Του Δρ Ανδρέα Κάρυου
ΠΟΙΟΙ ΠΡΟΔΩΣΑΝ ΤΟΝ ΗΡΩΑ, ΠΩΣ ΤΟΝ ΠΕΡΙΚΥΚΛΩΣΑΝ ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΑΠΟΠΕΙΡΕΣ ΝΑ ΚΑΨΟΥΝ ΤΟ ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΤΟΥ
· Η ανάκριση δύο πληροφοριοδοτών κατέληξε στον εντοπισμό πολεμικού υλικού της ΕΟΚΑ, αλλά πιο σημαντική ήταν η πληροφορία που απέσπασαν οι Βρετανοί ότι στην περιοχή είχε διαμείνει στο παρελθόν ο Αυξεντίου
· Για την εφαρμογή του σχεδίου περικύκλωσης ήταν απαραίτητες δύο ομάδες εφόδου, ένα τμήμα κάλυψης με χειριστές δύο Bren και δύο ομάδες ανακοπής
· Γύρω στις 5:30 π.μ. έφθασαν στο σημείο από το οποίο ο πληροφοριοδότης τούς επεσήμανε τη γενική τοποθεσία του κρησφυγέτου των μελών της ΕΟΚΑ
Η Μάχη του Μαχαιρά, στις 3 Μαρτίου 1957, αποτελεί ένα από τα γνωστότερα περιστατικά του Αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-1959, του τελευταίου δηλαδή εθνικοαπελευθερωτικού επαναστατικού κινήματος ενός τμήματος του Ελληνισμού: η απόφαση ενός από τους πιο επιφανείς μαχητές της ΕΟΚΑ, του Γρηγόρη Αυξεντίου, να μην παραδοθεί, αλλά αντίθετα, να πέσει μαχόμενος στο φλεγόμενο κρησφύγετό του εναντίον των πολυάριθμων Βρετανών στρατιωτών που τον είχαν περικυκλώσει, συγκλόνισε το Πανελλήνιο και τον καταξίωσε στη συλλογική μνήμη του Κυπριακού Ελληνισμού στα χρόνια που ακολούθησαν.
Οι αναφορές στα γεγονότα της 3ης Μαρτίου επικεντρώνονται -δίκαια βέβαια- στον ηρωικό τρόπο θανάτου του αγωνιστή της ΕΟΚΑ και τη βρετανική αδυναμία να καμφθεί η αντίστασή του με συμβατικές στρατιωτικές τακτικές. Η αδυναμία αυτή είχε ως αποτέλεσμα τη χρήση εμπρηστικών υλών. Η αφήγηση που παρατίθεται στη συνέχεια παρακολουθεί γενικότερα την πορεία εξέλιξης της επιχείρησης «Whisky Mac». Επρόκειτο για στρατιωτική ενέργεια, την οποία εκτέλεσε στην περιοχή Μαχαιρά ένα εκ των βρετανικών εκλεκτών στρατευμάτων (που είχε μεταφέρει η Βρετανία για καταστολή της επανάστασης στην Κύπρο), μετά τη λήψη πληροφορίας ότι ο Γρ. Αυξεντίου και τέσσερεις συναγωνιστές του είχαν βρει εκεί καταφύγιο. Σκοπός της εν λόγω επιχείρησης ήταν η σύλληψη του ικανότατου αυτού μαχητή της ΕΟΚΑ.
Χρήσιμες πληροφορίες αντλούνται από ένα τεύχος του περιοδικού «The Iron Duke», το οποίο εξέδωσε η βρετανική στρατιωτική μονάδα που ανέλαβε την αποστολή εξουδετέρωσης του Αυξεντίου, το Σύνταγμα του Δούκα του Wellington (Duke of Wellington’s Regiment). Στο συγκεκριμένο τεύχος περιγράφεται η συμμετοχή τμημάτων του Συντάγματος στην επιχείρηση εντοπισμού της ομάδας της οποίας ηγείτο ο Γρ. Αυξεντίου. Το εν λόγω υλικό έθεσε υπ' όψιν μας ένας συμπατριώτης μας που διαμένει μόνιμα στην Αυστραλία, ο Μιχάλης Χατζηλύρας.
