Η άσβεστη φλόγα της Ολυμπιακής Ιδέας

 13 πράγματα που δεν γνωρίζετε για την Ολυμπιακή φλόγα

Η Ολυμπιακή Φλόγα είναι ένα από τα σύμβολα του Ολυμπιακού Κινήματος με οικουμενική απήχηση και σημασία. Η τελετή αφής και η λαμπαδηδρομία που ακολουθεί είναι σύγχρονη προσθήκη αφού κατά την αρχαιότητα γίνονταν λαμπαδηδρομίες σε ορισμένες γιορτές αλλά όχι κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων.

Τι συμβολίζει αυτή η τελετή; Ποιος την εμπνεύστηκε και γιατί; Διαβάστε περισσότερα για την Ολυμπιακή φλόγα

Η Ολυμπιακή φλόγα ανάβει και ξεκινάει το μεγάλο ταξίδι της για την εκάστοτε πόλη που θα διεξαχθούν οι Ολυμπιακοί Αγώνες.

Τι συμβολίζει όμως αυτή η τελετή; Ποιος την εμπνεύστηκε και γιατί; Ποιες οι πιο περίεργες τοποθεσίες από τις οποίες έχει περάσει; Τι θα συμβεί αν έχει συννεφιά την ώρα της τελετής της αφής; Τι θα συμβεί αν κατά λάθος σβήσει η φλόγα πριν φτάσει στον προορισμό της;

Το euronews μέσα από 13 ερωτήματα δίνει απαντήσεις σε όσα θέλετε να γνωρίζετε σε σχέση με την Ολυμπιακή φλόγα που ανάβει αυτήν την Πέμπτη στην Αρχαία Ολυμπία.

1. Τι συμβολίζει η Ολυμπιακή Φλόγα;

Η Ολυμπιακή Φλόγα θεωρείται σύμβολο του ανθρώπου και της εφευρετικότητας. Συμβολίζει επίσης «το φώς του πνεύματος, τη γνώση και τη ζωή». Η καταγωγή της βρίσκεται στην αρχαία Ελλάδα. Μια ιερή φλόγα αναβόταν από τις ακτίνες του ηλίου στην Ολυμπία και κρατούνταν αναμμένη καθόλη την διάρκεια των Αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων.

Σύμφωνα με τον αρχαίο μύθο του Προμηθέα, που έκλεψε την φωτιά από τον Δία, η φωτιά είναι σύμβολο της ζωής και της ελευθερίας. Ωστόσο στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε ακριβώς αυτή η τελετή της Αφής ούτε η διαδικασία με τους λαμπαδηδρόμους, όπως την ξέρουμε σήμερα. Απλώς, κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, υπήρχε στο Πρυτανείο της Αρχαίας Ολυμπίας πάντα αναμμένος ένας βωμός αφιερωμένος στην Εστία με την Ιερή Φλόγα που είχε αναφθεί από τις ακτίνες του ήλιου με τη βοήθεια ενός κοίλου κατόπτρου.

Η φλόγα αντιπροσώπευε την «προσπάθεια για τη νίκη». Ο αναβιωτής των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων Πιερ ντε Κουμπερτέν είχε υποστηρίξει ότι η Ολυμπιακή Φλόγα είναι συνδετικό σημείο μεταξύ των παλαιών και σύγχρονων αγώνων και συνιστά την ανανέωση των Ολυμπιακών Αγώνων που αντλούν τη δύναμη από τους αρχαίους..

2. Η Ολυμπιακή φλόγα ταυτίζεται χρονικά με τους σύγχρονους Ολυμπιακού Αγώνες;

Όχι. Δεν υπήρχε Ολυμπιακή φλόγα στην πρώτη διοργάνωση του 1896 στην Αθήνα, ούτε στις επόμενες. Πρωτοεισήχθη το 1928 στο Άμστερνταμ. Δεν έγινε όμως μεταφορά της από την Αρχαία Ολυμπία. Απλώς η φλόγα άναψε επιτόπου.

