Πριν τη Μεγάλη Αναχώρηση: Βιέννη, Σημείο Συνάντησης Τουρισμού και Επιστήμης για την αποστολή AMADEE-24

Της δημοσιογράφου Lilith Haroutiounian
Ερεβάν Αρμενία

Μετά την εναρκτήρια διαστημική πτήση, ιδιαίτερα το ταξίδι στον Άρη, μεγάλοι διεθνείς διαστημικοί φορείς και επιστημονικοί οργανισμοί έδωσαν προτεραιότητα στις εξερευνήσεις του Κόκκινου Πλανήτη. Οντότητες όπως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA), ο Ινδικός Οργανισμός Διαστημικής Έρευνας (ISRO), μεταξύ άλλων οργανισμών από διάφορες χώρες, ιδίως η NASA με τη διάσημη αποστολή της "Moon to Mars", έχουν σημειώσει σημαντικές επιτυχίες σε αυτή την αποστολή. 

Το Αυστριακό Διαστημικό Φόρουμ (OeWF) συμμετέχει επίσης ενεργά στην προώθηση της εξερεύνησης του Άρη μέσω της υλοποίησης της Αναλογικής Αποστολής του Άρη (AMADEE). Η επερχόμενη έκτη αποστολή, «AMADEE-24», έχει προγραμματιστεί από τις 5 Μαρτίου έως τις 5 Απριλίου στην Αρμενία, με στόχο την προετοιμασία για μελλοντικές ανθρώπινες και ρομποτικές αποστολές εξερεύνησης στον Άρη.

Μέχρι την αναλογική ερευνητική αποστολή "AMADEE-24" στον Άρη, η αντιπροσωπεία της Αρμενικής Αεροδιαστημικής Υπηρεσίας και του Αρμενικού Διαστημικού Φόρουμ, συνοδευόμενη από ασκούμενους και έμπειρους ηγέτες, επισκέφθηκε την Αυστρία από τις 25 έως τις 29 Ιανουαρίου. Κατά τη διάρκεια αυτής της επίσκεψης, τα μέλη της αντιπροσωπείας , μαζί με ομάδες από το Αυστριακό Διαστημικό Φόρουμ (OeWF), συμμετείχαν στις δεύτερες και τελευταίες δοκιμές επιστημονικών πειραμάτων, καθώς και σε επίσημες συναντήσεις.
Για μένα, όλα ξεκίνησαν με το βαθύ ενδιαφέρον μου για την εξερεύνηση του Άρη (θα σας πω γιατί σε άλλα άρθρα μου). Γοητευμένη από τα μυστήρια του κόκκινου πλανήτη, άδραξα την ευκαιρία να συμμετάσχω στην αρμενική αποστολή στο ταξίδι τους στη Βιέννη για τις αναλογικές δοκιμές του Άρη. Ανέλαβα αυτό το ταξίδι με σκοπό να δω τα πάντα με τα μάτια μου, βυθίζοντας τις αισθήσεις μου σε αυτή τη μοναδική εμπειρία.

Ήταν η δεύτερη επίσκεψή μου στη Βιέννη. Την τελευταία φορά, κατάφερα να επισκεφτώ τα πιο διάσημα μέρη και να απολαύσω την Όπερα της Βιέννης. Στη δεύτερη επίσκεψή μου, εξερεύνησα την Albertina, έψαξα στους θησαυρούς της βιβλιοθήκης, θαύμασα τις πεταλούδες στο αφιερωμένο μουσείο, περιπλανήθηκα στις αίθουσες του ιστορικού κτιρίου του πανεπιστημίου, ανακάλυψα την τέχνη στο Secession της Βιέννης και χάθηκα στους ατελείωτους κεντρικούς δρόμους . 

Επισκέφτηκα και το τεχνικό μουσείο. Η Βιέννη είναι πραγματικά μια πόλη που πρέπει να ανακαλύψετε με τους άπειρους χώρους της. Είχα περπατήσει στην Karlsplatz στην προηγούμενη επίσκεψή μου, αλλά δεν είχα ανέβει τα σκαλιά στην κορυφή του καθεδρικού ναού. Αυτή τη φορά, αποφάσισα να καλύψω όλα τα κενά της προηγούμενης εμπειρίας μου, βυθίζοντας πλήρως τον εαυτό μου σε κάθε πτυχή της πόλης. Οι βόλτες μου στα γραφικά δρομάκια της Βιέννης τελείωναν τώρα στο γραφείο της OeWF ή στον αναλογικό χώρο δοκιμών του Άρη.

Φαντάζεστε; Σε ένα απομακρυσμένο σημείο της πόλης, όπου τα σπίτια με χαμηλή στέγη δίνουν τη θέση τους στον ορίζοντα, εκεί παίρνει σάρκα και οστά το όνειρο του Άρη. Σε αυτό το χώρο δοκιμών, εμποτισμένο με μια μυστηριώδη αύρα, ένιωσα το κάλεσμα του διαστήματος και τη συγκίνηση της περιπέτειας. Είναι εδώ που Αρμένιοι επιστήμονες και ειδικοί στο διάστημα ενώθηκαν μαζί μας, προσθέτοντας μια νέα διάσταση στο ταξίδι μου.
Από το Κέντρο Υποστήριξης Αποστολών στη Βιέννη, η αρμενική αντιπροσωπεία διαδραμάτισε κρίσιμο ρόλο στον σχεδιασμό και την εκτέλεση της εν εξελίξει αποστολής του Άρη, παρέχοντας εξ αποστάσεως επιστημονική υποστήριξη και συμμετέχοντας ενεργά σε επιχειρήσεις στο πεδίο. Οι Αρμένιοι ασκούμενοι αποδείχθηκαν πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία, φέρνοντας επιχειρησιακή τεχνογνωσία και ενδελεχή γνώση των λεπτομερειών της αποστολής. Μέσα από παθιασμένες συζητήσεις και σχολαστικές τεχνικές προσομοιώσεις, η αρμενική ομάδα συνεργάστηκε στενά με στελέχη του Κέντρου Υποστήριξης Αποστολών για να επανεξετάσει και να προσαρμόσει τις διαδικασίες των επιστημονικών πειραμάτων με βάση τα πραγματικά αποτελέσματα δοκιμών πεδίου. 

Η συμβολή τους δεν περιοριζόταν σε διοικητικά καθήκοντα. Συμμετείχαν επίσης σε πρακτικές δραστηριότητες όπως το να φορούν διαστημικές στολές και να ασκούν κίνηση για αναλογικούς αστροναύτες. Κάθε μέρα ήταν γεμάτη με μεταδοτική ενέργεια καθώς τα μέλη της αρμενικής αποστολής ενίσχυαν τη σύνδεσή τους με την αποστολή του Άρη, πέρα από τα συνηθισμένα. Η δέσμευση και η αποφασιστικότητά τους ήταν βασικά στοιχεία για την επιτυχία αυτού του φιλόδοξου εγχειρήματος, υπογραμμίζοντας τη σημασία της διεθνούς συνεργασίας στην εξερεύνηση του διαστήματος.
Ταυτόχρονα πραγματοποιήθηκαν επίσημες συναντήσεις, με έμφαση στη σημασία αυτής της διεθνούς διοργάνωσης. Ο Αρμένιος Πρέσβης στην Αυστρία, Armen Papikyan, καλωσόρισε θερμά τα μέλη της αποστολής και τόνισε τη σημασία της φιλοξενίας μιας τέτοιας εκδήλωσης στην Αρμενία. Τόνισε τη συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών, αναφέροντας ότι η πρωτοβουλία ενισχύει τους δεσμούς σε τομείς αμοιβαίου ενδιαφέροντος. «Ενισχυμένοι με τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες για να οργανώσουμε μια αναλογική αποστολή, επιστρέφουμε στην Αρμενία. Ετοιμαζόμαστε ανυπόμονα να υποδεχτούμε αστροναύτες, προσωπικό υποστήριξης και επιστήμονες που φτάνουν στην Αρμενία. Μέχρι τότε, θα έχουμε ολοκληρώσει την τελική εργασία στο Αραράτ. 

