Η απάθεια για τα κοινά

Η ΕΝΝΟΙΑ της δημοκρατίας ως τρόπου οργάνωσης του δημοκρατικού βίου με βαθύτερο νόημα το ιδεώδες της ελευθερίας, του ανθρωπισμού, της πνευματικής ολοκλήρωσης και τελείωσης του ανθρώπου, απαιτεί συνεχή μάθηση. Γι’ αυτό και η κατανόηση του σύγχρονου δημοκρατικού συστήματος, όπως αυτό κληροδοτήθηκε από τους αρχαίους Έλληνες, απαιτεί τη βαθιά γνώση του προτύπου που ανακαλύφθηκε στην αρχαία κλασσική Αθήνα. Εκεί όπου έγινε η σύλληψη και η γέννηση της ιδέας της δημοκρατίας.

Πολιτικός στην αρχαία κλασσική της έννοια, σήμαινε τον πολίτη, που συμμετέχει στα της πόλης. Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι ο άνθρωπος είναι «ζώον πολιτικόν» και ότι η δραστηριότητα στα κοινά ήταν σύμφυτη με την ιδιοσυγκρασία των ανθρώπων.

Ακολουθώντας τη φιλοσοφία περί δημοκρατίας της εποχής εκείνης, ο Περικλής έδρασε ως πολιτικός άνδρας, με την έννοια του πολίτη, όχι του ειδικού, πολιτικού εμπειρογνώμονα. Έτσι, καλλιέργησε τη δημοκρατία μέσω του δήμου, κάνοντας πράξη την ουσιαστική συμμετοχή του πολίτη στα κοινά. Η άσκηση εξουσίας του Περικλή απέρρεε από τον πολίτη και κατέληγε σ’ αυτόν. Γι’ αυτό εξάλλου έγραψε Ιστορία.

Σήμερα, υπάρχει μια παραποίηση αυτής της σημαντικής αρχής. Οι πολίτες συμμετέχουν στην πολιτική περισσότερο ως «παρακολουθούντες» παρά ως κάτι στο οποίο συμμετέχουν ενεργά και άμεσα. Έτσι, η πολιτική φαίνεται να αφορά περισσότερο τους πολιτικούς, παρά τους ίδιους τους πολίτες.

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που νομίζουν ότι με την άσκηση του εκλογικού τους δικαιώματος (ή υποχρέωσης), ανταποκρίνονται πλήρως στα δημοκρατικά θέσμια. Κάθε άλλο όμως, γιατί η δημοκρατία δεν σταματά με τις εκλογές. Αυτό, ίσως, να είναι και το τελευταίο πράγμα σε ένα υψηλού επιπέδου δημοκρατικά συγκροτημένο σύστημα.

Η δημοκρατία είναι ένα δυναμικό σύστημα που δεν μπορεί να έχει όρια. Γι’ αυτό είναι περισσότερο ένας διαρκής στόχος παρά ένα τέρμα. Όπως το σκιαγραφήσαμε στην αρχή, η δημοκρατία αποβλέπει στην ελευθερία του ατόμου και της τελείωσής του.

Άρα, το τι συμβαίνει με την πολιτική σήμερα, δεν αφορά μόνον τους πολιτικούς, αλλά και εμάς τους ίδιους ως πολίτες. Οι πολιτικοί και οι πολίτες αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία.

Το άλλο εγώ των πολιτικών είναι ο κόσμος. Έτσι και ο λαός δεν μπορεί να είναι άμοιρος ευθυνών για ό,τι συμβαίνει ή δεν συμβαίνει γύρω μας. Η θέση ότι ο λαός και γενικά οι πολίτες δεν έχουν οποιαδήποτε ευθύνη, δεν είναι μόνο λανθασμένη, αλλά είναι και επικίνδυνη. Λανθασμένη γιατί οι άνθρωποι έχουν λογική και άρα είναι υπεύθυνοι των πράξεων και των παραλήψεών τους και επικίνδυνη γιατί απονευρώνει και παροπλίζει τον λαό, κάνοντας τον απαθή.

Στον μνημειώδη επιτάφιο λόγου του ο Περικλής για τους νεκρούς Αθηναίους του Πελοποννησιακού πολέμου, που κατέγραψε ο Θουκιδίδης, είχε πει ότι: «Ο πολίτης που δεν συμμετέχει στα κοινά, δεν θεωρείται φιλήσυχος αλλά άχρηστος».

Φοίβος Νικολαΐδης