Οι Βρετανοί στα ίχνη του Αυξεντίου
Σύμφωνα με την αφήγηση στο βρετανικό περιοδικό, στα τέλη Φεβρουαρίου του 1957 στοιχεία του Συντάγματος του Δούκα του Wellington έλαβαν οδηγίες για τη διεξαγωγή ερευνών σε περιοχή που βρισκόταν τρία μίλια βόρεια της Ιεράς Μονής Μαχαιρά. Σύντομα δύο πληροφοριοδότες μεταφέρθηκαν από τον χώρο κράτησής τους στις Πλάτρες. Ένας εξ αυτών υπήρξε μέλος της ομάδας του Γρ. Αυξεντίου στο παρελθόν. Στην περιοχή Μαχαιρά η ανάκριση των δύο πληροφοριοδοτών κατέληξε στον εντοπισμό πολεμικού υλικού της ΕΟΚΑ (σ.σ. ειδικά τους πρώτους τρεις μήνες του 1957 η επαναστατική οργάνωση είχε δεχτεί σημαντικά πλήγματα ως αποτέλεσμα της δραστηριοποίησης προδοτών). Πιο σημαντικά, όμως, οι Βρετανοί απέσπασαν μία υψίστης σημασίας πληροφορία: στη γύρω περιοχή είχε διαμείνει στο παρελθόν για μεγάλα χρονικά διαστήματα ο Αυξεντίου. Το διάστημα εκείνο η τροφοδοσία του μεταφερόταν από το Μοναστήρι πάνω σε μουλάρια, που οδηγούσε ένα άτομο ονόματι Πέτρος. Οι Βρετανοί προχώρησαν άμεσα στη σύλληψη του τελευταίου. Αφού προωθήθηκε στο αρχηγείο της 3ης Ταξιαρχίας Πεζικού, υπεβλήθη σε ανάκριση. Στις 2 Μαρτίου ένας Βρετανός αξιωματικός, ο ταγματάρχης E. L. Rodick, πληροφόρησε μέλη του 1ου Τάγματος (του Συντάγματος του Δούκα του Wellington) ότι ο Πέτρος θα τους υπεδείκνυε το σημείο του κρησφύγετου της ομάδας Αυξεντίου και ότι μάλιστα θα τους οδηγούσε εκεί αυτοπροσώπως.
Η έναρξη της βρετανικής επιχείρησης
Οι Βρετανοί, θεωρώντας ότι ο Γρ. Αυξεντίου θα προέβαλλε σθεναρή αντίσταση σε περίπτωση που εντοπιζόταν, αποφάσισαν όπως μεταβούν στο σημείο του κρησφυγέτου με τις δυνάμεις τους ενισχυμένες και όχι απλώς με μία μικρή ομάδα αναγνώρισης. Η διοίκηση της επιχείρησης ανατέθηκε στον ταγματάρχη D. M. Harris. Ο τελευταίος, λαμβάνοντας υπόψη του το άγνωστο της περιοχής αλλά και του επιπέδου αξιοπιστίας του πληροφοριοδότη, αποφάσισε όπως η βρετανική ενέργεια ελάμβανε χώραν την αυγή της 3ης Μαρτίου.
Για την εφαρμογή του σχεδίου περικύκλωσης, που εκπονήθηκε, ήταν απαραίτητες δύο ομάδες εφόδου, ένα τμήμα κάλυψης με χειριστές δύο Bren και δύο ομάδες ανακοπής. Η μία ομάδα ανακοπής θα έπαιρνε θέση στη βόρεια πλευρά του κρησφυγέτου, ώστε να εμποδίσει οποιαδήποτε απόπειρα διαφυγής. Η δεύτερη ομάδα θα ελάμβανε θέση στην πλαγιά της απέναντι πλευράς της κοιλάδας, καλύπτοντας τυχόν προσπάθεια διαφυγής προς εκείνη την κατεύθυνση.
Όσον αφορούσε τα δύο τμήματα εφόδου, αυτά θα προσέγγιζαν το κρησφύγετο εξ ανατολών· στη συνέχεια, πραγματοποιώντας κυκλωτικό ελιγμό υπό τη μορφή λαβίδας, θα πλησίαζαν τον στόχο από βόρεια και νότια, με τους πολυβολητές των Bren να καλύπτουν την ευρύτερη περιοχή του κρησφυγέτου. Η πιθανότητα διαφυγής των ανταρτών της ΕΟΚΑ προς το πάνω μέρος της κοιλάδας (βόρεια), αποκλείστηκε εφόσον η διαδρομή οδηγούσε είτε στη Μονή (όπου είχε εγκαταστήσει τον σταθμό του το βρετανικό τάγμα) είτε στην περιοχή που κατείχε ο Λόχος Β’ της μονάδας. Η επιχείρηση υποστηριζόταν και από ένα ελικόπτερο, στο οποίο ανατέθηκε η αποστολή του εντοπισμού από αέρος οποιασδήποτε απόπειρας διαφυγής και ανάσχεσης αυτής μέσω των πυρών του.