Η Αφή της Ολυμπιακής Φλόγας στην Αρχαία Ολυμπία και η μεταφορά της στον τόπο διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων μέσω λαμπαδηδρομίας, τελέστη για πρώτη φορά και καθιερώθηκε στη σύγχρονη εποχή από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου το 1936.

Από τότε η Αφή της Ολυμπιακής φλόγας και η Ολυμπιακή Λαμπαδηδρομία, όπως τις γνωρίζουμε σήμερα, έγιναν θεσμός. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι δεν υπήρχαν λαμπαδηδρομίες στους Αρχαίους Αγώνες, ωστόσο διεξάγονταν λαμπαδηδρομίες στην Αθήνα και άλλες πόλεις προς τιμήν διάφορων Θεών, περιλαμβανομένου και του Προμηθέα.

3. Ποιος ο εμπνευστής της αφής της ολυμπιακής φλόγας και της ολυμπιακής λαμπαδηδρομίας;

Δεν είναι ξεκάθαρο. Οπως αναφέρουν όμως οι περισσότερες πηγές, «η ιδέα ήταν του Γερμανού καθηγητή και μέλους της Γερμανικής Ολυμπιακής Επιτροπής δρ. Καρλ Ντιμ, ο οποίος και την εισηγήθηκε στην Οργανωτική Επιτροπή των ΧΙ Ολυμπιακών Αγώνων. Από τότε η αφή της φλόγας γίνεται πάντα στο ναό της Ηρας στην Αρχαία Ολυμπία».

Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Καρλ Ντιμ είναι μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Αν και δεν υπήρξε ποτέ μέλος του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, ήταν ο διευθυντής της Ακαδημίας των Σπορ της Κολωνίας, επικεφαλής του χιτλερικού αθλητισμού και θεωρητικός της στρατιωτικοποίησης της ναζιστικής νεολαίας.

Σύμφωνα με δημοσιεύματα, η ιδέα ενθουσίασε τον Αδόλφο Χίτλερ και τον υπουργό Προπαγάνδας του ναζιστικού καθεστώτος Γιόζεφ Γκέμπελς, ως προπαγανδιστικός μηχανισμός για τους επικείμενους αγώνες, αλλά και επειδή οι πυρσοί και οι λαμπαδηδρομίες ήταν ανέκαθεν σύμβολα του ναζισμού ενώ οι θεωρίες περί «Αρίας Φυλής» εκπορεύονταν από τα επιτεύγματα της Αρχαίας Ελλάδας.

Στην πρώτη λαμπαδηδρομία, κάθε ένας από τους 3.422 λαμπαδηδρόμους διήνυσε ένα χιλιόμετρο ακολουθώντας τη διαδρομή από το χώρο των αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων στην Ολυμπία μέχρι το Βερολίνο.

Παρά την ναζιστική προέλευση της ιδέας, η αφή της ολυμπιακής και η ολυμπιακή λαμπαδηδρομία διατηρήθηκαν και μετά την ήττα των Ναζί, αρχής γενομένης από τους επόμενους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου το 1948. Σήμερα αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα κάθε διοργάνωσης Ολυμπιακών Αγώνων.

4. Τι ακριβώς προβλέπει το τελετουργικό της αφής της ολυμπιακής φλόγας;

Στο τελετουργικό της αφής συμμετέχουν η πρωθιέρεια και οι ιέρειες, οι οποίες πραγματοποιούν μια λιτή χορογραφία κατά τη διάρκεια της τελετής. είναι ντυμένες κατά τον αρχαϊκό τρόπο, ενώ ακολουθούν συγκεκριμένη κινησιολογία και χορογραφία.

