Την εποχή του Πλάτωνα η φιλοσοφία βρίσκεται στα σπάργανα. Ο νεαρός τότε Αριστοκλής (πραγματικό όνομα του Πλάτωνα), γοητευμένος από τη Σωκρατική διδασκαλία, καλεί τους φίλους του σε συμπόσιο και καίει τα ποιήματά του στην παρουσία τους. Έχει αποφασίσει ότι θα ακολουθήσει τον φιλοσοφικό βίο. Μετά την άδικη καταδίκη του δασκάλου του που οδήγησε στον θάνατό του, ο Πλάτωνας ταξιδεύει (στα Μέγαρα, στην Κυρήνη και στην Ιταλία) αναζητώντας τη γνώση και την αλήθεια. Σε λιγότερο από μια δεκαετία, ιδρύει το πρώτο πανεπιστήμιο, τη γνωστή Ακαδημία. Γύρω του θα συγκεντρώσει σημαντικούς μαθηματικούς, αστρονόμους και φιλοσόφους. Ο δεκαεπτάχρονος Αριστοτέλης θα αφήσει τα Στάγειρα της Χαλκιδικής για να φοιτήσει εκεί.
Η αριστοτελική έρευνα ωστόσο θα ξεκινήσει από τη φύση και τα αίτια των όντων: «Καθώς λοιπόν σκοπός της πραγματείας μας είναι η γνώση, και επειδή δεν πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε ένα πράγμα προτού συλλάβουμε το ‘γιατί’ του, […] είναι φανερό ότι το ίδιο πρέπει να κάνουμε και για τη γέννηση και τη φθορά και όλη τη φυσική αλλαγή». Αριστοτέλης, Φυσικά, 194b17-22
Η θεωρία των τεσσάρων αιτίων θα αποδειχθεί ικανή να εξηγήσει τον υποσελήνιο κόσμο της «γένεσης και της φθοράς». Ο Αριστοτέλης θα την εφαρμόσει σε όλη τη φιλοσοφία του, αναζητώντας το μορφικό, το υλικό, το ποιητικό και το τελικό αίτιο των όντων, ακόμη και των έμβιων.
Η θεωρία των τεσσάρων αιτίων θα αποδειχθεί ικανή να εξηγήσει τον υποσελήνιο κόσμο της «γένεσης και της φθοράς». Ο Αριστοτέλης θα την εφαρμόσει σε όλη τη φιλοσοφία του, αναζητώντας το μορφικό, το υλικό, το ποιητικό και το τελικό αίτιο των όντων, ακόμη και των έμβιων.
Σε ένα από τα τελευταία έργα του, στο Περί ψυχής, ο ώριμος Αριστοτέλης αφού εκθέσει στο Α΄ βιβλίο όλες τις προϋπάρχουσες θεωρίες για την ψυχή και θέσει τα ερωτήματά του, στο Β΄ βιβλίο θα παρουσιάσει τη δική του: Τον «υλομορφισμό». Η θεωρία του είναι μοναδική, χωρίς προηγούμενη αναφορά. Οι (σύγχρονες) αριστοτελικές έννοιες της δύναμης και της ενέργειας (δυνάμει και ενεργεία) αλλά και της εντελέχειας θα επιστρατευτούν για να ερμηνεύσουν το πέρασμα από την ανυπαρξία στην ύπαρξη. Το έμβιο ον (όλα τα έμβια όντα) αποτελούνται από σώμα και ψυχή, από ύλη και μορφή, τα οποία είναι απόλυτα συνυφασμένα μεταξύ τους.
«Η ψυχή είναι, πρώτα από όλα, αυτό μέσω του οποίου ζούμε και αισθανόμαστε και σκεφτόμαστε -σαν να είναι ένα είδος αιτίας και η μορφή, αλλά όχι η ύλη και το υποκείμενο. Γιατί, όπως είπαμε η ουσία λέγεται με τρεις έννοιες, ως μορφή, ως ύλη και ως σύνθεση των δύο. Και από αυτά η ύλη είναι δύναμη, ενώ η μορφή εντελέχεια. Επειδή τώρα το έμψυχο αποτελείται από τη σύνθεση των δύο, δεν είναι το σώμα η εντελέχεια της ψυχής αλλά η ψυχή είναι η εντελέχεια του σώματος». Αριστοτέλης, Περί ψυχής, 414a412-18.
Ο βιολόγος Αριστοτέλης θα διακρίνει την ψυχή σε μέρη, τα οποία αντιστοιχούν στα μέρη της ζωής: το θρεπτικό (σε αυτό οφείλεται η ζωή εν γένει σε όλα τα έμβια όντα), το αισθητικό, το κινητικό και νοητικό. Στην πραγματεία του θα ακολουθήσει η βιολογική ανάλυση των μερών της ψυχής, καθώς πρόκειται για ένα αμιγώς βιολογικό έργο. Όλες οι ανθρώπινες λειτουργίες για τον Αριστοτέλη, ακόμη και οι συνθετότερες νοητικές λειτουργίες όπως η μνήμη και η φαντασία, προϋποθέτουν ένα (σωματικό) όργανο που θα αποτελέσει το υπόστρωμα. Με τον θάνατο του σώματος (βασικών οργάνων) παύουν και οι λειτουργίες της ψυχής. Στον Αριστοτέλη η επιβίωση της ατομικής νοητικής ψυχής (συνείδησης) μετά τον θάνατο είναι αδύνατη. Ως εκ τούτου, ο θάνατος είναι το φοβερότερο όλων.
«Ο θάνατος είναι φοβερότατο πράγμα. Γιατί είναι το τέλος. Και στον πεθαμένο δεν φαίνεται τίποτε καλό ούτε κακό». Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια 1115a26-27
Η πραγματικότητα δεν είναι υπερβατική για τον Αριστοτέλη. Η ψυχή δεν είναι χωριστή από το σώμα ούτε όμως και ταυτίζεται μαζί του. Ο δυϊσμός του Πλάτωνα και ο μονισμός των Ιώνων φιλοσόφων έχουν να αντιμετωπίσουν μία νέα θεωρία. Την ακατάλυτη ενότητα του σώματος και της «ψυχής».
philosophy. elsanicolaidou@gmail.com
No comments:
Post a Comment