Σεπτεμβριανά 1955

Πενήντα χρόνια από τα Σεπτεμβριανά
Κωνσταντινούπολη, πριν - τότε - μετά
Σαριόγλου, Καίτη /Σαριόγλου-Τσάκου, Ειρήνη
Εκδότης: Ε.Λ.Ι.Α
Σελίδες: 226

Tο βιβλίο μια φροντισμένη και καλαίσθητη έκδοση είναι αφιερωμένο στα φανερά και μη, θύματα της 6/7 Σεπτεμβρίου 1955. Με αφορμή τα πενήντα χρόνια από την τραγική εκείνη νύχτα των γεγονότων της 6/7 Σεπτεμβρίου 1955 στην Πόλη, οι συγγραφείς περιγράφουν με γλαφυρό τρόπο πως ήταν η Πόλη τα χρόνια πριν συμβούν τα γεγονότα. Ήταν η εποχή που ευημερούσε ακόμη η ελληνική μειονότητα.

Στη συνέχεια καταγράφεται το κομπολόι των όσων συνέβησαν σε βάρος του Ελληνισμού της Πόλης। Ένα οδυνηρό οδοιπορικό, που ματώνει την καρδιά όσων το διαβάζουν. Όπως αναφέρεται και στον πρόλογο του βιβλίου «Τα γεγονότα ντροπής»- όπως συνηθίζουν να τα αποκαλούν σήμερα στην Τουρκία, αποτελούν ημερομηνία σταθμό για την ελληνική μειονότητα της Πόλης. Είναι το «προδιαγεγραμμένο φινάλε» της τελευταίας, πνευματικής δημιουργικής δεκαετίας της Ρωμιοσύνης».

Η πρώτη περίοδος οριοθετείται ως η προ των Σεπτεμβριανών μετ΄ εμποδίων ειδυλλιακή περίοδος 1861 έως το 1922 με τη Μικρασιατική Καταστροφή. Κατά την περίοδο αυτή η Ρωμιοσύνη της Πόλης επιδεικνύει μια πλούσια πολιτιστική, καλλιτεχνική και πνευματική δραστηριότητα. Τα δεκάδες σχολεία, δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια, οι πνευματικοί, αθλητικοί σύλλογοι, προεξάρχοντος του «Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως», η σύσταση βιβλιοθηκών, οι διαγωνισμοί και οι πάσης φύσεως καλλιτεχνικές δραστηριότητες, ως επίσης και οι ποικίλες εκδόσεις πνευματικού περιεχομένου πλημμυρίζουν την Πόλη.

Η πνευματική αυτή έκρηξη κάνει την Πόλη να ζει μια αληθινή πνευματική αναγέννηση. Το 1875 ιδρύεται το Ζάππειο Παρθεναγωγείο Κωνσταντινουπόλεως, ενώ ήδη λειτουργεί η Θεολογική Σχολή της Χάλκης (1844), η Ελληνεμπορική Σχολή (1831), το Παρθεναγωγείο στο Πέραν (1849), το Παρθεναγωγείο της Φιλομούσου Εταιρείας, Παλλάς (1874). Λίγο αργότερα η Μεγάλη του Γένους Σχολή αποκτά δικό της μεγαλόπρεπο κτήριο στο Φανάρι και ιδρύεται το Ιωακείμειο Παρθεναγωγείο (1822), Ελληνογαλλικό Λύκειο. Κυκλοφορούν δεκάδες εκδόσεις και εφημερίδες μερικές μάλιστα ημερήσιες ακόμη και σατυρικές. Εκδίδονται επίσης, περιοδικά και μηνιαία έντυπα ποικίλης ύλης και περιεχομένου.

Την περίοδο αυτή παρατηρείται ιδιαίτερη πνευματική άνθιση. Ακολουθεί η προ των Σεπτεμβριανών μετ’ εμποδίων ειδυλλιακή περίοδος 1923-1955 όπου η περίοδος ανόδου της Ρωμιοσύνης είναι πλέον παρελθόν. Οι εναπομείναντες Ρωμιοί συνεχίζουν όμως να επιβιώνουν στις προγονικές τους εστίες. Αναθαρεύουν κι αρχίζουν πάλι να δημιουργούν.

Το βράδυ της 6ης προς 7ης Σεπτεμβρίου η λαίλαπα του τουρκικού εθνικισμού, οργανωμένη όπως φαίνεται από τα ιστορικά ντοκουμέντα, εφορμά ακάθεκτη εναντίον κάθε τι ελληνικού στοιχείου. Με πρωτοφανή βαρβαρότητα καταστρέφει σε μια νύχτα όσα με κόπους και θυσίες δημιούργησαν για χρόνια οι Έλληνες της Πόλης. Οι αθλιότητες και οι σκηνές εξαγριωμένων, απάνθρωπων συμπεριφορών θα μείνουν για πάντα ανεξίτηλες ως βαριά κηλίδα του τουρκικού κράτους. Στην έκδοση συμπεριλαμβάνεται η έκθεση του Προξένου Βύρωνα Θεοδωρόπουλου στην οποία καταγράφονται εμπεριστατωμένα όλα τα ανθελληνικά γεγονότα της ντροπής που όχι μόνο κατέστρεψαν τις περιουσίες, τα σπίτια, τα σχολεία τις εκκλησίες και κάθε τι πολιτιστικό δημιούργημα των Ελλήνων της Πόλης, αλλά που μάτωσαν και τη ψυχή των Ελλήνων।

Τα ανθελληνικά «γεγονότα» του 1955 αποτελούν τον τελευταίο κρίκο μιας μακρόχρονης εθνικιστικής πολιτικής που εφαρμόστηκε με επιτυχία από την ίδρυση του τουρκικού κράτους, με στόχο την εξόντωση του ελληνικού στοιχείου της Πόλης. Ενώ το 1925 υπήρχαν 250।000 Έλληνες (περίπου το 33% του συνολικού πληθυσμού της Πόλης) σήμερα έχουν απομείνει μόλις 1.000 άτομα. Το κακό συνεχίστηκε λίγο και μετά τα Σεπτεμβριανά με ποικίλες περίτεχνες καταπιεστικές τεχνικές μέσω δημεύσεων περιουσιών και πολλαπλές πιέσεις κατά του Πατριαρχείου. Η απαγόρευση λ.χ. άσκησης πλήθους επαγγελμάτων σε μη Τούρκους, η αναγκαστική υιοθέτηση τουρκόφωνων επιθέτων, οι καταναγκαστικές εργασίες για τους μη μουσουλμάνους και ένα σωρό ευφάνταστα καταπιεστικά μέτρα, ολοκλήρωσαν το αίσχος του εθνικού ξεκαθαρίσματος.

Ο Γολγοθάς που έζησε ο Ελληνισμός της Πόλης καταγράφεται με ξεχωριστό θάρρος όχι εκ του μακρόθεν, αλλά από ανθρώπους που επιμένουν να ζουν στον τόπο που γεννήθηκαν, όπως είναι η σπάνια πνευματική φυσιογνωμία της Καίτης Σαριόγλου. Στο βιβλίο φιλοξενούνται γραπτά κείμενα επιφανών Κωνσταντινουπολιτών, καθώς και σπάνιο φωτογραφικό υλικό το οποίο συμπληρώνει τις συγκλονιστικές μαρτυρίες।

Φοίβος Νικολαΐδης