Κατά τη διάρκεια της παραμονής μας στη Βιέννη, γίναμε μάρτυρες της συνεργασίας ολόκληρης της ομάδας του Αυστριακού Διαστημικού Φόρουμ και Αρμένιων πειραματιστών, καθώς και επιστημονικών εμπειρογνωμόνων, μαζί με ακαδημαϊκές ομάδες από διάσημα διεθνή πανεπιστήμια. Όλα αυτά υπογραμμίζουν τη σημασία της ανταλλαγής διαστημικών τεχνολογιών και διαπολιτισμικών επιστημονικές εμπειρίες. Τα λέμε τον Μάρτιο, στην Αρμενία», λέει η Gayane Hakobyan, επικεφαλής του προγράμματος «AMADEE-24» στην Αρμενία.
Ένας από τους Αρμένιους πιλότους, ο Marat Hayrapetyan, ο οποίος είναι μέλος της ομάδας ελέγχου πτήσης "AMADEE-24", προσπαθούσε συνεχώς να εξηγήσει πιο ξεκάθαρα στον δημοσιογράφο μου τι συνέβαινε εκεί, πέρα από τις διαστημικές επιστήμες. Στη συνέχεια είπε, «Το 2021, όταν μετακόμισα στην Αρμενία και έμαθα ότι η αποστολή στον Άρη θα γινόταν εδώ, ήμουν πολύ χαρούμενος που κατάφερα να συμμετάσχω σε αυτήν με κάποιο τρόπο. Το μεγάλο μου όνειρο είναι να συμμετάσχω σε αποστολές στον Άρη γιατί είμαι πεπεισμένος ότι πρέπει να ανακαλύψουμε νέους πλανήτες για την εξέλιξη και την ανάπτυξη της ανθρωπότητας. Όταν φτάσουμε στον αποικισμό του Άρη, που δεν είναι μακριά, θα μας προσφέρει την ευκαιρία να μελετήσουμε και να εφαρμόσουμε επιστημονικές τεχνολογίες αιχμής».

«Στη φάση General Rehearsal 2, δεκάδες ειδικοί, όλοι ειδικοί στον τομέα τους, βυθίστηκαν στις οθόνες των υπολογιστών τους και προσάρμοσαν τις παραμέτρους. Εργαζόμαστε σε αυτήν την αποστολή για πάνω από δύο χρόνια, και τώρα είναι η ώρα να διασφαλίσουμε ότι όλα λειτουργούν άψογα. Μόνο αν είναι έτσι θα περάσουμε στην επόμενη φάση, την αποστολή της Δευτέρας στην Αρμενία με τα κοντέινερ. Εκεί θα επιβεβαιώσουμε την ομοιότητα της με τη λειτουργία του Άρη. Έτσι είναι η τελευταία στιγμή που έρχονται όλα τα μέλη της ομάδας. Δεν πρόκειται μόνο για τεχνικές δοκιμές, διεπαφές, επιστήμη και τεχνολογία, αλλά και μια κρίσιμη πτυχή της οικοδόμησης ομάδας», λέει ο Gernot Grömer, διευθυντής του Αυστριακού Διαστημικού Φόρουμ.

Αυτές οι απροσδόκητες συναντήσεις εμπλούτισαν την εμπειρία μου στη Βιέννη, επιτρέποντάς μου να ανακαλύψω όχι μόνο τα θαύματα της πόλης αλλά και τα παθιασμένα άτομα που εργάζονται στα παρασκήνια για να επιτύχουν εξαιρετικά επιστημονικά επιτεύγματα.

Τώρα, με την αντίστροφη μέτρηση για την αναχώρηση για την Αρμενία σε εξέλιξη, ο ενθουσιασμός είναι στο αποκορύφωμά του. Η 12η Μαρτίου θα σηματοδοτήσει την έναρξη της πολυαναμενόμενης αποστολής, όπου έξι αναλογικοί αστροναύτες θα ζήσουν απομονωμένοι σε έναν προσομοιωμένο διαστημικό σταθμό για ένα μήνα.

Lilith Haroutiounian (Facebook)

Υπάρχουν άνθρωποι πραγματικά ωκεανοί

 

Διάλεξη Μαρίας Ευθυμίου

 

Ζωή Ζενιώδη: «…Αυστραλία. Είναι ένα μέρος που οι άνθρωποι είναι άνθρωποι…»

Τα παιδιά και η Αυστραλία στο βλέμμα της παγκόσμιας μαέστρου

Γιώργος Σ. Κουλουβάρης • gkoul@naftemporiki.gr

Η Ζωή Ζενιώδη, η διάσημη μαέστρος με τη διαρκή και έντονη παγκόσμια παρουσία, που ο διεθνής Τύπος αποκαλεί «Ms. Dynamite», έχει δει το ντοκιμαντέρ «Maestra» που αναφέρεται στη ζωή και την καριέρα της να κερδίζει το δεύτερο βραβείο κοινού στο Tribeca Film Festival της Νέας Υόρκης ενώ, τον περασμένο Νοέμβριο, ανέλαβε τον ρόλο της καλλιτεχνικής διεύθυνσης του El Sistema Greece. Η συνεργασία της αυτή σηματοδοτεί ένα σημαντικό ορόσημο στην πορεία του Οργανισμού ως προς τη συνέχιση και ενίσχυση της αποστολής του για την κοινωνική ένταξη παιδιών και νέων μέσα από την παροχή δωρεάν μουσικής εκπαίδευσης υψηλού επιπέδου.

Το περασμένο καλοκαίρι συνεργάστηκε με την Opera Queensland για την παρουσίαση του «Cosi fan tutte» του Μότσαρτ, ενώ το ερχόμενο καλοκαίρι θα διευθύνει την ορχήστρα της μεγαλύτερης όπερας της Αυστραλίας -και αυτή θα είναι η πρώτη φορά για μαέστρο από την Ελλάδα.

Είχαμε τη μεγάλη χαρά να μιλήσουμε μαζί της.

Κυρία Ζενιώδη, είστε πλέον η νέα καλλιτεχνική διευθύντρια του El Sistema Greece αλλά έχετε, ταυτόχρονα, και μία έντονη διεθνή παρουσία. Λίγα λόγια σας για όλα αυτά που κάνετε στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

«Νιώθω ευτυχής που μπορώ αυτή τη στιγμή να συνδυάζω μία έντονη καριέρα και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Το El Sistema Greece είναι ένας εξαιρετικός Οργανισμός με χρηματοδότηση κυρίως από το εξωτερικό, ο οποίος προσφέρει δωρεάν μουσική εκπαίδευση και μουσικά όργανα σε όλα τα παιδιά. Διδάσκουμε όλα τα όργανα ορχήστρας σε καθημερινή βάση, κάνουμε πολλές συναυλίες και ταξίδια, έχουμε ορχήστρες και χορωδίες και συνεργαζόμαστε με πολλούς φορείς της χώρας και του εξωτερικού έτσι ώστε να ανοίξουμε χώρο για όλο και περισσότερα παιδιά. Έχουμε πάνω από 500 παιδιά κάθε χρόνο που μαθαίνουν δωρεάν μουσική στα μέρη που λειτουργούμε. Νιώθω υπέροχα που μπορώ να προσφέρω στη χώρα μου και στα παιδιά με τέτοιο τρόπο. Η μουσική είναι ένας τόπος του “μαζί”, ένας τόπος έκφρασης, σύνδεσης, ευθύνης και δημιουργίας που όλοι αξίζουμε να βιώνουμε.

