Γιάννος Κρανιδιώτης - Ε.Ε. και Κυπριακό

Ομιλία του δημοσιογράφου

Γιώργου Κασκάνη

Στην εκδήλωση που διοργάνωσαν το Γραφείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Κύπρο και ο ΟΠΕΚ (Όμιλος Προβληματισμού για τον Εκσυγχρονισμό της Κοινωνίας μας) στις 27 Σεπτεμβρίου 2010, στη Λευκωσία, αφιερωμένη στο Γιάννο Κρανιδιώτη με θέμα: "Κύπρος - Ε.Ε.: Η πορεία και οι προκλήσεις"

Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι,

Στους δρόμους φωνάζαμε ακόμα ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο. Δεν επρόκειτο για κάποια τεκμηριωμένη ιδεολογική ανάλυση του ζητήματος. Άλλωστε οι όμορες δυνάμεις στην Ευρώπη, είχαν από χρόνια εγκαταλείψει τις δογματικές θεωρήσεις, είχαν ερμηνεύσει ολοκληρωμένα το διεθνές σκηνικό κι είχαν προσχωρήσει στην αντίληψη της συμμετοχής και όχι της απομόνωσης. Ποιος όμως παρακολουθούσε αυτά τα ρεύματα και ποιος ήταν έτοιμος να αποδεχτεί πως οι ιδεολογικές αυτές αναπροσαρμογές μπορεί να είναι ορθές έστω κι αν δεν ξεκινούν από τους «μεγάλους» Κύπριους πολιτικούς; Στην πραγματικότητα επρόκειτο για το φαινόμενο των περιστασιακών συμμαχιών ανάμεσα στις λεγόμενες «προοδευτικές δυνάμεις» του τόπου.

Το ΑΚΕΛ, εγκλωβισμένο στο δικό του δογματισμό, αλλά και κυρίαρχο στο πολιτικό σκηνικό της Κύπρου, επέβαλλε τις θέσεις του. Οι υπόλοιποι ακολουθούσαν, ευελπιστώντας πως θα έρθει κι η δική τους σειρά να εξασφαλίσουν (ή ορισμένοι από αυτούς να διατηρήσουν) την εκλογική υποστήριξη του μεγάλου κόμματος της Αριστεράς το οποίο, τότε, απέφευγε να διεκδικήσει ευθέως την εξουσία. Έτσι, η μελέτη ενός μεγάλου πολιτικού ζητήματος όπως ήταν αυτό της Ευρώπης και της πιθανής εμπλοκής της στο Κυπριακό, παρέμενε φυλακισμένη στο πλαίσιο των εσωτερικών ισορροπιών και σκοπιμοτήτων.

Κι ύστερα ήρθε ο Γιάννος… Με μια ολοκληρωμένη πολιτική ανάλυση των προοπτικών του βαλτωμένου ήδη Κυπριακού προβλήματος. Με μια σφαιρική αντίληψη του διεθνούς σκηνικού το οποίο καθόριζαν πλέον η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ, η πλήρης αποδυνάμωση του Κινήματος των Αδεσμεύτων, η αδυναμία των Ηνωμένων Εθνών να δράσουν κατά τρόπο ουσιαστικό και αποτελεσματικό. Οι παραδοσιακές δυνάμεις πάνω στις οποίες η κυπριακή ηγεσία στήριζε τις ελπίδες της, σταδιακά εξαφανίζονταν χωρίς, όμως, στο νησί να υπάρχει ο αναγκαίος προβληματισμός για τις εναλλακτικές διεξόδους.

Η στρατηγική Πάγκαλου-Κρανιδιώτη βασιζόταν σε πέντε κύριους άξονες:
1. Το παρατεταμένο αδιέξοδο του Κυπριακού επέβαλλε στροφή προς άλλες κατευθύνσεις, με πιο αποτελεσματικούς μηχανισμούς δράσης. Αυτή ήταν η Ευρώπη η οποία, ως ισχυρός πολιτικός και οικονομικός πόλος, θα μπορούσε να διαδραματίσει το δικό της ρόλο.