Ο εντοπισμός του κρησφυγέτου
Όπως αναφέρεται στο βρετανικό υλικό, τα πιο πάνω στρατιωτικά κλιμάκια ακολούθησαν μία πολύ δύσκολη πορεία πάνω από τις απότομες πλαγιές της περιοχής. Γύρω στις 5:30 π.μ. έφθασαν στο σημείο από το οποίο ο πληροφοριοδότης τούς επεσήμανε τη γενική τοποθεσία του κρησφυγέτου των μελών της ΕΟΚΑ. Ακολούθως, δηλώνοντας άγνοια για την ακριβή θέση του κρησφυγέτου, τους υπέδειξε το σημείο όπου πιθανώς διέμενε η ομάδα Αυξεντίου. Τα βρετανικά τμήματα άρχισαν να προσεγγίζουν την υποδειχθείσα περιοχή. Σύντομα εντόπισαν μία κρύπτη, εντός της οποίας φυλασσόταν ένας όλμος. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε απτή απόδειξη για τους Βρετανούς ότι μαχητές της ΕΟΚΑ βρίσκονταν ή είχαν βρεθεί στην περιοχή.
Συνεχίζοντας τις έρευνές τους, ο λοχαγός J. M. Newton και ο δεκανέας W. Trinder εντόπισαν μερικές ασυνήθιστες πέτρες. Η μετακίνηση των λίθων αποκάλυψε την είσοδο ενός κρησφυγέτου. Η πρώτη εντύπωση που αποκόμισαν οι Βρετανοί ήταν ότι η κρυψώνα ήταν εγκαταλελειμμένη. Ξαφνικά, όμως, ακούστηκαν φωνές από το εσωτερικό της. Ένα διερμηνέας κάλεσε τους άνδρες που βρίσκονταν εντός του κρησφυγέτου να βγουν έξω άοπλοι. Όντως, τέσσερα μέλη της ΕΟΚΑ εξήλθαν ο ένας μετά τον άλλο από την είσοδο, την οποία σχημάτιζε μία σήραγγα διαστάσεων περίπου 18 Χ 18 in.
Σε σχετική ερώτηση που έκαναν οι Βρετανοί, οι τέσσερεις μαχητές απάντησαν ότι ο αρχηγός τους είχε παραμείνει εντός του κρησφυγέτου. Ο Αυξεντίου κλήθηκε να παραδοθεί. Ο αγωνιστής απάντησε με μία ριπή πυροβολισμών. Οι σφαίρες έπληξαν θανάσιμα τον δεκανέα P. Brown. Τότε ο λοχαγός Newton έριξε μία χειροβομβίδα εντός της εισόδου. Οι στρατιώτες, σε μια προσπάθεια να μη διακινδυνεύσει η ζωή κάποιου μέλους τους, διέταξαν έναν από τους συναγωνιστές (σ.σ. Αυγουστή Ευσταθίου) του Αυξεντίου να διαπιστώσει κατά πόσον ο αρχηγός του είχε εξουδετερωθεί.
Επίταση της αντίστασης
Μετά την είσοδο ενός από τους συλληφθέντες στο κρησφύγετο, ο Αυξεντίου φώναξε: «Τώρα είμαστε δύο. Ελάτε να μας πάρετε». Στη συνέχεια άρχισε να πυροβολεί και πάλι. Οι Βρετανοί στρατιώτες ανταπέδωσαν τα πυρά και η μάχη άρχισε να εντείνεται.
Η βρετανική πλευρά προχώρησε σε εκτίμηση της κατάστασης. Οι πληροφορίες που απέκτησαν για τον οπλισμό του αγωνιστή, ο φόβος μήπως ο Αυξεντίου πραγματοποιήσει έφοδο αυτοκτονίας, επιδιώκοντας να σκοτώσει όσο δυνατό περισσότερους και ο βρετανικός ασφυκτικός κλοιός γύρω από το κρησφύγετο οδήγησε τους Βρετανούς στην απόφαση για εξουδετέρωση του Αυξεντίου, προτού κατορθώσει να προκαλέσει άλλες απώλειες.