Σύμφωνα με το τελετουργικό, την Αφή την κάνει η Πρωθιέρεια στο χώρο του ναού της Ήρας (Ηραίον), που βρίσκεται απέναντι από το ναό του Δία, στο αρχαιολογικό χώρο της Ολυμπίας. Εκεί η πρωθιέρεια ζητά τη βοήθεια του θεού του ήλιου Απόλλωνα ώστε να ανάψει η δάδα απαγγέλοντας την επίκληση.

Η Πρωθιέρεια, αμέσως μετά την επίκληση στο θεό Απόλλωνα, ανάβει τη δάδα με τη βοήθεια κοίλου κατόπτρου.

Έπειτα, η πρωθιέρεια κατευθύνεται προς το Στάδιο, μεταφέροντας τη φλόγα σε πήλινο αγγείο και με τη συνοδεία των ιερειών. Η πομπή κάνει μία στάση στην ιερή Ελιά από την οποία ο «αμφιθαλής παις», δηλαδή ένας νέος που έχει εν ζωή και τους δύο γονείς του, κόβει ένα κλαδί, σύμβολο ειρήνης και έπαθλο νίκης που δίνονταν κατά τους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες στους νικητές.

Στο Στάδιο, η πρωθιέρεια ανάβει τη δάδα του πρώτου δρομέα και η λαμπαδηδρομία ξεκινά με σκοπό να μεταφέρει την φλόγα στο στάδιο της τέλεσης των Ολυμπιακών Αγώνων.

5. Τι αναφέρει η Πρωθιέρεια στην επίκλησή της προς τον θεό Απόλλωνα;

Ιερά σιωπή

Να ηχήσει όλος ο αιθέρας, η γη, η θάλασσα και οι πνοές των ανέμων.

Όρη και Τέμπη σιγήστε.

Ήχοι και φωνές πουλιών παύσατε.

Γιατί μέλλει να μας συντροφεύσει ο Φοίβος, ο Φωσφόρος Βασιλεύς.

Απόλλωνα Θεέ του ήλιου

και της ιδέας του φωτός,

στείλε τις ακτίνες σου και άναψε της ιερή δάδα

για τη φιλόξενη πόλη

του (το όνομα της πόλης)

Και συ, ω Δία, χάρισε

ειρήνη σ’ όλους τους

λαούς της Γης και

στεφάνωσε τους νικητές

του Ιερού Αγώνα.

Τήνελλα ω Καλλίνικε

Τήνελλα!!!

6. Τι συμβαίνει αν έχει σύννεφα και δεν μπορεί να ανάψει η φλόγα;

Στην περίπτωση που έχει σύννεφα ή βρέχει και κατά συνέπεια δεν μπορεί να ανάψει η ολυμπιακή φλόγα, χρησιμοποιείται η φλόγα από τις πρόβες που έχουν προηγηθεί.

Για ένα δεκαήμερο πριν από την τελετή αφής, κάθε ημέρα πραγματοποιείται στον ιερό χώρο της Αρχαίας Ολυμπίας πρόβα ενόψει της τελετής. Η φλόγα αυτή κρατείται. Κάθε φορά που η τελετή βαίνει ομαλώς και ανάβει η φλόγα, σβήνεται αυτή της προηγούμενης τελετής και κρατείται η νέα. Έτσι, σε περίπτωση που την ημέρα της τελετής δεν έχει κατάλληλο καιρό, η δάδα του πρώτου λαμπαδηδρόμου ανάβει από την εφεδρική φλόγα που έχει κρατηθεί σε ειδική λυχνία, έπειτα από την πιο πρόσφατη πρόβα.

Η τελευταία φορά που συνέβη κάτι τέτοιο ήταν στην τελετή αφής της φλόγας για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Σίδνεϊ το 2000. Το 2008 άλλαξε την τελευταία στιγμή η ώρα της τελετής της αφής, λόγω της πρόβλεψης της μετεωρολογικής υπηρεσίας για ακατάλληλο καιρό την προγραμματισμένη ώρα της τελετής.