2. Η Κύπρος θα έπρεπε πια να βρει το δρόμο της στο παγκόσμιο σκηνικό και να πάψει να βολοδέρνει μέσα σε συγκεχυμένες και ενίοτε συγκρουόμενες μεταξύ τους πολιτικές θεωρήσεις ως προς το που ανήκει.

3. Η ενταξιακή πορεία θα δημιουργούσε μια νέα δυναμική η οποία δεν θα άφηνε ασυγκίνητη την Άγκυρα η οποία μονίμως προσέβλεπε προς την Ευρώπη.

4. Η προοπτική της ένταξης και συνεπώς της οικονομικής σταθερότητας και ανάπτυξης, θα αποτελούσε ισχυρό κίνητρο για την τουρκοκυπριακή κοινότητα η οποία ασφυκτιούσε πολιτικά και οικονομικά υπό το καθεστώς Ντενκτάς.

5. Η Κύπρος θα βρισκόταν για πρώτη φορά κοντά ή και μέσα σε ένα πανίσχυρο οργανισμό ο οποίος θα απαντούσε σε μεγάλο βαθμό στο βασικό πρόβλημα των ελληνοκυπρίων, την ασφάλεια, και θα έθετε το γενικό πλαίσιο της αναζητούμενης λύσης. Η δε πρακτική της Ε.Ε. στην αναζήτηση συγκλίσεων ακόμα και στα πιο δύσκολα προβλήματα, και η συνεχής εξελικτική της διαδρομή, θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα για την επίλυση των διαφόρων πτυχών του Κυπριακού και, ενδεχομένως, για τη σταδιακή βελτίωση της όποιας λύσης μέσα στις τάξεις της Ε.Ε.


Η προσπάθεια εμβολιασμού της πολιτικής σκέψης με την ιδέα της Ευρώπης, υπήρξε αρχικά απογοητευτική σε ό,τι αφορά την πλειοψηφία των πολιτικών ηγεσιών. Ιδεολογικές αγκυλώσεις, εσωτερικοί συσχετισμοί αλλά και μοιρολατρικοί υπολογισμοί των πιθανοτήτων και δυνατοτήτων, καθυστέρησαν σε μεγάλο βαθμό την έναρξη της νέας πορείας.


Χωρίς να εγκαταλείπει την προσπάθεια η οποία συχνά σκόνταφτε και στη νοοτροπία των Κύπριων πολιτικών, «σιγά μη μας πει αυτός τι θα κάνουμε…», ο Γιάννος Κρανιδιώτης έστρεψε την προσοχή τους προς τους δημοσιογράφους, αναγνωρίζοντας προφανώς το ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Ανήκω στην τυχερή δημοσιογραφική γενιά που γνώρισε από κοντά τον Γιάννο. Και οφείλω να ομολογήσω πως αυτή η γνωριμία και σχέση, ήταν που επαναπροσδιόρισε τη δική μου –και πιστεύω όχι μόνο- αντίληψη των πολιτικών πραγμάτων.

Ο Γιάννος μας έβγαλε από τα κλειστά γραφεία, μας απέσπασε λίγο από τις πλατείες της διαμαρτυρίας αλλά όχι της πρότασης και μας έριξε σ’ έναν ωκεανό γνώσης και εμπειριών. Εκεί, όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις. Εκεί, όπου το πολιτικό παιχνίδι έχει συγκεκριμένους όρους. Εκεί, όπου ο μικρός μπορεί να γίνει λίγο πιο μεγάλος αν πολιτευτεί με σύνεση και ρεαλισμό. Εκεί όπου, σε τελική ανάλυση, άρχισε να γράφεται η νέα σελίδα του Κυπριακού προβλήματος. Μια σελίδα στην οποία πολλοί από τους σημερινούς φανατικούς οπαδούς της, δεν πίστεψαν.

