«Το αόρατο ρήγμα: Θεσμοί και συμπεριφορές της ελληνικής οικονομίας», Αρίστος Δοξιάδης

Χωρίς τη διόγκωση του τομέα των εμπορεύσιμων, πράγμα αρκετά δύσκολο, η Ελλάδα, προβλέπει ο Δοξιάδης, θα μετατραπεί σε Ανατολική Γερμανία, όλοι θα γινόμαστε σταθερά φτωχότεροι.

Πώς λειτουργεί η ελληνική οικονομία στην πράξη; Σε τι διαφέρει από άλλες δυτικές οικονομίες; Με ποιες δυνάμεις και ποιες πρακτικές μπορούμε να ξεπεράσουμε την κρίση;

Οι απαντήσεις δεν βρίσκονται στους αριθμούς της μακροοικονομίας, ούτε σε απλοϊκές αφηγήσεις για ολιγάρχες, τοκογλύφους, συνδικαλιστές και αργόμισθους.

Βρίσκονται στα σχέδια των οικογενειών, στο μέγεθος των επιχειρήσεων, στον τρόπο που παράγουμε, στην οργάνωση του κράτους, στις λεπτομέρειες των νόμων, στα κίνητρα των πολιτικών. Οι θεσμοί, είτε επίσημοι είτε άτυποι, και οι καθημερινές συμπεριφορές, διαμόρφωσαν την οικονομία που κατέρρευσε το 2009, και αυτά θα διαμορφώσουν την οικονομία που αναδύεται.

Το βιβλίο ανασυνθέτει την πολιτική οικονομία της Ελλάδας με τα εργαλεία της νεοθεσμικής σχολής. Συγκεράζει την καθημερινότητα με τα μακρομεγέθη, τους "ανθρώπους'" με τους "αριθμούς", το τοπικό με το παγκόσμιο. Αρχίζει με παραδείγματα από τον τουρισμό, τη ναυτιλία, τη γεωργία, τη δημόσια διοίκηση και από άλλες δραστηριότητες, και φθάνει στα ελλείμματα, στην ανεργία, και στη θέση της Ελλάδας στην Ευρώπη. Με απλά λόγια και ανθρώπινους όρους, περιγράφει τι σημαίνει η μετάβαση από την στρεβλή ευμάρεια της μεταπολίτευσης σε μια παραγωγική και εξωστρεφή ανάπτυξη.
Η αδυναμία της Ελληνικής οικονομίας
Το «Αόρατο ρήγμα» αφορά αυτή ακριβώς την αδυναμία της ελληνικής οικονομίας, την έλλειψη βάθους της εξαιτίας του γεγονότος ότι κυριαρχείται από δραστηριότητες που δεν είναι διεθνώς εμπορεύσιμες. «… Στους δύο τομείς (σ.σ. εμπορευσίμων και μη προϊόντων και υπηρεσιών )… » γράφει ο Δοξιάδης «…κυριαρχούν διαφορετικές νοοτροπίες. Και στους δύο υπάρχουν μικροί και μεγάλοι, καιροσκόποι και συνεργάσιμοι, τίμιοι και απατεώνες. Η μεγάλη διαφορά δεν έγκειται στο αν απαιτούν πολλά κεφάλαια, αν έχουν καλή οργάνωση και μεγάλες ιεραρχίες, αν βλέπουν πέντε μήνες η πέντε χρόνια μπροστά, έγκειται στο πώς αντιλαμβάνονται το οικονομικό περιβάλλον, που βρίσκονται οι ευκαιρίες και οι κίνδυνοι.

Η στρατηγική του επιχειρηματία των εμπορεύσιμων κλάδων εστιάζεται στα ερωτήματα: Σε ποια αγορά μπορώ να στοχεύσω; Είμαι καλύτερος και φθηνότερος από τον ξένο ανταγωνιστή; Τι αλλαγές πρέπει να κάνω στο προϊόν και την παραγωγή για να μη μου πάρουν την αγορά; Ακόμα και αν παράγω μόνο για την ελληνική αγορά, πώς θα κρατήσω το κόστος μου σε λογική απόσταση από το εισαγόμενο προϊόν; Ενώ ο επιχειρηματίας των μη εμπορεύσιμων κλάδων εστιάζει σε ερωτήματα όπως: Πόσες άδειες θα δοθούν στους ανταγωνιστές μου; Πόσες μέρες εκπτώσεων θα επιτραπούν φέτος; Τι περιθώριο κέρδους θα μου ορίσει το υπουργείο; … Το ρήγμα των δύο τομέων ήταν αόρατο. Δεν ταυτιζόταν με τις γνωστές διαχωριστικές γραμμές της πολιτικής. Το ΠΑΣΟΚ και η ΝΔ είχαν τα προπύργιά τους σε διαφορετικούς χώρους αλλά πάντα σε μη εμπορεύσιμες δραστηριότητες: Το ΠΑΣΟΚ στην ΑΔΕΔΥ, στις ΔΕΚΟ, στην ΟΤΟΕ-δηλαδή στους μισθωτούς αυτού του τομέα. Η ΝΔ στους ελευθεροεπαγγελματίες γιατρούς και δικηγόρους, στους εμπόρους, τους ταξιτζήδες, στους φαρμακοποιούς –δηλαδή στους μικροεπιχειρηματίες του ίδιου τομέα. Και τα δύο κόμματα είχαν στενή σχέση με μεγαλοεπιχειρηματίες πάλι του ίδιου τομέα: εργολάβους, προμηθευτές όπλων και εξοπλισμού. Από τις εμπορεύσιμες δραστηριότητες δεν έβγαιναν θέματα στα δελτία, δεν έμπαιναν εκπρόσωποι στη Βουλή, δεν επηρεαζόταν η εργατική νομοθεσία και δεν είχαν καμιά ιδιαίτερη στήριξη από το κράτος…».