7. Ποια είναι η Πρωθιέρεια και πώς επιλέγεται;

Η επιλογή των Ιερειών και της Πρωθιέρειας είναι αρμοδιότητα της ΕΟΕ και συγκεκριμένα της Επιτροπής Λαμπαδηδρομίας.

Πρώτη Πρωθιέρεια το 1936 ήταν η Ελληνίδα καθηγήτρια χορού Κούλα Πράτσικα, πρωτοπόρος στον χώρο της.

Η Μαρία Μοσχολιού είναι η Πρωθιέρεια με τις περισσότερες παρουσίες σε τελετής αφής ολυμπιακής φλόγας για Θερινούς Αγώνες. Ήταν η πρωθιέρεια στις διοργανώσεις του 1968, του 1972, του 1976 και του 1980.

Τρεις παρουσίες ως Πρωθιέρεια είχε η προκάτοχός της Αλέκα Κατσέλη (1956, 1960, 1964). Από δύο παρουσίες έχουν οι Κατερίνα Διδασκάλου (1984, 1988), Μαρία Παμπούκη (1992, 1996) και Θάλεια Προκοπίου (2000, 2004).

Το 2008 είχε επιλεγεί η Μαρία Ναυπλιώτου και την προηγούμενη φορά, το 2012, η Ινώ Μενεγάκη, που ήταν Πρωθιέρεια μέχρι και την τελετή αφής της φλόγας για τους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Σότσι, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2003.

Από το 2014 νέα Πρωθιέρεια έχει επιλεγεί, με ομόφωνη απόφαση της Επιτροπής Λαμπαδηδρομία, η ηθοποιός Κατερίνα Λέχου.

Για το 2020 νέα Πρωθιέρεια έχει επιλεγεί η ηθοποιός Ξανθή Γεωργίου.

Οι Πρωθιέρειες επιλέγονται με την ολοκλήρωση της Αφής της Φλόγας για τους Χειμερινούς Ολυμπιακούς.

Τόσο η Πρωθιέρεια, όσο και οι Ιέρειες με τη Χορογράφο και τον συνθέτη προσφέρουν εθελοντικά τις υπηρεσίες τους.

8. Ποια η διαδρομή που ακολουθείται μέχρι τον τελικό προορισμό της φλόγας;

Κάθε φορά η διαδρομή της Ολυμπιακής Φλόγας απαρτίζεται από δύο σκέλη: το ελληνικό και το διεθνές. Το ελληνικό δεν είναι κάθε φορά το ίδιο και ανάλογα με τον χρόνο που υπάρχει, η ολυμπιακή λαμπαδηδρομία περνά από μεγάλες πόλεις της Ελλάδας μέχρι και την παράδοσή της στην οργανωτική επιτροπή της πόλης που φιλοξενεί τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Μια φορά μόνο δεν υπήρξε ελληνικό σκέλος στην λαμπαδηδρομία, το 1984, όταν σε αντίδραση για την εμπορευματοποίηση της Ολυμπιακής Φλόγας από την Οργανωτική Επιτροπή των Αγώνων του Λος Άντζελες (που πουλούσε το δικαίωμα να είναι κάποιος λαμπαδηδρόμος), μετά την τελετή αφής παραδόθηκε αμέσως η φλόγα στους διοργανωτές.

9. Ποιοι είναι και πώς επιλέγονται οι λαμπαδηδρόμοι;

Οι λαμπαδηδρόμοι επιλέγονται για το ελληνικό κομμάτι της Λαμπαδηδρομίας από την Ελληνική Ολυμπιακή Επιτροπή και ως προς το διεθνές κομμάτι από την Οργανωτική Επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων ή από τους κατά τόπου φορείς, από τους οποίους περνά η φλόγα.