Ταυτόχρονα, η παρουσία μου στο εξωτερικό, ως συνεργάτης μαέστρος πολλών Οργανισμών με τεράστιο κύρος τα τελευταία χρόνια, είναι πραγματικά πολύ δυνατή και συνεχώς εξελίσσεται. Οι τελευταίες συνεργασίες μου περιλαμβάνουν χώρους όπως το Teatro Colon στo Buenos Aires και τη Philharmonie στο Παρίσι, μεγάλες ορχήστρες όπως η Philharmonia Orchestra, η Orchestre de Paris, η Φιλαρμονική της Βρέμης, η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της Κολομβίας και όπερες όπως η Lyric Opera of Chicago, η Santa Fe Opera και η Opera Queensland στην Αυστραλία, μεταξύ πολλών άλλων. Συγκεκριμένα, στο εμβληματικό Teatro Colon του Buenos Aires θα βρεθώ πάλι πολύ σύντομα γιατί με προσκάλεσαν κατευθείαν μετά το τέλος της συναυλίας μου να επιστρέψω, πράγμα που είχε συμβεί και στην Opera Queensland και σε πολλά άλλα μέρη, και πράγμα το οποίο, αναμφισβήτητα, αποδεικνύει την αξία κάποιου. Το να λαμβάνει κάποιος πρόσκληση επερχόμενης συνεργασίας ακριβώς την στιγμή που κατεβαίνει από τη σκηνή δείχνει σίγουρα τη σοβαρή και σκληρή εργασία του και τον αντίκτυπο της τέχνης του στο κοινό, την ορχήστρα και τους διευθυντές οργανισμών.

Το πρώτο μισό του 2024 θα με βρει να ταξιδεύω ξανά στο Teatro Colon του Buenos Aires, ανοίγοντας μάλιστα τη σαιζόν εκεί, στην Avignon, την Κύπρο, το Valladolid, το Montevideo και το Porto Alegre (για τις ομώνυμες ορχήστρες) καθώς και σε διεθνείς όπερες, όπως η Όπερα του Λος Άντζελες και η Όπερα του Sydney».

Από όλα τα ταξίδια σας, ποιο θα λέγατε ότι σας έχει εντυπωσιάσει και που θα επιλέγατε να ζήσετε;

«Ταξιδεύω από πολύ μικρή και έχω, σχεδόν, ταξιδέψει παντού. Αγαπώ τα ταξίδια και λατρεύω να μπορώ να συνδυάζω αυτή την αγάπη μου με τη μουσική. Ίσως επειδή μιλάω και τη γλώσσα, πάντα νιώθω πολύ όμορφα σε ισπανόφωνες χώρες. Όμως, ξεκάθαρα και δίχως δεύτερη σκέψη, το μέρος που έχω αγαπήσει περισσότερο από όλα, το μέρος στο οποίο θα μετακόμιζα αύριο το πρωί, το μέρος που πραγματικά θα ήθελα να έχω την ευκαιρία να ζήσω για μεγάλο χρονικό διάστημα είναι η Αυστραλία. Είναι ένα μέρος που οι άνθρωποι είναι άνθρωποι, ο σεβασμός προς όλους και τη φύση είναι απλά απεριόριστος, η εργασία γίνεται σε εξαιρετικές συνθήκες, οι ρυθμοί ζωής είναι φυσιολογικοί, ο κόσμος είναι χαρούμενος και το γνωρίζει και φέρεται ανάλογα, η δημιουργικότητα και η παραγωγικότητα βρίσκονται σε τεράστια ανάπτυξη, τα παιδιά μεγαλώνουν ευτυχισμένα, το κλίμα είναι εξαιρετικό. Δεν έχω λόγια να περιγράψω την πολυεπίπεδη ομορφιά αυτής της ηπείρου. Και της ίδιας της χώρας αλλά και των ανθρώπων της.

Έχω ήδη βρεθεί δύο φορές στην Αυστραλία και συγκεκριμένα στο Brisbane για να διευθύνω παραγωγές όπερας προσκεκλημένη από την Opera Queensland, έναν εξαιρετικό Οργανισμό με ιδιαίτερες και πολύ επιτυχημένες παραστάσεις. Η πρώτη φορά ήταν στον Σεπτέμβριο του 2022 και πήγε τόσο καλά η συνεργασία μας που με προσκάλεσαν επιτόπου και βρέθηκα εκεί ξανά τον Ιούλιο και Αύγουστο του 2023. Είχα λοιπόν την δυνατότητα, μέσα σε συνολικά τρεις μήνες, να απολαύσω το Brisbane και το Queensland στο έπακρο.

Η πόλη του Brisbane είναι η ιδανική πόλη για να ζήσει κάποιος. Είμαι απόλυτα ειλικρινής όταν λέω ότι αυτή τη στιγμή θα μετακόμιζα εκεί επιτόπου, χωρίς δεύτερη σκέψη. Είναι η πιο οργανωμένη, ζωντανή, όμορφη, καθαρή, ελεύθερη, χαρούμενη, χαλαρή πόλη που έχω ποτέ βιώσει μέχρι τώρα -και αυτό περιλαμβάνει και το εξαιρετικό κλίμα του Queensland.

Το κέντρο του Brisbane, το CBD, είναι ένας όμορφος, πεζοδρομημένος χώρος, στον οποίο, σε καμία περίπτωση δε νιώθεις ότι βρίσκεσαι σε αντίστοιχο κέντρο πόλης. Επικρατεί μια γενική ησυχία και μία χαρούμενη, ευγενική φλυαρία, με ελαφρείς ήχους ομιλιών, τροπικών πουλιών -ναι, βρίσκονται παντού και τραγουδούν όλη μέρα και κάνουν βόλτες ανάμεσα στα πόδια σου-, και ήχων μικρής πόλης. Έχει παντού περιποιημένα καταστήματα, τα περισσότερα καινούριας αρχιτεκτονικής, το μέταλλο και το γυαλί επικρατούν, εστιατόρια και καφετέριες, και είναι όλα γεμάτα όλη μέρα και νύχτα! Κυκλοφορείς άνετα με τα πόδια και έχει και ένα εξαιρετικό δίκτυο μέσων μεταφοράς, καθώς και πάμπολλα ποδήλατα και πατίνια. Δεν υπάρχει πουθενά βιασύνη και οι άνθρωποι είναι διαρκώς χαμογελαστοί και εμφανώς ξεκούραστοι.
Το CBD βρίσκεται στην επάνω όχθη του ποταμού Brisbane και ακριβώς από κάτω βρίσκεται το Southbank, ένα από τα πιο ευχάριστα και καλά σχεδιασμένα σημεία πόλης που έχω ποτέ δει. Το Southbank, με ορόσημο έναν μεγάλο τροχό -όπως και στο Λονδίνο- καλύπτει αρκετά χιλιόμετρα στα οποία βρίσκονται το QPAC (Queensland Performing Arts Centre), και σχεδόν όλα τα Μουσεία του Brisbane. Είναι εκπληκτικά καλά σχεδιασμένα όλα έτσι ώστε να επικοινωνούν. Εκεί βρίσκεται και μεγάλο μέρος του Πανεπιστημίου του Brisbane καθώς και η όπερα στην οποία εργάστηκα. Εντυπωσιακό είναι το ότι εκεί ακριβώς, ουσιαστικά στο κέντρο της πόλης, βρίσκεται μία τεράστια παιδική χαρά, μια δημοτική πισίνα και παραλία! -ειδικά σχεδιασμένη πάνω στις όχθες του ποταμού- καθώς και χιλιόμετρα πεζοδρομημένα δίπλα σε κήπους, εστιατόρια, πάρκα όπου κινούνται πεζοί και ποδηλάτες όλες τις ώρες απολαμβάνοντας την ομορφιά του ποταμού.

Οι βοτανικοί κήποι του Brisbane είναι μοναδικής ομορφιάς, ακόμη και τον χειμώνα που τους επισκέφτηκα εγώ. Υπάρχει πολύ έντονο ελληνικό στοιχείο στο Brisbane με κέντρο το West End -που από παράδοση ζούσαν όλοι οι Έλληνες-, και την Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου με το Greek Club όπου γίνονται όλες οι συναντήσεις φίλων και γνωστών. Και, φυσικά, υπάρχουν και πολλά ακόμη εστιατόρια όπως το Καφενείο, με εξαιρετική κουζίνα. Και, μαζί με τις υπόλοιπες εκπλήξεις του, το Brisbane έχει μία πολύ ενδιαφέρουσα βραδινή ζωή και πολλά εξαιρετικά μπαρ και εστιατόρια όλων των γούστων.
Το Brisbane, μαζί με τα υπέροχα προάστιά του με υπέροχα σπίτια νέου τύπου και παλιού (τα γνωστά Queenslander) έχει έναν υπέροχο τεράστιο χώρο, το Lone Pine Sanctuary, ο οποίος φιλοξενεί ελεύθερα πολλά είδη πουλιών, ζώων και είναι ουσιαστικά το σπίτι εκατοντάδων κοάλα και καγκουρό. Το επισκέφτηκα συνολικά τρεις φορές περνώντας πολλή ώρα παρατηρώντας όλα αυτά τα πανέμορφα ζώα, αγκαλιάζοντας κοάλα και ταΐζοντας καγκουρό πέντε διαφορετικών ειδών.

