Γράφει η Δρ Έλσα Νικολαΐδου
Ένα από τα πρώτα προβλήματα της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας ήταν η δομή και ποικιλία του κόσμου. Μέσα σε διάστημα μόλις δύο αιώνων έχουν διαμορφωθεί οι πρώιμες επιστημονικές θεωρίες των Φυσικών φιλοσόφων που επιχειρούν να περιγράψουν τη φύση. Ωστόσο, δεν πρόκειται για εύκολη υπόθεση. Οι ήδη υπάρχουσες λέξεις και έννοιες αποκτούν νέα μορφή και σημασία, ενώ αναζητούνται νέοι όροι, καθώς η «πραγματικότητα» καλείται να εφεύρει τη γλώσσα της περιγραφής της. Η Φυσική -αίνιγμα για τους εραστές της σοφίας- κάνει τα πρώτα της βήματα ως μελέτη της φύσης, του κόσμου που μας περιβάλλει. Ο Αναξίμανδρος θεωρεί ότι το «άπειρον» είναι η αρχή των πάντων και ο Δημόκριτος συλλαμβάνει τα «άτομα» και το κενό. Η γλώσσα της (φυσικής) φιλοσοφίας μόλις έχει αρχίσει να διαμορφώνεται και απαιτεί ακρίβεια και ειδική ορολογία.
Μέσα σε αυτό το κλίμα κάνει την εμφάνισή του ο Αριστοτέλης. Μπορεί να μην είναι Προσωκρατικός φιλόσοφος αλλά συνδιαλέγεται καθημερινά με τα «ένδοξα», τις θεωρίες των «αρχαίων» (όπως ονομάζει τους προσωκρατικούς φιλοσόφους). Μελετά τις θεωρίες τους και προσπαθεί να συνθέσει τη δική του, καθώς καμία από τις προηγούμενες δεν τον βρίσκει απολύτως σύμφωνο. Έτσι, θα ξεκινήσει από την αρχή και θα δημιουργήσει τη θεωρία των τεσσάρων αιτίων που θα τον βοηθήσει να σχηματίσει τη δική του ερμηνεία.
Ο Αριστοτέλης θα χρειαστεί νέες έννοιες για να περιγράψει τον κόσμο που βλέπει. Η «κίνησις» με την έννοια της μεταβολής επιστρατεύεται αλλά δεν αρκεί. Η πραγματικότητα είναι πολυεπίπεδη και υπακούει σε νόμους. Ο εμβριθής επιστήμων Αριστοτέλης θα εγκύψει στην έρευνά της, θα διακρίνει επιστήμες για τη μελέτη της και θα συστήσει μεθόδους που θα του επιτρέψουν να συνάγει ασφαλή συμπεράσματα, καθώς σκοπός είναι η αναζήτηση της αλήθειας. Αλλά ο Αριστοτέλης δεν έχει στραμμένη την προσοχή του μόνο στον ουρανό. Θα ερευνήσει τους έμβιους οργανισμούς, από τον μικρότερο έως τον μεγαλύτερο παρατηρήσιμο, και θα τους ταξινομήσει. Η αριστοτελική θεωρία εν τέλει θα αποτελέσει ένα συνεκτικό σώμα που θα εφαρμοστεί σε όλες τις επιστήμες.
Οι λέξεις δεν αρκούν για να αναπαραστήσουν γλωσσικά το αφήγημα του θαυμαστού κόσμου των έμβιων και άβιων όντων. Ο Αριστοτέλης θα ξεκινήσει όπως και οι προσωκρατικοί από τη φύση. Πώς να την ερμηνεύσει όμως; Το πρώτο βιβλίο των Φυσικών του Αριστοτέλη ξεκινά με τη διατύπωση της πορείας που πρόκειται να ακολουθήσει. Θα αναζητήσει τις αιτίες: «Γιατί τότε θεωρούμε ότι γνωρίζουμε κάθε πράγμα, όταν γνωρίσουμε τα πρώτα αίτια» (Φυσικά, 184a12-14). Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος θα επιστρατεύσει όλες τις δυνατότητες της ελληνικής γλώσσας, προκειμένου να μας συστήσει τη νέα πραγματικότητα που αντιλαμβάνεται. Θα χρησιμοποιήσει τις λέξεις δύναμις, ενέργεια και εντελέχεια.
Η λέξη «δύναμις» αλλάζει νόημα για να δηλώσει μια νέα πιθανή πραγματικότητα. Συχνά χρησιμοποιείται στη δοτική (δυνάμει) και δηλώνει από τη μια την ιδιότητα που έχει ένα ον να αναπτύξει μία ικανότητα (π.χ. ένας άνθρωπος να μάθει μουσική ή ιατρική) και από την άλλη μπορεί να κατέχει ήδη αυτή την ιδιότητα αλλά να μην την ασκεί (π.χ. ο μουσικός που κοιμάται ή ο γιατρός που δεν ασκεί την ιατρική).
Έτσι, ο Αριστοτέλης θα κατασκευάσει τη δική του ορολογία. Από το ενεργής, θα δημιουργήσει το ουσιαστικό ενέργεια. Η λέξη εντελέχεια ωστόσο δεν έχει προηγούμενο. Είναι λέξη αριστοτελικής επινόησης. Δηλώνει το πέρασμα από τη δυνατότητα στην πραγματικότητα. Ο σπόρος είναι δυνάμει καρπός, ένα κομμάτι μάρμαρο είναι δυνάμει ένα άγαλμα. Η ύλη για τον Αριστοτέλη είναι μόνο δύναμις και η μορφή είναι ενέργεια ή εντελέχεια. Φυσικά τα δύο μαζί, η ύλη και η μορφή (ή το είδος), συνιστούν την ουσία.
Η εντελέχεια και η δυνάμει κατάσταση του όντος θα βρουν εφαρμογή στην Κβαντομηχανική ώστε η έννοια του «δυνάμει όντος» να επανέλθει στη Φυσική επιστήμη ως πραγματικότητα της φύσης. Ο Heisenberg αναγνωρίζει την αριστοτελική συμβολή στη κβαντομηχανική, η κατανόηση της οποίας έχει αφετηρία στις έννοιες της δύναμης και της εντελέχειας:
«Το κύμα πιθανοτήτων των Bohr, Kramers, Slater… ήταν μια ποσοτική εκδοχή της παλαιάς έννοιας του «δυνάμει» στην Αριστοτελική φιλοσοφία.
No comments:
Post a Comment