όμως επιχειρεί να διαφωτίσει η σύγχρονη νευροεπιστήμη, που μελετά κάθε νοητική μας λειτουργία ως προϊόν του εγκεφάλου, αυτές τις σκοτεινές φροϊδικές διαισθήσεις; Ο λόγος που τα φιλιά έχουν τόσο βαρύνουσα σημασία στη ζωή μας είναι ότι αποτελούν τον μοναδικό μη λεκτικό τρόπο που διαθέτουμε για να βιώσουμε κάποιες σημαντικές αλλά υποσυνείδητες πληροφορίες σχετικά με τη φερεγγυότητα και τη συμβατότητά μας με την ή τον νέο ερωτικό μας σύντροφο.

Αυτή η σχετικά πρόσφατη ιδέα, ότι δηλαδή το φιλί εξελίχθηκε ως μία στρατηγική αξιολόγησης των ερωτικών μας συντρόφων, βρίσκεται σε συμφωνία με μια από τις βασικές παραδοχές της εξελικτικής θεωρίας του Δαρβίνου. Σύμφωνα με τη δαρβινική θεωρία περί «σεξουαλικής επιλογής», η επιλογή του ερωτικού μας συντρόφου γίνεται με κριτήριο τη μεγιστοποίηση της αναπαραγωγικής μας επιτυχίας.

Για τους ανθρώπους η επιλογή του ερωτικού συντρόφου συνοδεύεται συχνά από αισθήματα του έρωτα. Και σύμφωνα με τις έρευνες της Helen Fisher και των συνεργατών της στο New Jersey, ο μηχανισμός της ερωτικής έλξης ανάμεσα στα ανθρώπινα όντα εξελίχθηκε με τέτοιον τρόπο ώστε να μας επιτρέπει να επικεντρώνουμε τις προσπάθειές μας για ζευγάρωμα σε συγκεκριμένα μόνο άτομα, εξοικονομώντας έτσι πολύτιμη ενέργεια και διευκολύνοντας την επιλογή του συντρόφου. Αρκεί βέβαια να επιλέγει κανείς με δικά του προσωπικά κριτήρια και όχι με βάση τους επιπόλαιους και συχνά επιφανειακούς εξωγενείς παράγοντες (μόδες, tv, κ.ο.κ.).

Ωστόσο, αυτοί οι θεμελιώδεις μηχανισμοί δεν είναι κοινοί στα δύο φύλα: άνδρες και γυναίκες αντιδρούν και επεξεργάζονται διαφορετικά την εμπειρία του πρώτου φιλιού. Για τους περισσότερους άνδρες ένα βαθύ φιλί δεν ήταν παρά ένα βήμα για να περάσουν στο επόμενο στάδιο της ερωτικής σχέσης. Αντίθετα, για τις γυναίκες φαίνεται ότι προέχει να διαπιστώσουν αν ο υποψήφιος ερωτικός σύντροφος διαθέτει τα απαραίτητα προσόντα, τόσο τα βιολογικά όσο και τα ψυχολογικά. Και επομένως δεν παραδίδονται αμαχητί στην «ακαταμάχητη» γοητεία των αρσενικών!

Με αυτήν ακριβώς την έννοια τα φιλιά μπορούν να αποδειχθούν ένα αξιόπιστο «βαρόμετρο» για τον υπολογισμό του ερωτικού πάθους.

23.5.2009 Ελευθεροτυπία