Το τέλος του Αυξεντίου
Στις 7:15 π.μ. αποφασίστηκε όπως προβούν στη χρήση εμπρηστικών υλών εναντίον του μαχητή της ΕΟΚΑ. Ως προς τούτο ζητήθηκαν πενήντα γαλόνια βενζίνης και η βοήθεια ειδικών από το Μηχανικό. Επιπρόσθετα, μετά από περίπου μισή ώρα πραγματοποιήθηκε η άφιξη μίας ακόμη διμοιρίας. Υποστηριζόμενη από δύο επιπρόσθετα οπλοπολυβόλα Bren, σχημάτισε ακόμη πιο στενό κλοιό γύρω από το κρησφύγετο. Επικράτησε μικρή ανάπαυλα, κατά την οποία το πάνω μέρος του κρησφυγέτου καθαρίστηκε μερικώς από τους θάμνους. Ταυτόχρονα, σποραδικοί πυροβολισμοί ρίχνονταν από τη μεριά των Βρετανών. Γενικά, όπως υποδεικνύεται στη βρετανική περιγραφή, η τοποθεσία που είχε επιλεγεί για την κατασκευή του κρησφυγέτου, καθώς και η μορφολογία του εδάφους δημιουργούσαν διαρκώς σημαντικές δυσκολίες στις αποικιακές δυνάμεις κατά τη διεξαγωγή της επιχείρησης.
Γύρω στις 9 π.μ. ένα καραβάνι από μουλάρια κατέφθασε μεταφέροντας την ποσότητα βενζίνης που είχε ζητηθεί. Εντούτοις, η πρώτη βρετανική απόπειρα χρήσης εμπρηστικών υλών απέβη αποτυχημένη: η βενζίνη δεν ρίφθηκε με πολλή ευστοχία προς το κρησφύγετο, ενώ και οι καιρικές συνθήκες (βροχή) συνέβαλαν στη μη καύση των θάμνων στην οροφή. Από τη μεριά τους, οι δύο αγωνιστές εκτόξευσαν μία χειροβομβίδα.
Στη συνέχεια, η βρετανική ηγεσία έλαβε την απόφαση για αξιοποίηση των υπηρεσιών των αξιωματικών του Μηχανικού. Ειδικότερα, θα καταβαλλόταν προσπάθεια ανατίναξης του πάνω τμήματος του κρησφυγέτου με τη βοήθεια πλαστικής εκρηκτικής ύλης. Εν τέλει, η έκρηξη έλαβεν χώραν σε μικρή απόσταση νότια του κρησφυγέτου, αποτυγχάνοντας να δημιουργήσει σημαντικά πλήγματα στην κρυψώνα των μελών της ΕΟΚΑ. Οι τελευταίοι απάντησαν και πάλι με τη ρίψη χειροβομβίδας.
Η μάχη αναζωπυρώθηκε με τα οπλοπολυβόλα των Βρετανών να βάλλουν συνεχώς και τους στρατιώτες να εκτοξεύουν χειροβομβίδες. Γύρω στις 12:00 το μεσημέρι αφίχθηκε επιπλέον ποσότητα βενζίνης, η ρίψη της οποίας αυτήν τη φορά ήταν πολύ πιο εύστοχη σε σχέση με την προηγούμενη απόπειρα. Μέσα από το κρησφύγετο ακούστηκαν φωνές και ένας άνδρας εξήλθε αυτού. Τα τέσσερα οπλοπολυβόλα Bren άνοιξαν πυρ, καλύπτοντας όλες τις κατευθύνσεις προς τις οποίες μπορούσε να εκδηλωθεί απόπειρα διαφυγής. Στη συνέχεια ακούστηκαν εκρήξεις μέσα από το κρησφύγετο.
Οι Βρετανοί αποφάσισαν όπως προκαλέσουν ακόμη μία μεγάλη έκρηξη πάνω από το κρησφύγετο, ώστε να είναι σίγουροι για την αποτελεσματικότητά τους. Η συγκεκριμένη έκρηξη, σύμφωνα με τη βρετανική αφήγηση, πραγματοποιήθηκε περίπου στη 1:30 μ.μ. Στη συνέχεια, μία μικρή ομάδα στρατιωτών και αξιωματικών προσέγγισε την είσοδο του κρησφυγέτου, έριξε μία καπνογόνο βόμβα, καθώς και πυροβολισμούς στην είσοδο. Επιπρόσθετα, εντόπισαν τον μαχητή της ΕΟΚΑ που κρυβόταν εκεί κοντά (σ.σ. Αυγουστής Ευσταθίου) και τον υποχρέωσαν να μπει ξανά στο κρησφύγετο για να πιστοποιήσει ότι ο Γρηγόρης Αυξεντίου ήταν νεκρός. Το νεκρό σώμα του ήρωα ανασύρθηκε απανθρακωμένο την επόμενη μέρα.