Χωρίς τη διόγκωση του τομέα των εμπορεύσιμων, πράγμα αρκετά δύσκολο λόγω του ασφυκτικού περιορισμού της ρευστότητας, η Ελλάδα, προβλέπει ο Δοξιάδης, θα μετατραπεί σε δεύτερη Ανατολική Γερμανία, όλοι θα γινόμαστε σταθερά φτωχότεροι, οι καλύτεροι θα φεύγουν. Για την πιο ανώδυνη υπέρβαση της ύφεσης προτείνει λοιπόν μια «καλύτερη λιτότητα» με μεγαλύτερη περικοπή των δαπανών του δημοσίου για κατανάλωση και συγκέντρωση των υπαρχόντων και μελλοντικών πιθανών πρόσθετων πόρων στην εξαγωγική δυνατότητα της χώρας. Από αυτή την άποψη είμαστε χειρότερα από κάθε άλλη χώρα που μπήκε ή βρίσκεται σε μνημόνιο. Αν είχαμε υπολογίσει τις εξαγωγές (ρυθμός αύξησης) της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, το ΑΕΠ θα ήταν 9 δισ. υψηλότερο και τα κρατικά έσοδα 3 δισ. περισσότερα. Αλλά η εσωτερική υποτίμηση μέχρι τώρα μας βοήθησε πολύ λιγότερο από τις άλλες χώρες διότι δεν είχαμε τις επιχειρήσεις που θα μας έβγαζαν από την κρίση.

Ο Δοξιάδης προβλέπει ότι για να ξαναμπεί η οικονομία σε τροχιά ανάπτυξης θα πρέπει το 10-15% του εργατικού δυναμικού να αναζητήσει νέα απασχόληση, σε άλλο αντικείμενο. Οι θέσεις εργασίας που θα χαθούν θα είναι σε μη εμπορεύσιμους κλάδους. Οι άνθρωποι θα μετακινηθούν σε μικρές επιχειρήσεις των εμπορεύσιμων κλάδων που είτε θα μεγαλώσουν είτε θα ιδρυθούν. Μέχρι τώρα μετακινούνται επειδή δεν έχουν δουλειά για αρνητικούς λόγους αλλά ο Δοξιάδης σημειώνει -και σωστά- ότι αυτό δεν αρκεί.

Το «Αόρατο ρήγμα» μιλάει για την ουσία της κρίσης, την έλλειψη βάθους της ελληνικής οικονομίας, με τρόπο απλό, μέσα από την πραγματικότητα επιχειρήσεων, των θεσμών που τις περιβάλλουν, αναλύοντας τις αιτίες της κρίσης για να κοιτάξει μπροστά. Είναι ένα από τα καλύτερα βιβλία για την κρίση και ίσως το πιο χρήσιμο.

Ο Αρίστος Σ. Δοξιάδης γεννήθηκε το 1951, μεγάλωσε στην Αθήνα, και σπούδασε κοινωνικές επιστήμες και οικονομικά στo Χάρβαρντ και στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του με μελέτες δημόσιας πολιτικής για το ελληνικό κράτος και για διεθνείς οργανισμούς. Συμμετείχε σε πιλοτικά προγράμματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την καταπολέμηση της φτώχειας σε όλη την Ευρώπη, και στη συνέχεια διοίκησε εταιρίες συμβούλων επιχειρήσεων. Από το 1995 εργάζεται σε Εταιρείες Επιχειρηματικών Συμμετοχών (venture capital) για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Έχει αξιολογήσει εκατοντάδες επιχειρηματικά σχέδια, και έχει συνεργαστεί από κοντά με δεκάδες επιχειρηματίες. Από το 2010 γράφει άρθρα για την κρίση και τους θεσμούς στην ελληνική οικονομία. Ιστολογεί στο aristosd.wordpress.com. Το "Αόρατο ρήγμα" είναι το πρώτο του βιβλίο.