Σε κάθε Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε., σε κάθε ευρωπαϊκή συνάντηση, ο Γιάννος «εγκατέλειπε» την ελληνική αντιπροσωπεία για να βρει τους συμπατριώτες του. Να συζητήσει με τους Κύπριους δημοσιογράφους, να εξηγήσει, να ερμηνεύσει κείμενα και συμπεριφορές, να καταθέσει προβληματισμούς ως προς τον επόμενο χειρισμό που έπρεπε να γίνει στη μακρά, δύσκολη, αλλά σταδιακά επιτυχή πορεία ένταξης της Κύπρου στην Ε.Ε. Ποτέ δεν θυμάμαι να αρνήθηκε συνάντηση, ποτέ δεν θυμάμαι να αρνήθηκε συνέντευξη σε κυπριακό μέσο ενημέρωσης. Προσωπικές πολιτικές φιλοδοξίες, έλεγαν τότε κάποιοι. Μακάρι όλες οι προσωπικές πολιτικές φιλοδοξίες να ήταν τόσο παραγωγικές όσο του Γιάννου Κρανιδιώτη.


Σταχυολογώντας τα όσα προσωπικά αποκόμισα από τον Γιάννο Κρανιδιώτη, θα κατέληγα σε ορισμένες βασικές κατευθυντήριες γραμμές πολιτικής σκέψης και στρατηγικής:
• Το δίκαιο δεν είναι αυτονόητο ούτε και η ερμηνεία του μονοδιάστατη.

• Η διεκδίκηση εθνικών συμφερόντων προϋποθέτει πρώτα και πάνω απ’ όλα απόλυτη γνώση του χώρου στον οποίο κινείσαι, των αντιλήψεών του και των μηχανισμών διαμόρφωσης πολιτικών αποφάσεων.

• Ουδείς μπορεί πλέον να προχωρήσει μόνος του χωρίς τις απαιτούμενες συμμαχίες. Όχι όμως συμμαχίες άρνησης, αλλά συμμαχίες παραγωγής αποτελέσματος προς όφελος και του εθνικού συμφέροντος. Η σωστή κάθε φορά αξιολόγηση των πολλών και διαφορετικών συμφερόντων, είναι εκ των ων ουκ άνευ για τη συγκρότηση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής.

• Στην Ευρώπη, για να πάρεις, πρέπει να είσαι έτοιμος να δώσεις. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. στο Ελσίνκι – ο Γιάννος δεν ήταν πια μαζί μας- όταν η Κύπρος εξασφάλισε την προοπτική της ένταξης ακόμα και με άλυτο το Κυπριακό πρόβλημα, με αντάλλαγμα, από μέρους της Αθήνας, το χαρακτηρισμό της Τουρκίας ως υπό ένταξη χώρα. «Βατερλό» χαρακτήρισαν την τότε απόφαση ορισμένοι Κύπριοι πολιτικοί, πριν ακόμα καλά-καλά ενημερωθούν για το περιεχόμενό της. Φανταστείτε που θα ήταν σήμερα η Κύπρος αν παραμέναμε προσκολλημένοι στις παλαιού τύπου αντιλήψεις που χαρακτηρίζουν ακόμα την κυπριακή πολιτική ζωή.

