Περίπατος στη Φυσική Ομορφιά της Καρπασίας

Τοξικά φυτά της Καρπασίας

Μια ιδιαίτερη ομάδα φυτών της Καρπασίας, τα τοξικά φυτά της. Πανέμορφα αλλά δηλητηριώδη.  Παρακάτω θα βρείτε τα κυριότερα.

1. Onobrychis venosa– Ονοβρυχίς η φλεβώδης (Cypriotsainfoin)

Πρόκειται για μια πολυετή πόα, ύψους 10-25cm, την οποία συναντούμε σε βραχότοπους, θαμνώνες και κοντά στην θάλασσα. Συνήθως απαντάται σε ξερές ασβεστολιθικές πλαγιές με φρύγανα και σπανιότερα κοντά σε παραλίες (ύψος 0-950m).

Ο κορμός της είναι κοντός, ενώ τα φύλλα της εναλλάσσονται και είναι ωοειδή ως υποκυκλικά ενώ έχει πάρει το όνομά της από την χαρακτηριστική μπρούτζινη νεύρωση τους. Τα άνθη της είναι κίτρινου χρώματος με κοκκινωπές γραμμώσεις και διατάσσονται σε μασχαλιαίους βότρεις. Η Ονοβρυχίς ανθίζει μεταξύ του Φεβρουαρίου και του Μαρτίου. Τέλος, ο καρπός της είναι κυκλικός, τριχωτός χέδροπας.

Είναι κοινό ενδημικό φυτό σε αρκετά μέρη της Κύπρου όπως στην Καρπασία, στον Ακάμα, στην Παναγιά, στην Πέτρα του Ρωμιού, στην Μονή Λεμεσού, στο Κόσσιη, στην Αθαλάσσα, στο Γέρι, στα Λατσιά, στο Μιτσερό, στην Κλήρου, στο Ποτάμι και στον Πενταδάκτυλο.

2. Euphorbia paralias– Ευφορβία η παραλιακή (seaspurge)

Η προέλευση του ονόματος της Ευφορβίας είναι αμφίβολη. Σύμφωνα με τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο (23-79 μ. Χ.) πήρε το όνομα της από κάποιον γιατρό Εύφορβο. Αντίθετα, σύμφωνα με ορισμένους σύγχρονους βοτανολόγους, το όνομα προέρχεται από τα ευ + φορβή = καλή βοσκή, τροφή. Μια άλλη εκδοχή αναφέρει πως η ονομασία της προήλθε από τον γαλακτώδη χυμό που εκκρίνουν οι βλαστοί και τα φύλλα τους. Μπορείτε ακόμα να την συναντήσετε και με τις ονομασίες Γαλατσίδα, Αρμυρίχα, Τιθύμαλος, Χαρακιάς, Μυρτίτης, Κυπαρισσιάς.

Προτιμά της παραθαλάσσιες τοποθεσίες όπως αμμώδεις παραλίες, θίνες και περιοχές με βότσαλα. Ευδοκιμεί σε παράκτιες περιοχές, εκτοπίζοντας τοπικά είδη. Δημιουργεί τις αποικίες της σε ανοιχτές αμμώδεις περιοχές, οι οποίες αποτελούν αγαπημένα μέρη διάφορων πουλιών που δημιουργούν εκεί τις φωλιές τους. Το συγκεκριμένο είδος έχει εντοπιστεί σε μεγάλους αριθμούς στην Αυστραλία. Γηγενές της Ευρώπης, της Βόρειας Αφρικής και της Δυτικής Ασίας. Στην Ευρώπη υπάρχουν 100 περίπου είδη από τα οποία τα 40 συναντώνται στην Ελλάδα.
Σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου, κατατάσσεται στα είδη που κινδυνεύουν, δηλαδή υπάρχουν σε πολύ μικρούς πληθυσμούς.