Και δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ στις εξοχές του Brisbane. Παίρνοντας ένα μικρό καραβάκι από το λιμάνι του Cleveland, μέσα σε 50 λεπτά βρίσκεται κάποιος στο ειδυλλιακό Stradbroke Island, ένα μέρος που θα παρομοίαζα με τη δική μας Αίγινα, με τη διαφορά ότι εκεί έχει αδέσποτα καγκουρό αντί για γάτες και πολλά άλλα ζώα, καθώς και εκπληκτικές παραλίες -στις οποίες βέβαια είναι σημαντικό κάποιος να προσέχει, όχι τόσο τους καρχαρίες, όσο τα θαλάσσια ρεύματα που είναι πραγματικά επικίνδυνα-. Το νησί είναι γλυκύτατο, ένας τόπος απόλυτης ξεκούρασης και ηρεμίας.

Ένα δεύτερο, απίστευτα εντυπωσιακό νησί είναι το Moreton Island, ένας επίγειος παράδεισος. Στο νησί αυτό μπορείς να βρεθείς μέσα σε μόλις 2 ώρες, παίρνοντας ένα μικρό καραβάκι από σχεδόν το κεντρικό σημείο της πόλης, το οποίο αρχικά διασχίζει τον ποταμό Brisbane και βγαίνει στο Moreton Bay, φθάνοντας μετά από λίγο σε ένα μέρος που δεν περιγράφεται με λέξεις. Το 98% του Moreton Island είναι αδιαπέραστο δάσος και το υπόλοιπο είναι, ουσιαστικά, μία ξενοδοχειακή μονάδα που ονομάζεται Tangalooma. Πέραν της λευκής άμμου, της υπέροχης σμαραγδένιας θάλασσας και της ατελείωτης βόλτας που κάποιος μπορεί να κάνει στα εκατοντάδες ελεύθερα χιλιόμετρα του νησιού εξερευνώντας από αστερίες και κουφάρια θαλάσσιας χελώνας στην ακτή μέχρι και τα γνωστά ναυάγια της περιοχής, ένα από τα πιο όμορφα πράγματα που έχω βιώσει είναι το τάισμα ελεύθερων δελφινιών κάθε απόγευμα και η συνάντηση με τη μεγάπτερη φάλαινα. 

Τα πολλά ελεύθερα δελφίνια των θαλασσών γύρω από το νησί εμφανίζονται κάθε απόγευμα με το που πέσει ο ήλιος και γνωρίζουν ότι θα υπάρχει τροφή για αυτά. Μαζεύεται κόσμος στην όχθη και αυτά βγαίνουν μέχρι σχεδόν την άμμο, αρπάζουν από το χέρι σου τα μικρά ψαράκια και φεύγουν. Κάθε βράδυ, τα δελφίνια αυτά γνωρίζουν ότι οι φίλοι τους από το νησί θα τα περιμένουν εκεί.
Η μεγάπτερη φάλαινα είναι μία φάλαινα η οποία κάθε χρόνο φεύγει από την Ανταρκτική και ανεβαίνει στον μεγάλο κοραλλιογενή ύφαλο για να γεννήσει. Κάθε χρόνο, λοιπόν, η διαδρομή της μεγάπτερης διασχίζει τα ανατολικά του Moreton Island. Την ημέρα που εγώ βγήκα με το καράβι για να συναντήσουμε τις φάλαινες, μία πολύ τυχερή ήμερα όπως μας είπε ο καπετάνιος, είδα τουλάχιστον 20 διαφορετικές φάλαινες σε απόσταση ακόμη και τριών μέτρων. Ήρθαν παρέες φαλαινών, οι οποίες μας έκαναν βουτιές και άλματα, δείχνοντάς μας τις λευκές όμορφες κοιλιές τους. 

Ειλικρινά, είναι από τις εμπειρίες που πολύ δύσκολα μπορεί να περιγράψει κάποιος. Αυτή η, όσο πιο άμεση γίνεται, επαφή με αυτά τα υπέροχα ζώα, ξεκάθαρα στο φυσικό τους περιβάλλον, είναι μοναδική.

Θα μπορούσα να αναφερθώ για πολύ ακόμη στην ομορφιά και την αίσθηση αυτής της υπέροχης χώρας που πολύ χαίρομαι που θα επισκεφτώ ξανά σε λίγους μήνες, αυτή τη φορά διευθύνοντας στην Όπερα του Sydney και ανακαλύπτοντας και εξερευνώντας και αυτή την πόλη, αλλά θα κλείσω εδώ λέγοντας: πάρτε το πρώτο αεροπλάνο και επισκεφτείτε την, ή, απλά, βρείτε τρόπο να μετακομίσετε τώρα εκεί.

Οι ίδιοι οι Αυστραλοί και οι άνθρωποι που την επέλεξαν ως τόπο διαμονής γνωρίζουν πολύ καλά πόσο τυχεροί είναι και το ονομάζουν κάθε στιγμή».

Γιώργος Σ. Κουλουβάρης 

Αναδημοσίευση από τη Ναυτεμπορική
Δευτέρα, 5 Φεβρουαρίου 2024 

Τα Ανθεστήρια στην αρχαία Ελλάδα

 
Τα Ανθεστήρια ήταν μεγάλη αρχαία ελληνική, ετήσια εορτή,προς τιμήν του Θεού Διονύσου. Η οποία τελούνταν στην Αττική και σε πολλές Ιωνικές πόλεις.Τα Ανθεστήρια φέρονται επίσης με την γενικότερη ονομασία <Διονύσια> Ο εορτασμός τους στην Αρχαία Αθήνα τελούνταν την 11η ως και την 13η του μηνός Ανθεστηριώνος (τέλη Φεβρουαρίου- αρχές Μαρτίου).

Η πρώτη μέρα των Ανθεστηρίων ονομαζόταν πιθοίγια.Ονομάστηκε έτσι από το γεγονός ότι την ημέρα αυτή ανοίγονταν και δοκιμάζονταν για πρώτη φορά οι πίθοι με τον οίνο της χρονιάς.
Η δεύτερη μέρα λεγόταν χόες, από το ομώνυμο οινοδοχείο και η τρίτη μέρα των Ανθεστηρίων ονομάζονταν χύτροι,επειδή την ημέρα προσφέρονταν αγγεία με άνθη, μαγειρεμένα λαχανικά και πανσπερμία σιτηρών. Επίσης, την τρίτη και τελευταία ημέρα εορτάζονταν τα Υδροφόρια προς τιμήν όσων χάθηκαν στον Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα.

Στην Αρχαία Αθήνα όποτε γινόταν η εορτή, οι Αθηναίοι δοκίμαζαν το νέο κρασί μέσα σε ατμόσφαιρα γενικής χαράς.

Ἡ πολιτιστικὴ ὑπεροχὴ τοῦ Ἑλληνισμοῦ καὶ γεωστρατηγική

Του Νικόλαου Ἀ. Παπαδόπουλου

 
 ΔΙΕΥΡΥΜΕΝΗ ΟΜΙΛΙΑ ΣΥΝΕΝΔΡΙΟΥ AHEPA ΕΥΡΩΠΗΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2022 ΠΑΡΙΣΙ ΚΑΙ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2023 ΜΟΝΑΧΟ 

Ὅσα ἔχω νὰ πῶ πηγάζουν ἀπὸ ἕναν μαθηματικὸν τρόπο σκέψεως, λόγω τοῦ ἐπαγγέλματός μου, ἑπομένως εἶναι πολὺ πιθανὸν νὰ μὴν ἀκούσετε τὰ ἀναμενόμενα ἀπὸ ἕναν φιλόλογον, ἕναν γλωσσολόγον, ἤ ἀκόμα καὶ ἀπὸ ἕναν ἱστορικόν. Στὰ μαθηματικά, ὅπως γνωρίζετε, ἔχουμε ἕνα σύμβολον ἱεραρχίας, τάξεως, μεταξὺ τῶν ἀριθμῶν: «μεγαλύτερον ἤ ἴσον ≤». 