Ο πρώτος λαμπαδηδρόμος το 1936 ήταν ο διπλωμάτης Κωνσταντίνος Κονδύλης. Τα πρώτα χρόνια επιλέγονταν ως πρώτοι λαμπαδηδρόμοι προσωπικότητες της κοινωνικής ζωής, αλλά από το 1960 καθιερώθηκε εθιμικά ο πρώτος λαμπαδηδρόμος να είναι αθλητής. Για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 που διοργανώθηκαν στην Αθήνα επελέγη ως πρώτος λαμπαδηδρόμος ο ακοντιστής Κώστας Γκατσιούδης. Για τη διοργάνωση του 2008 στο Πεκίνο επελέγη ο ολυμπιονίκης του ταεκβοντό Αλέξανδρος Νικολαΐδης και τέσσερα χρόνια μετά, για την διοργάνωση του 2012 στο Λονδίνο ο πρωταθλητής της κολύμβησης Σπύρος Γιαννιώτης.

Πάντα οι πρώτοι λαμπαδηδρόμοι είναι Έλληνες. Ποτέ ως τώρα δεν έχει επιλεγεί κάποια γυναίκα ως πρώτη λαμπαδηδρόμος.

Οι περισσότεροι λαμπαδηδρόμοι στην ιστορία των ολυμπιακών λαμπαδρομιών έχουν χρησιμοποιηθεί για την διοργάνωση του Πεκίνου το 2008, καθώς ο αριθμός τους προσέγγισε τους 22.000. Το 2004 στην διοργάνωση της Αθήνας 11.360 είχαν την τιμή να μεταφέρουν την ολυμπιακή φλόγα 11.360 λαμπαδηδρόμοι. Στους προηγούμενους Θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες μετέφεραν την φλόγα στο Λονδίνο περίπου 8.000 λαμπαδηδρόμοι.

10. Πως επιλέγονται οι δάδες που μεταφέρουν την Ολυμπιακή φλόγα;

Η κατασκευή και ο σχεδιασμός της δάδας που μεταφέρει την ολυμπιακή φλόγα στην πόλη διεξαγωγής των Αγώνων αποτελεί αρμοδιότητα της εκάστοτε Οργανωτικής Επιτροπής. Η πρώτη δάδα κατασκευάστηκε το 1936 από την «Krupp», μια γερμανική εταιρεία γνωστή κυρίως για την παραγωγή χάλυβα και όπλων, προμηθεύτρια της Γερμανίας τόσο στον Α’ όσο και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στο Αίθριο του Καλλιμάρμαρου υπάρχει το Μουσείο Δαδών, όπου λειτουργεί μόνιμη έκθεση των δαδών που μετέφεραν την ολυμπιακή φλόγα στον τόπο διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων, Θερινών και Χειμερινών, από το 1936 μέχρι σήμερα

11. Ποιες οι πιο περίεργες τοποθεσίες από όπου έχει περάσει η Ολυμπιακή φλόγα;

Το υψηλότερο σημείο από το οποίο έχει περάσει η ολυμπιακή φλόγα είναι η κορυφή του όρους Έβερεστ των Ιμαλαΐων, όπου βρέθηκε κατά την διάρκεια της λαμπαδηδρομίας του 2008 για τους Αγώνες του Πεκίνου.

Στην τελευταία λαμπαδηδρομία, αυτήν για τους Χειμερινούς Αγώνες του 2014 στο Σότσι, η φλόγα πέρασε από τον Βόρειο Πόλο. Επίσης τότε «βούτηξε» στη βαθύτερη λίμνη του κόσμου, τη Βαϊκάλη, στη νότια Σιβηρία. Αυτή όμως δεν ήταν η πρώτη φορά που η φλόγα βρισκόταν μέσα στο νερό. Κάτι αντίστοιχο είχε συμβεί και το 2000, κατά την περιοδεία της στην Αυστραλία.

Επίσης η φλόγα έχει μεταφερθεί με πλοία και φρεγάτες. Στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 2006 στο Τορίνο μεταφέρθηκε από γονδολιέρηδες στην Βενετία, ενώ στην επόμενη διοργάνωση του Βανκούβερ το 2010 από αθλητές του σερφ.