Πρόκειται για έναν πολυετή, θυσανωτό, ημίθαμνο που αναπτύσσεται από 25 μέχρι και 70 εκατοστά. Ανήκει στα δικοτυλήδονα φυτά. Το πυκνό του φύλλωμα είναι μακρόστενο, ελλειπτικό, ωοειδές (ωοειδές προς την κορυφή των μίσχων) μήκους περίπου 3 εκ., το οποίο εξέχει από τους μίσχους σε ορθές γωνίες. Οι ανθοταξίες έχουν 3 με 6 ακτίνες, με 2-3 υποδιαιρέσεις η καθεμία. Τα άνθη φέρουν μικρούς εγχάρακτους κερατόμορφους «αδένες» με νέκταρ και παράγουν κάψες σπόρων μήκους 0.6 εκ. περίπου. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της οικογένειας αυτής είναι η ταξιανθία τους, η οποία έχει σχήμα καπέλου. Για τον λόγο αυτό, ονομάζεται κυάθιο, από την αρχαία ελληνική λέξη για το κύπελλο. Ανθίζει μεταξύ Μαΐου και Σεπτεμβρίου.

Κατά τον Διοσκουρίδη, οι ευφορβίες είναι καθαρτικές ενώ αναφέρει επτά διαφορετικά είδη με τις ίδιες ιδιότητες. Μια συνταγή από την εποχή του Ιπποκράτη (5^ος - 4^ος αι. π.Χ.) συνιστά επτά σταγόνες πάνω σε ένα σύκο, πριν από το φαγητό, για την υδρωπικία.

Το λευκό υγρό που περικλείει το φυτό (latex) είναι ιδιαίτερα τοξικό για το δέρμα και προκαλεί φλεγμονές. Μπορεί δε να προκαλέσει σοβαρό κίνδυνο για τα μάτια (πιθανή μόνιμη τύφλωση), την μύτη ή το στόμα ενώ η χρήση του εσωτερικά είναι δηλητηριώδης. Προκαλεί φαγούρα και έχει ιδιαίτερα απωθητική γεύση. Μικρά παιδιά και κατοικίδια ζώα θα πρέπει να προστατεύονται από το είδος. Όλα τα μέρη του φυτού είναι επικίνδυνα.

3. Prospero autumnale (Scilla autumnalis) – Σκίλλαηφθινοπωρινή(starry hyacinth, autumn squill)

Για το συγκεκριμένο φυτό θα πρέπει να αναφέρουμε, πρώτα από όλα, πως σύμφωνα με τις τελευταίες ταξινομικές αλλαγές η Scillaautumnalisέχει μεταφερθεί στο γένος Prosperoμε το όνομα Prospero autumnale.

Πρόκειται για κοινό, αυτοφυές, πολυετές, βολβόριζο είδος που συναντούμε σε λοφώδεις και ξηρούς τόπους, όπως πλαγιές και φρύγανα (0-900m). Ενδημικό της Ευρώπης και της βόρειας Αφρικής.  Είναι μικροσκοπική, μιας και ο βλαστός της δεν ξεπερνά τα 15cm. Άνθιση τέλη του Σεπτέμβρη και αρχές Νοεμβρίου βγάζει τα γραμμοειδή φύλλα της. Είναι καλό μελισσοτροφικό φυτό. Τα μικρά της άνθη δεν ξεπερνούν το 1cm και μπορεί να είναι ρόδινα, κυανά ή ιώδη, με μαύρους ανθήρες. Πιθανολογείται πως πρόκειται για το τιφύον του Θεόφραστου. Θεωρείται δηλητηριώδες φυτό.

4. Urginea Maritima– Ουργινία η θαλάσσια (seaonion, squill)

 Η Ουργινία έχει ποικίλες ονομασίες και το όνομά της προέρχεται από το αρχαίο «Σκίλλη». Μπορούμε ακόμα να την συναντήσουμε και ως Σκιλλοκρεμύδα, Σκιλλοκρόμμυδο, Κρεμμύδα, Αγιοβασιλίτσα, Κουτσούνα, Ασκυλοκάρα, Σκέλλα, Μπότσικας, Κουτούπα, Κουτσούπι, Κουβαρόσκιλλα, Αρχιδόσκιλλα, Ασκέλλα.