Τὸ ἴδιον ἰσχύει καὶ διὰ τὰ μεγέθη τῆς φυσικῆς.Τώρα ἀρχίζοντας ἀπὸ τὸ τέλος, θέλω νὰ τονίσω ὅτι λυπάμαι πολὺ διὰ τὴν ἀπουσίαν τῶν λατινικῶν ἀπὸ μίαν ζῶσα γλῶσσα. Λυπάμαι πολὺ διότι πολλοὶ δὲν γνωρίζουν καὶ δὲν ἔχουν συνειδητοποιήσει ὅτι τὰ Ἑλληνικα, ἀρχαῖα, λόγια καὶ δημοτικὰ εἶναι μία ζῶσα γλῶσσα!Ἀναφέρομαι στὰ Λατινικὰ καὶ στὰ Ἑλληνικὰ ὥστε νὰ τονίσω τὴν μοναδικὀτηταν τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης ἔναντι ὅλων τῶν ἄλλων γλωσσῶν. (τοὐλάχιστον τῆς δύσεως καὶ ὄχι μόνον)Πῶς μποροῦμε ὅμως νὰ στοιχειοθετήσουμε καὶ νὰ ἀποδείξουμε αὐτὴν τὴν μοναδικότηταν;Πρέπει πρῶτα νὰ γνωρίζουμε, ἥ ἄν θέλετε νὰ ὁρίσουμε τὶ εἶναι γλῶσσα.Ἡ γλῶσσα εἶναι ὄργανον λογικῆς σκέψεως καὶ ἐπικοινωνίας.

Ἕνας προχωρημένος ἐπιστήμων στὴν φυσικὴ καὶ στὰ μαθηματικὰ γνωρίζει ὅτι τὰ μαθηματικὰ εἶναι ἡ γλῶσσα τῆς φυσικῆς. Τὰ μαθηματικὰ ἔχουν μεγάλη ἀναλογία μὲ τὴν γλῶσσα, μὰλιστα μὲ μίαν γλῶσσα τέλεια καὶ κατὰ δύναμην ἀρίστη. Σ᾽αὐτὴν τὴν γλῶσσα λοιπὸν ποὺ λέγεται μαθηματικὰ ὑπάρχει μία ἀξιοκρατικὴ ἱεραρχία, ἐννοῶ βεβαίως κάτι περισσότερον ἀπὸ τὸ προαναφερθὲν σύμβολον: μεγαλύτερον ἤ ἴσον. Ἔχουμε παραδείγματος χάριν τὰ ἐπίπεδα τῶν μαθηματικῶν τοῦ Δημοτικοῦ, τοὺ Γυμνασίου, τοῦ Λυκείου, τοῦ Πανεπιστημίου, τοῦ διδακτορικοῦ καὶ τὰ λοιπά.Διὰ αὐτὴν τὴν ἱεραρχίαν ὑπάρχουν τρία κριτήρια, ἁπλοποιώντας κάπως.1. Τὸ πρῶτον κριτήριον εἶναι τὸ πλῆθος, ὁ πλοῦτος τῶν ἐννοιῶν ποῦ ἐμπεριέχεται σὲ μίαν γλῶσσα, ἁπλῶς τὸ λεξιλόγιόν της. 

Ἐννοοῦμε ἐδῶ κυρίως τὶς ἀφηρημένες ἔννοιες τὶς ὁποῖες χρειαζόμαστε στὰ μαθηματικὰ στὶς ἐπιστήμες καὶ στὴν φιλοσοφία διὰ τὴν ἀκρίβειαν διακρίσεως τῶν ὄντων.Γιὰ παράδειγμα στὰ μαθηματικὰ πρόκειται διὰ τὸ πλῆθος τῶν ἀρχικῶν ὁρισμῶν, ὥστε νὰ ἀρχίσουν οἱ διατυπώσεις καὶ οἱ ἀποδείξεις τῶν θεωρημάτων. Ἔτσι λοιπὸν εἶναι δεδομένο τὸ πλῆθος τῶν ὁρισμῶν, τὸ «λεξιλόγιον» ποὺ χρειαζόμαστε στὸ Δημοτικὸν, στὸ Γυμνάσιον, στὸ Πανεπιστήμιον καὶ λοιπὰ ὅλο μεγαλώνει ὅσον ἀνεβαίνει τὸ ἐπίπεδον.2. Τὸ δεύτερον κριτήριον εἶναι τὸ ἑξῆς:Ἡ γλῶσσα νὰ παράγη, νὰ συντάσση, σαφεῖς καὶ μονοσήμαντες προτάσεις. Δηλαδὴ νὰ μὴν δημιουργεῖται σύγχυσις σὲ αὐτὸ ποὺ θέλουμε νὰ ποῦμε. Διότι αὐτὴ ἡ σύγχυσις εἶναι ἡ πηγή τῆς ἠλιθιότητος.3. Ἔρχομαι τώρα καὶ στὸ τρίτο κριτήριο τὀ ὁποῖον εἶναι ἡ ταχύτης κατανοήσεως.

 Αὐτό εἶναι πιὸ δύσκολο νὰ ἐξηγηθῆ. Σὲ αὐτό τὸ κριτήριον περιλαμβάνονται ἡ πυκνότης καὶ περιεκτικότης ἐκφράσεως ἑνὸς κειμένου.Γιὰ τὸ δεύτερον καὶ τὸ τρίτον κριτήριον παίζει ἰδιαίτερον ρόλον ἡ γραμματικὴ καὶ τὸ συντακτικόν.Διὰ νὰ ἐξηγήσω τὸ τρίτον κριτήριον ἀναφέρομαι κυρίως σὲ μερικὰ παραδείγματα:Π.χ. διὰ νὰ γράψωμε ἕναν νόμον ἤ μίαν συμφωνίαν ἤ ἕνα μαθηματικὸν θεώρημα ἤ ἕναν νόμον τῆς φύσεως, ἀς ὑποθέσωμεν ὅτι ἡ γλῶσσα Α χρειάζεται 3 σειρὲς ἐνῶ ἡ γλῶσσα Β χρειάζεται 5 σειρὲς διὰ τὸ ἴδιον κείμενον.Ἕνα πρόσωπον ποὺ ἔχει τὴν γλῶσσα Α ἔχει τεράστιον προβάδισμα ἀπὸ τὸ πρὀσωπον μὲ τὴν γλῶσα Β, διὸτι καταλαβαίνει σωστὰ καὶ μὲ μεγελυτέραν ἀκρίβειαν καὶ σὲ λιγότερον χρόνον τὸ νόημα τοῦ κειμένου αὐτοῦ. Δι᾽αὐτὸ τὸ φαινόμενον ἀναφέρω δύο παραδείγματα ἀπὸ τὴν ζωήν.

1. Πρὸ ἐτῶν ὁ τότε διευθυντὴς τύπου τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριάρχου, ὁ πατὴρ Δοσίθεος μοῦ εἶχε διηγηθεῖ τὰ ἑξῆς:Πρὶν, μὲ τὴν λογίαν γλῶσσαν, ἕνα τουρκικὸν κείμενον 5 σελίδων ἔπιανε μόνον 3 σελίδες στὰ ἑλληνικά.Σήμερα μὲ τὴν δημοτικήν, συγνώμη, μὲ τὴν δημοτικηά, τὸ ἴδιον τουρκικὸν κείμενον τῶν 5 σελίδων πιάνει 8 σελίδες στὰ ἑλληνικά!!! (5 σελίδες ἐπιπλέον).