Ανδρέας ΚάρυοςΔρ. Κυπριακής Ιστορίας
ankarios@hotmail.com
«Καίονταν τα ρούχα του. Και όμως η όψη του ήταν ήρεμη…»
Εξέχουσα θέση στις ψηφίδες που συνθέτουν το ψηφιδωτό της Μάχης θα καταλαμβάνει πάντα το απαράμιλλο σθένος του ήρωα στη μαρτυρική του συνάντηση με τον θάνατοΚλείνοντας, υπενθυμίζουμε ότι η αφήγηση για τα διάφορα στάδια της Μάχης του Μαχαιρά βασίστηκε σε μία περιοδική έκδοση της βρετανικής μονάδας που συμμετείχε στην επιχείρηση εξουδετέρωσης του Γρ. Αυξεντίου: του Συντάγματος του Δούκα του Wellington. Παρόλο που θεωρούμε ότι οποιαδήποτε πηγή πρέπει να αντιμετωπίζεται πάντα με κριτικό πνεύμα και σε συνδυασμό με άλλες πηγές, εντούτοις, δεν γίνεται να παραβλέπουμε τις δυνατότητες άντλησης χρήσιμων στοιχείων που εμπεριέχονται σε μια πηγή αυτού του είδους.
Στην προκειμένη περίπτωση, λοιπόν, τα στοιχεία που αναφέρονται στη βρετανική περιγραφή δύνανται να αποβούν χρήσιμα στον αναγνώστη που επιζητεί την αναδίφηση και άλλων πτυχών που συνδέονται με τη Μάχη του Μαχαιρά. Τέτοιες πτυχές αποτελούν, για παράδειγμα, η διαδικασία συλλογής των πληροφοριών για τον εντοπισμό του ήρωα, το βρετανικό σχέδιο που εκπονήθηκε για την παγίδευση του κρησφυγέτου του, καθώς και οι δυσκολίες που συνάντησε η βρετανική στρατιωτική ηγεσία στην προσπάθεια εξουδετέρωσής του.
Βέβαια, εξέχουσα θέση στις ψηφίδες που συνθέτουν το ψηφιδωτό της Μάχης του Μαχαιρά θα καταλαμβάνει πάντα το απαράμιλλο σθένος του ήρωα Γρηγόρη Αυξεντίου στη μαρτυρική του συνάντηση με τον θάνατο (σ.σ. κάνοντας πράξη αυτό που είχε δηλώσει στο παρελθόν, ότι δηλαδή θα αποτελούσε ο ίδιος παράδειγμα θυσίας διδάσκοντας τους νεαρούς μαχητές της ΕΟΚΑ όχι μόνο πώς να πολεμούν αλλά και πώς να πεθαίνουν).
Το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό -ευτυχώς για τις επόμενες γενιές- διασώθηκε από τον Αυγουστή Ευσταθίου, ο οποίος ήταν παρών στις τελευταίες στιγμές του ήρωα της ΕΟΚΑ:
«Κοίταξα προς το μέρος του Αυξεντίου, όπου υπήρχε περισσότερη φωτιά και τον είδα ζωσμένο στις φλόγες. Καίονταν τα ρούχα του. Και όμως η όψη του ήταν ήρεμη, λες και είχε απαλλαγεί από την ανθρώπινη ατέλεια του πόνου και ζούσε από εκείνη τη στιγμή τη δόξα, την αθανασία… και τότε άκουσα από τον φλεγόμενο Ήρωα τα πιο ηρωικά, και ενθαρρυντικά λόγια, που άκουσε ποτέ Αγωνιστής της Ε.Ο.Κ.Α… "μεν φοβάσαι, Ματρόζο, μεν φοβάσαι…"» (Βλ. Αυγουστής Ευσταθίου, Αυγουστής Ευσταθίου: Ο Ματρόζος της ΕΟΚΑ και της Κύπρου, Λευκωσία: Επιφανίου, 2012).
Πηγή: Εφημερίδα "ΣΗΜΕΡΙΝΗ" 3 Μαρτίου 2019 & SigmaLife
No comments:
Post a Comment