Αυτοφυής πολυετής βολβώδης πόα που συναντούμε σε φρυγανότοπους, αμμώδεις και χαλικώδεις παραθαλάσσιες τοποθεσίες, ύψους μέχρι και 150cm. Τους αρέσει η ηλιοφάνεια και τα ξηρά εδάφη. Εντοπίζεται σχεδόν σε όλο το νησί μας και είναι ενδημικό των παραθαλάσσιων περιοχών της Μεσογείου. Τα φύλλα της είναι απλά, μεγάλα, πλατιά, ταινιοειδή, λογχοειδή, με παράλληλα νεύρα.  Τα άνθη της είναι ασπριδερά με περιάνθιο. Είναι ερμαφρόδιτα και γονιμοποιούνται από τις μέλισσες. Ο βολβός της είναι τεράστιος ( 15cmδιάμετρος και 2kgβάρος) και το αποξηραμένο σαρκώδες εσωτερικό τμήμα του χρησιμοποιείται για την παρασκευή βάμματος, το οποίο παίρνουμε μαζί με κρασί σε πολύ μικρές δόσεις. Ακόμα, φτιάχνουμε και καταπλάσματα που είναι πολύ ευεργετικά για πληγές και μώλωπες. Συλλέγεται λίγο μετά την ανθοφορία. Ανθίζει από τον Μάρτιο μέχρι τον Μάιο.

Ο κύκλος ζωής του φυτού είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων. Μετά την ανθοφορία, τα άνθη δεν πέφτουν, αλλά γυρίζουν προς τα μέσα και ξεραίνονται. Με τις πρώτες βροχές του φθινοπώρου ξεπροβάλλουν τα φύλλα του, τα οποία και παραμένουν με μέχρι την άνοιξη. Το καλοκαίρι ξεραίνονται και τέλος του καλοκαιριού βγαίνει ο ανθοφόρος βλαστός, οπότε και αρχίζει όλη η διαδικασία από την αρχή!

Τα κύρια συστατικά του φυτού είναι: καρδιακά γλυκοζίδια, φυτικές χρωστικές, φυτική κόλλα, τανίνη, πτητικό έλαιο. Η δρόγη της σκίλλας περιέχει καρδιοδραστικά γλυκοζίδια, τα οποία διασπώνται τόσο γρήγορα μέσα στο σώμα ώστε έχουν μικρή ή και καμιά επίδραση στην καρδιά. Έχει καρδιοτονωτικές ιδιότητες, όταν χρησιμοποιείται σε μικρές δόσεις. Στην ιατρική χρησιμοποιείται ως διεγερτικό της απόχρεμψης, χρήσιμο στην καταρροϊκή βρογχίτιδα και άλλες πνευμονικές διαταραχές. Είναι ιδιαίτερα κατάλληλο όταν υφίσταται δεξιόπλευρο καρδιακό πρόβλημα που επιφέρει ασθένεια των πνευμόνων. Λέγεται ακόμη ότι ρυθμίζει την λειτουργία της σπλήνας ενώ θεωρείται και διουρητική.

Ωστόσο, πρέπει να καταναλώνεται προσεκτικά και σε μικρές δόσεις, γιατί η υπερβολική χρήση του το μετατρέπει σε δηλητήριο για τον οργανισμό. Σε ισχυρές δόσεις επενεργεί τοξικά, προκαλώντας ιλίγγους, εμετούς, κωλικούς, καρδιαλγίες ακόμα και θάνατο. Ο χυμός τους είναι πολύ ερεθιστικός για το δέρμα. Μεγάλες δόσεις λευκής σκίλλας μπορεί να προξενήσουν εμετό. Η κόκκινη σκίλλα περιέχει σκιλλιροσίδη, ένα ισχυρό εμετικό που χρησιμοποιείται ως δηλητήριο κατά των ποντικών. Τα τρωκτικά είναι τα μόνα που δηλητηριάζονται σε αντίθεση με άλλα ζώα που κάνουν εμετό κι έτσι προφυλάσσονται. Αυτό το είδος δεν χρησιμοποιείται θεραπευτικά. Επίσης, δεν πρέπει να χρησιμοποιείται από άτομα με νεφροπάθειες ή με παθήσεις του εντερικού συστήματος

Είναι φυτό που έχει συνδεθεί με τα πρωτοχρονιάτικα ελληνικά έθιμα και θεωρείται ότι φέρνει καλή τύχη εάν την κρεμάσουμε στην πόρτα του σπιτιού την ημέρα της Πρωτοχρονιάς. Μπορεί να βγάζει κάθε χρόνο φύλλα αφού αντέχει πολύ στην ξηρασία!




Κείμενο – Επιμέλεια:

Μαρία Κασιώνη

Karpasia