2. Τὸ δεύτερον παράδειγμα μοῦ τὸ ἔδωσε πρὶν μερικὲς ἑβδομάδες ὁ φίλος μου Γιῶργος Φυτάς, καθηγητὴς πειραματικῆς φυσικῆς στὸ Πανεπιστήμιον Κρήτης, ὁ ὁποῖος εἶχε προσφάτως μεταφράσει μαζὺ μὲ ἄλλους στὰ ἑλληνικὰ ἕνα βασικὸν βιβλίον Φυσικῆς (Θερμοδυναμικῆς): Physical Chemistry P.Atkins and J.de Paula 9th Edition. Στὸ τέλος συνομιλώντας μὲ τὸν Ἂγγλον ἐκδὸτην, αὐτὸς τοῦ ἔκανε τὴν ἑξῆς παρατήρησιν: Κοιτάξτε τὸ βιβλίον στὰ ἀγγλικὰ ἔχει γύρω στὶς 700 σελίδες, ἑνῶ στὰ ἑλληνικὰ χρειάζεται πάνω από 800, ἄρα ἔχει πέσει ἡ ποιότης τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης.Αὐτὸ εἶναι….ἀς βγάλετε τὰ συμπεράσματά σας.

3. Καὶ ἕνα τρἰτον παράδειγμα:Ἡ γνωστὴ ἱστορικὸς Μαρία Εὐθυμίου ἔχει τονίσει τὰ ἑξῆς: Ἡ ἐπιτυχία τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως ἀπέναντι σὲ μία τεραστία αὐτοκρατορία μπορεῖ νὰ ἐξηγηθῆ μόνο ἂν λάβουμε ὑπόψιν μας τήν πολιτιστικήν ὑπεροχήν τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Γιὰ σήμερα ἡ ἰδία ἱστορικός ἀναφέρει:«Ὁ ἀπόφοιτος δημοτικοῦ πρὶν 40 χρόνια ἤξερε περισσότερα ἀπὸ τοὺς ἀποφοίτους λυκείου σήμερα, χάνουμε τὴν πολιτιστικήν μας ταυτότητα, ἀδιαφοροῦμε γιὰ τὴν γλῶσσαν μας».Τώρα ἔρχομαι στὴν γεωστρατηγικήν.Ἡ Πολιτιστικὴ ὑπεροχή, ὅπως ἐτόνισε ὁ καθηγητὴς Ἰωάννης Μάζης, εἶναι ὁ τέταρτος καὶ ὁ σπουδαιότερος πυλώνας ἰσχύος.

Τὰ ἑλληνόπουλα γεννιοῦνται καὶ ἔχουν ὡς μητρικὴν γλῶσσαν καὶ τὴν δημοτικὴν καὶ τὴν λογίαν ταυτοχρόνως χωρὶς νὰ κοπιάσουν οὐδόλως. Δηλαδὴ ἀρχίζουν τὴν ζωήν τους μὲ μἰαν ὑψηλῆς ποιότητος γλῶσσαν, ἀνωτέρα κατὰ τὴν γνώμην μου ἀπὸ ὅλες τὶς ἄλλες εὐρωπαϊκὲς γλῶσσες.Σήμερα φαίνεται νὰ ἔχουν ἀποκοπῆ ἀπὸ αὐτὸ τὸ προτέρημα. Εἶναι ὑποχρεωμένοι ἀπὸ τὸ ἴδιον τους τὸ κράτος νὰ ἔχουν μόνον αὐτὴν τὴν δημοτικηά. Πῶς νὰ συγκριθῆ αὐτὸ μὲ ἕνα ἐπίπεδον ὑψηλῆς μορφώσεως ποὺ κάνει τοὺς Ἕλληνες πάρα πολὺ ἰκανοὺς, ὅπως γνωρίζουμε.Εἶναι σὰν νὰ τοὺς ἐπιβάλουμε ἀναλογικῶς, ὅτι ἀντιστοιχεῖ σἐ αὐτοὺς ποὺ θέλουν νὰ σπουδάσουν στὸ Πανεπιστήμιον π.χ. φυσικὴ ἤ μιὰν ἄλλην ἐπιστήμη, νὰ ἀρκεστοῦν στὰ μαθηματικὰ τοῦ Δημοτικοῦ καὶ νὰ ξεγράψουν ὅλα τὰ ἄλλα ἀνώτερα μαθηματικά.Τώρα μποροῦμε νὰ κατανοήσουμε τὶ ἔχει συμβεῖ.

Ἀναφέρομαι σὲ ἕνα μόνον παράδειγμα ἀκόμα:Ἡ ἰκανότης του προσωπικοῦ τῶν ἐνόπλων δυνάμεων, ἡ εὑρύτης τῆς σκέψεώς τους, ἡ εὐελιξία τῶν ἀποφάσεών τους συνδέονται ἄμεσα καὶ σὲ μεγάλο βαθμὸ μὲ τὸ ἐπίπεδον ποιότητος τῆς γλῶσσης ποὺ κατέχουν.Τώρα ἀς βγάλετε κι᾽ἐσείς τὰ συμπεράσματά σας γιὰ τὸ ἔγκλημα ποὺ εἶχε συντελεστεῖ τότε, ἀπὸ τέτοιους πολιτικοὺς.

Νικόλαος Ἀ. Παπαδόπουλος
Prof. Dr. Nikolaos A. Papadopoulos
Ἀντιπρόεδρος Ἐκπαιδεύσεως Παραρτήματος A611 AHEPA

«Ἀκρωτηριασμένες καταλήξεις ἴσον ἀκρωτηριασμένη λογική» Την γλῶντταν μου ἔδωσαν ἑλληνικήν!

Άκρως ενδιαφέρουσες και αν μη τι άλλο επίκαιρες οι απόψεις του Νικόλαου Παπαδόπουλου, καθηγητή φυσικής σε πανεπιστήμιο της Γερμανίας, για την ελληνική γλώσσα και το σημερινό ξεπεσμό της. Ο καθηγητής μεταξύ άλλων θίγει στη συνέντευξή του την αξία της τρίτης κλίσης ως θεμελιώδη για την καθιέρωση της λογικής σκέψης στους μαθητές και τονίζει τη σπουδαιότητα του πολυτονικού συστήματος ως απαραίτητου για την επιβίωση του ελληνικού 
έθνους καθώς οι τόνοι ταυτίζονται με ύψιστη μορφή κατάκτησης της ελληνικής γλώσσας.

Ακόμα, ισχυρίζεται ότι η παραμονή κοντά στη κλασσική μορφή της ελληνικής γλώσσας θα βοηθήσει στην μελλοντική επιβίωση ενός μικρού λαού όπως είναι οι Έλληνες. Τέλος, με λύπη διαπιστώνει το μέγεθος της κατάντιας στην οποία έχει περιπέσει σήμερα η νεοελληνική γλώσσα με πολλούς να ονομάζουν τον ξεπεσμό αυτό απλοποίηση και εξέλιξη της γλώσσας!

Ποιὸς γνωρίζει σήμερα τὶ σημαίνει ” Τρίτη κλίσις”. Ποιὸς γνωρίζει σήμερα τὶ σημαίνει «ἀρχαῖα ελληνικά» καὶ τὶ «κλασσικά ελληνικά». Ποιὸς κατανοεὶ ὅτι τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ δὲν εἶναι μόνον ἀρχαῖα, εἶναι κυρίως καὶ προπάντων κλασσικὰ ἑλληνικά.
Τὸ εὖρος τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης ξεπερνᾶ κατὰ πολὺ τὰ στενὰ ὅρια τὰ ὁποῖα μποροῦν νὰ φανταστοῦν ὡρισμένοι γλωσσολόγοι. Τὰ κλασσικὰ ἑλληνικά, κάτι ποὺ ἴσως ἔχει ξεχαστεῖ τελείως, ἀφοροῦν κυρίως τὴν λογικὴν σκέψιν καὶ τὶς θετικές ἐπιστῆμες, χωρὶς βέβαια νὰ ἀποκλείωνται τόσες ἄλλες γνωστὲς πνευματικὲς λειτουργίες. Ὅτι εἶναι κλασσικὸ ἔχει ξεπεράσει τὸν χρόνο, δὲν πεθαίνει ποτέ. Τὰ κλασσικὰ ἑλληνικὰ δὲν εἶναι μόνον κλασσικὰ εἶναι καὶ οἰκουμενικὰ ἴσως τὸ μόνον δραστικὸν μέσον ἀντιμετωπίσεως σήμερα μιᾶς ἀπανθρώπου παγκοσμιοποιήσεως.