• Τα μεγάλα πολιτικά προβλήματα λύνονται στο πλαίσιο πολιτικών συγκυριών όπου όλες οι πλευρές έχουν κάτι να κερδίσουν και όχι στη βάση της εξόντωσης του αντιπάλου. Μια τέτοια πολιτική συγκυρία διαμορφώθηκε στο Κυπριακό το 2003-2004. Αν την αντιλαμβανόμασταν κι αν σωστά τη διαχειριζόμασταν, ενδεχομένως να αποτελούσε την οριστική έξοδο από το πολύχρονο αδιέξοδο και την απαρχή μιας νέας εποχής για τον τόπο.
Ο Γιάννος Κρανιδιώτης είχε προλάβει να φύγει. Ο ίδιος γλύτωσε τη λοιδορία από ορισμένους που σήμερα εμφανίζονται να το τιμούν. Εμείς, όμως, στερηθήκαμε τον ψύχραιμο πολιτικό του λόγο και την ουσιαστική του πολιτική παρέμβαση η οποία ατένιζε πάντα την προοπτική και όχι τη στασιμότητα, το μέλλον και όχι τη συγκυριακή και συναισθηματική ικανοποίηση των μαζών. Οι υποθήκες του ωστόσο είναι εκεί. Κι αν είναι κάτι που ακόμα και οι πολιτικοί του αντίπαλοι δεν μπορούν να αμφισβητήσουν, είναι πως η μεγαλύτερη και μοναδική επιτυχία του σύγχρονου Ελληνισμού, η ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε., φέρει το όνομά του.


Εστιάζοντας στην παρούσα φάση του Κυπριακού και έχοντας πάντα ως γνώμονα –να μου επιτραπεί να το πω- τη στρατηγική Κρανιδιώτη, εκφράζω την προσωπική μου ανησυχία για τη σταδιακή απώλεια των δυνατοτήτων που η ένταξη στην Ε.Ε. μας πρόσφερε. Η λογική του «όλα ή τίποτα», η λογική της λεγόμενης «ευρωπαϊκής λύσης» που καμία σχέση έχει με τον τρόπο λειτουργίας της Ευρώπης, η αδυναμία καθορισμού συγκεκριμένων και ρεαλιστικών στόχων, οδηγούν το Κυπριακό σε μια σταδιακή αποξένωση από τις δυνατότητες που η ένταξη μας πρόσφερε. Η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας έχει αποσυνδεθεί από την ουσία του Κυπριακού και περιορίστηκε στις περιφερειακές ρυθμίσεις του Πρωτοκόλλου για τα λιμάνια και αεροδρόμια. Οι οποίες μονίμως συνοδεύονται και από το απ’ ευθείας εμπόριο των Τουρκοκυπρίων.

 Τα νομικά όπλα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων τα οποία στήριζαν τις διεκδικήσεις της ελληνοκυπριακής πλευράς στα κεφαλαιώδη ζητήματα των περιουσιών και της ιδιοκτησίας, μετατρέπονται σε μπούμερανγκ μέσα από τους επιπόλαιους χειρισμούς που έτυχαν από τους γνωστούς πολιτικούς και νομικούς κύκλους. Η αδυναμία μας να βρούμε ένα σαφή και αποδεκτό ρόλο για την Ε.Ε. στη διαδικασία των συνομιλιών, καθιστά ανενεργό το μεγάλο αυτό παράγοντα. Σε ότι αφορά τις συμμαχίες, δεν δείχνουμε να έχουμε ξεκάθαρο προσανατολισμό. Έτσι, παρά το γεγονός ότι η Ε.Ε. βρίσκεται στο καθημερινό λεξιλόγιο όλων, αποδεικνυόμαστε ανίκανοι να αντιληφθούμε τον τρόπο λειτουργίας και κατ’ επέκταση τον τρόπο αξιοποίησης του χώρου στον οποίο πια ανήκουμε. Μετατρέποντας τη μεγαλύτερη, μέχρι σήμερα, στρατηγική μας επιτυχία, σε μία ανενεργή κατάσταση σε ότι αφορά το εθνικό μας πρόβλημα.

Θα επαναλάβω. Αισθάνομαι ευτυχής που ανήκω σε κείνη τη δημοσιογραφική γενιά η οποία γνώρισε από κοντά τον Γιάννο Κρανιδιώτη. Λυπούμαι, όμως, που ορισμένοι από εμάς επέστρεψαν, μετά το θάνατό του, στις παλιές σχολές των εύηχων συνθημάτων και της μηδενικής αποτελεσματικότητας.

Γιώργος Κασκάνης