Το πρώτο ταξίδι της φλόγας με αεροπλάνο έγινε για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Όσλο το 1962. Τα θαύματα της τεχνολογίας αξιοποίησαν οι Καναδοί για τη μετάδοση της φλόγας μέσω δορυφόρου από την Αθήνα στην Οτάβα (για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μόντρεαλ το 1976).

Η φλόγα έχει ταξιδέψει δύο φορές επάνω σε άλογα, το 1956 και το 1996, ενώ μία φορά χρησιμοποιήθηκαν για αυτόν τον σκοπό καμήλες ώστε να διασχίσει την έρημο της Αυστραλίας το 2000. Επίσης έχει μεταφερθεί το 1996 επάνω σε ινδιάνικο κανό, σε ποταμόπλοιο του Μισισιπί αλλά και σε βαγόνι του Union Pacific, του πρώτου διηπειρωτικού σιδηρόδρομου.

Τέλος, τρεις φορές έχει βρεθεί στο διάστημα. Για την ακρίβεια, στην πορεία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ατλάντα το 1996, του Σίδνεϊ το 2000 και τους Χειμερινούς του Σότσι το 2014, αστροναύτες και κοσμοναύτες έκαναν περίπατο στο Διάστημα με τις αντίστοιχες ολυμπιακές δάδες (αλλά όχι και τη φλόγα).

12. Πότε παραδίδεται η φλόγα στους διοργανωτές των Ολυμπιακών Αγώνων;

Η φλόγα παραδίδεται στην οργανωτική επιτροπή της πόλης που φιλοξενεί τους Ολυμπιακούς Αγώνες, μετά την ολοκλήρωση της επί ελληνικού εδάφους λαμπαδηδρομίας που ακολουθεί την Αφή. Η τελετή παράδοσης γίνεται πάντα στο Καλλιμάρμαρο Παναθηναϊκό Στάδιο της Αθήνας, όπου το 1896 φιλοξενήθηκαν οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες. Φέτος η τελετή παράδοσης της Ολυμπιακής Φλόγας στην Ολυμπιακή Επιτροπή του Ρίο ντε Τζανέιρο έχει προγραμματιστεί για το απόγευμα της Μεγάλης Τετάρτης 27 Απριλίου.

13. Και τι συμβαίνει αν… σβήσει η φλόγα;

Η φλόγα κανονικά σβήνει κατά την διάρκεια της τελετής λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων. Με το σβήσιμό της σηματοδοτείται το τέλος της διοργάνωσης και η έναρξη προετοιμασίας για την επόμενη, τέσσερα χρόνια μετά.

Το 1976 συνέβη ένα απρόοπτο στο Ολυμπιακό Στάδιο του Μόντρεαλ. Εξαιτίας νεροποντής η Ολυμπιακή φλόγα στον βωμό έσβησε και ένας εργάτης, με φόβο ότι μπορεί να χάσει τη δουλειά του, πήγε και τον άναψε με τον… αναπτήρα του! Από τύψεις ομολόγησε την ενέργεια του και έτσι ο βωμός άναψε και πάλι από την εφεδρική λυχνία.

Ακόμα πιο σύνηθες είναι το φαινόμενο να σβήνει η φλόγα κατά την διάρκεια του ταξιδιού της Ολυμπιακής φλόγας, καθώς πάντα υπάρχει ο κίνδυνος να είναι ελαττωματική μια δάδα και να σβήσει η φλόγα. Αυτό έχει συμβεί πολλές φορές και για τον λόγο αυτόν πάντα μεταφέρεται σε όλο το ταξίδι και εφεδρική ολυμπιακή φλόγα. Έτσι, ακόμα και αν τελικά καταφέρει κάποιος σκόπιμα ή από λάθος να την σβήσει, πάντα υπάρχει λύση.

Διονύσιος Παπαθανασόπουλος: 1ος Λαμπαδηδρόμος στην Ολυμπιάδα της Μελβούρνης το 1956.

Πηγή: Euronews