Ἡ κάτωθι συνέντευξις δίδει τὴν εὐκαιρίαν εἰς ὅλους καὶ ἰδιαιτέρως εἰς τοὺς νέους, ἐν σχέσει μὲ τὸ μέλλον τους, νὰ συλλογιστοῦν τὶ σημαίνει μίας τέτοιας ποιό-τητος μητρική γλώσσα. Νὰ συλλογιστοῦμε ὅμως, ἄν μποροῦμε ἀκόμη, πόσον ἡ σημερινή γλῶσσα ἔχει ἀπομακρυνθεῖ ἀπὸ τὰ κλασσικὰ ἑλληνικά. Αὐτὴ ἡ ἄρχουσα τάξις ποὺ ἐπέφερε στὴν χώραν τὴν οἰκονομικὴν χρεοκοπίαν εἶναι ἡ ἴδια ποὺ πρῶτα ἐπέβαλε καὶ ἐπέφερε τὴν χρεοκοπίαν στὴν γλῶσσα.

Ἄς συλλογιστοῦμε πῶς μπορεῖ ὁ καθένας μας νὰ ἀντισταθῆ σὲ αὐτὴν τὴν πνευματικὴν αὐτοκαταστροφήν. Τὰ κλασσικὰ ἑλληνικὰ δὲν πρόκει-ται νὰ παύσουν νὰ ὑπάρχουν νὰ χρησιμοποιοῦνται καὶ νὰ ἐκτιμῶνται ὄχι μόνον εἰς τὴν Εὐρώπην ἀλλὰ καὶ εἰς ὅλον τὸν
κόσμον.

Τὰ κλασσικὰ ἑλληνικὰ δὲν θὰ πεθάνουν ποτέ. Ἐκεῖνοι ποὺ θὰ πεθάνουν εἶναι αὐτοί ποὺ τὰ ἀρνοῦνται. 

«Ἀκρωτηριασμένες καταλήξεις ἴσον ἀκρωτηριασμένη λογικὴ» 

Ἀποκλειστικὴ συνέντευξις μὲ τὸν καθηγητὴν πανεπιστημίου κ. Νικόλαον Παπαδόπουλον*

Κύριε καθηγητά, διὰ ποίους λόγους ἕνας φυσικὸς μελετᾶ τόσον ἐντόνως τὴν ἕλληνικὴν γλῶσσαν;
Δὲν μελετῶ καθόλου τὴν ἕλληνικὴν γλῶσσα, ποῦ νὰ βρῶ αὐτὸν τὸνχρόνο; Ἡ ἕλληνικὴ γλῶσσα βρίσκεται συνεχῶς μπροστά μου. Πρὶν ἀπὸ τρεῖς δεκαετίες ἄρχισα νὰ διαπιστώνω πόσον σημαντικὰ ἦταν τὰ κλασσικὰ ἑλληνικὰ διὰ τὴν πρόοδόν μου στὸν χῶρο τῆς ἐπιστήμης. Πολλοὶ ἀπὸ τοὺς πλέον ἐπιτυχημένους Γερμανοὺς συναδέλφους μου εἰς τὸν χῶρον τῆς φυσικῆς καὶ τῶν μαθηματικῶν εἶχαν καὶ ἔχουν γνῶσιν τῶν κλασσικῶν ἑλληνικῶν, καὶ αὐτὸ μοῦ
προξενεῖ συνεχῶς μεγάλην ἐντύπωσιν!

Εἶστε ὑπέρμαχος τῆς τρίτης κλίσεως. Ποία εἶναι ἡ σημασία τῆς συγκεκριμένης κλίσεως, εἰδικῶς διὰ τὸν χῶρον τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν;
Ἡ τρίτη κλίσις εἶναι ὁ Παρθενὼν τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης. Ἄς μοῦ ἐπιτραπῆ ὅμως νὰ ἐξηγήσω πρώτα τὶ εἶναι ἡ τρίτη κλίσις. Ἡ τρίτη κλίσις περιλαμβάνει τὶς λέξεις ἐκεῖνες, τῶν ὁποίων ἡ γενικὴ πτῶσις ἐπαυξάνεται κατὰ μίαν συλ-λαβήν. Ἐπὶ παραδείγματι: ἡ κίνησις – τῆς κινήσεως, ἡ ἀνάλυσις – τῆς ἀναλύσεως, ἡ κρίσις – τῆς κρίσεως, ἡ πίστις – τῆς πίστεως.

Οἱ τριτόκλιτες λέξεις ἐκφράζουν κυρίως ἀφηρημένες ἔννοιες. Ἡ σημασία τῶν ἀφηρημένων ἐννοιῶν εἶναι διὰ τὴν θεμελίωσιν τῆς ἐπιστήμης ἀμέτρητος! Ἀφηρημένες ἔννοιες εἶναι προϋπόθεσις διὰ κάθε ἐπιστήμην, εἶναι αὐτὲς οἱ ὁποῖες κατέστησαν δυνατὴν τὴν γένεσιν τῆς ἐπιστήμης. Ἡ ἐπιστήμη ὡς δημιούργημα τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος, συνδέεται ἀμέσως μὲ τὴν τρίτην κλίσιν. Οἱ θετικὲς ἐπιστῆμες δὲ, χρησιμοποιοῦν καὶ δημιουργοῦν συνεχῶς ἀφηρημένες ἔννοιες καὶ στηρίζουν εἰς πολλὰ τὴν ἐξέλιξίν των ἐπὶ τῆς τρίτης κλίσεως.

Μήπως ἡ τρίτη κλίσις ἔχει καὶ μίαν ἐπιπλέον σημασία;
Ναὶ, ἔχει. Ἡ γενική πτώσις της ἐπαυξάνεται κατὰ μίαν συλλαβὴν. Αὐτὸ ἔχει τεραστίαν σημασίαν εἰς τὸν τρόπον λογικῆς σκέψεως. Εἶναι πολὺ βασικὸν νὰ μποροῦμε νὰ ξεχωρίζωμε τὴν ὀνομαστικὴν ἀπὸ τὴν γενικήν, διότι αὐτὸ δημιουργεῖ μίαν σαφῆ εἰκόνα εἰς τὸν
ἐγκέφαλον τοῦ ἀνθρώπου καὶ εἶναι ἄκρως σημαντικὸν διὰ ὅλους μας, κυρίως γιὰ τοὺς νέους οἱ ὁποῖοι μαθαίνουν τὸν τρόπον τῆς λογικῆς σκέψεως μέσῳ τῆς γλώσσης. Εἰς τὰ μαθηματικὰ καὶ
γενικῶς εἰς τὶς θετικὲς ἐπιστῆμες γιὰ παράδειγμα, ξεχωρίζομε μὲ πολλὴν μεγάλην ἀκρίβειαν τὸ «μηδὲν» ἀπὸ τὸ «ἕνα». 

Ὡς γνωστὸν εἰς τὴν πληροφορική, καὶ κατὰ συνέπειαν εἰς τὸ διαδίκτυον, κάθε πληροφορία μεταφράζεται σὲ ἀκολουθίες ἀπὸ «μηδὲν» καὶ «ἕνα» μόνον. Εἰς τὴν σημερινὴ ἐπιβληθεῖσα ὑπεραπλοποιημένη καθομιλουμένη, ἡ ὁποία δὲν εἶναι κἂν ἡ δημοτικὴ ποὺ ξέραμε, ἀλλὰ 
μία ἐκλαϊκευμένη δημοτική, αὐτὸς ὁ ἀκριβὴς διαχωρισμὸς ἔχει σχεδὸν οὐσιαστικῶς ἐκλείψει. Αὐτὸ εἰς τὸ ὄνομα μιᾶς «ἁπλοποίησης» καὶ μιᾶς «ἐξέλιξης» τῆς γλώσσης. Ἐδῶ πρόκειται
διὰ δύο μεγάλες πλάνες…

Γιατὶ εἶναι πλᾶνες;
Τὸ ὅτι εἶναι πλᾶνες τὸ βλέπομε καὶ τὸ βιώνομε συνεχῶς. Θὰ ἀναφερθῶ σὲ ἕνα σημεῖον, τὸ ὁποῖον καλύπτει βεβαίως μίαν πτυχὴν τοῦ προβλήματος, ἀλλὰ ἴσως μπορεῖ νὰ γίνῃ κατανοητὸν ἀπὸ ὅλους. Στὴν σημερινὴν δημοτικὴν γιὰ νὰ ξεχωρίζωμεν τὴν ὀνομαστικὴ πτῶσιν ἀπὸ τὴν γενικήν, ἀναγκαζόμαστε νὰ κόβωμε εἰς τὴν ὀνομαστικὴ τὸ σῖγμα τὸ τελικὸν ὥστε νὰ μποροῦμε νὰ τὸ προσθέσωμε εἰς τὴν γενικὴ διὰ νὰ ἔχωμεν τουλάχιστον αὐτὴν τὴν μικρὴν ἀλλαγήν. Ἄς πάρωμε ὡς παράδειγμα τὴν λέξιν «ἀνάλυσις».

Σήμερα κόβομε τὸ σῖγμα εἰς τὴν ὀνομαστικὴν καὶ λέμε «ἀνάλυση» διὰ νὰ μποροῦμε νὰ λέμε τῆς «ἀνάλυσης» εἰς τὴν γενικήν. Σὲ πολυπλόκους συλλογισμοὺς αὐτὸ προξενεῖ σύγχυσιν. Ἔτσι καὶ γενικῶς διαπιστώνομεν, ὅτι σήμερα ἔχει ἐπιβληθεῖ ἕνας συστηματικὸς ἀκρωτηριασμὸς τῶν ἑλληνικῶν λέξεων. Ἀλλὰ ἀκρωτηριασμένες καταλήξεις ὁδηγοῦν σὲ ἀκρωτηριασμένην λογικήν.

Εἴσαστε ὑπὲρ τῆς ἐπιστροφῆς τῶν τόνων στὴν ἑλληνικὴ γραμματική;
Δὲν χρειάζεται νὰ ὑπάρχῃ καμμία ἀμφιβολία ὅτι μία τέτοια κίνησις εἶναι ἀναγκαία διὰ τὴν ἐπιβίωσιν τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ὡς ζῶντος Ἑλληνισμοῦ. Ἦτο μέγα λάθος καὶ μεγάλη πλάνη, ἡ πεπείθησις ὅτι κάθε ἀπομάκρυνσις ἀπὸ τὰ κλασσικὰ ἑλληνικὰ θὰ ἐπέφερε ἕνα εἶδος προόδου. Ὡς Ἕλληνες καὶ ὡς συνεχιστὲς τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἔχομε ὁρισμένα παγκόσμια πρωταρχικὰ δικαιώματα. Αὐτὸ συνεπάγεται σημαντικώτατα κυριαρχικὰ δικαιώματα ἀλλὰ καὶ τὴν εὐθύνην καὶ ὑποχρέωσιν διατηρήσεως τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης πάσῃ θυσίᾳ, ὅσον γίνεται, πλησίον τῆς κλασσικῆς μορφῆς της.

Εἴπατε ὅτι ἡ κατάργησις τῶν τόνων ὑπῆρξε «μέγα λάθος καὶ μεγάλη πλάνη». Σᾶς παρακαλῶ νὰ μᾶς ἀναλύσετε λίγο πιὸ ἐκτενῶς τὰ ἐπιχειρήματά σας.
Δὲν εἶναι καθόλου εὔκολον αὐτὸ νὰ ἐξηγηθῆ. Πρῶτα διότι τὸ θέμα εἶναι ἐκ φύσεως πολὺ δύσκολον καὶ ἐπὶ πλέον ἀκόμα καὶ πολλοὶ μορφωμένοι ἄνθρωποι σήμερα ἔχουν παρασυρθεῖ ἀπὸ τὸ δῆθεν αὐτονόητον τοῦ ἰσχυρισμοῦ τῆς ἁπλοποίησεως καὶ ἐξελίξεως κάθε γλώσσης. Πρῶτα ὅμως πρέπει νὰ ξεκαθαρίσωμε τὸ ἑξῆς: ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα δὲν εἶναι ἁπλῶς μία ὀποιαδήποτε γλῶσσα ὅπως π.χ. τὰ ἀγγλικὰ ἤ μία ἄλλη εὐρωπαϊκὴ γλῶσσα. Τὰ ἑλληνικὰ (ὅπως καὶ τὰ λατινικὰ ποὺ ἔχουν ὅμως τραφεῖ ἀπὸ τὰ ἑλληνικὰ) ἔχουν γίνει μία γλῶσσα κλασσικὴ καὶ ὑπάρχουν ἀκόμα ὡς ζῶντα ἑλληνικά. 

Ὡς γνωστὸν εἰς τὴν Εὐρώπην καὶ ἴσως παντοῦ τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ χαρακτηρίζονται καὶ χρησιμοποιοῦνται ὡς γλῶσσα κλασσική. Αὐτὸ
σημαίνει ὅτι ἔχουν ξεπεράσει τὸν χρόνον καὶ εἶναι συνεχῶς ἐπίκαιρα. Ὁ ὅρος ἀρχαῖα εἶναι χρονικὸς προσδιορισμὸς τῆς ὑψηλοτέρας ἀκμῆς. Τώρα μπορεῖ νὰ καταλάβῃ κανεὶς γιατὶ στὴν
δικήν μας περίπτωσιν (στὴν δικήν μας γλῶσσα) ὁ ἰσχυρισμὸς ὅτι ἡ γλῶσσα ἐξελίσσεται ἤ πρέπει νὰ ἐξελίσσεται εἶναι πλάνη. Αὐτὸ μπορεῖ νὰ ἰσχύῃ σὲ ἄλλες γλῶσσες, ὄχι ὅμως σὲ μία γλῶσσαν ἡ ὁποῖα ἔχει φτάσει σὲ τόσον ὕψος ποιότητος καὶ ἔχει γίνη κλασσική.

Ἴσως μὲ τὴν κάτωθι ἀναλογίαν νὰ γίνῃ αὐτὸ ἀντιληπτὸν ἀπὸ ὅλους. Ἀν ὑποθέσωμεν ὅτι στὰ εἴκοσι πέντε ἡ ὑγίεια τῶν ἀνθρώπων εὑρίσκεται εἰς τὴν ἀκμαιοτάτην κατάστασίν της, μετὰ ἀπὸ τὴν ἡλικίαν αὐτὴν βαθμηδὸν (ἡ ὑγίεια) ὅλο καὶ χειροτερεύει. Ἐδῶ κάθε ἐξέλιξις εἶναι χειροτέρευσις καὶ προσπαθοῦμε μὲ κάθε τρόπο ἐπιστρατεύοντες κάθε ἰατρικὴν πρόοδον νὰ καθυστερήσωμεν τὴν ἐξέλιξιν αὐτήν. Τὸ ἴδιον ἀκριβῶς συμβαίνει μὲ μίαν τέτοιαν γλῶσσαν
ὅπως ἡ ἑλληνική, ἡ ὁποία ὡς κλασσικὴ ἔχει φτάσει, κατὰ τὸ παρελθόν, εἰς τὴν ἀκμαιοτάτην κατάστασίν της. Ἀλλὰ γνωρίζομεν ὅτι ἡ φυσιολογικὴ ἐξέλιξις θὰ ἐπέλθῃ καὶ ὁ ἄνθρωπος ἐν τούτοις κάποτε θὰ ἀποθάνῃ. Δὲν σημαίνει ὅμως αὐτὸ ὅτι πρέπει νὰ αὐτοκτονήσῃ στὰ σαράντα του. Δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία ὅτι μὲ τὴν λεγομένη ἐκπαιδευτικὴ μεταρρύθμισι αὐτὸ ἐπιδιώκεται μὲ τὴν γλῶσσα μας.

Εἰς τὸ ὄνομα τῆς «ἐξέλιξης», κάποιοι «εἰδικοὶ» τὴν ἀρρώστησαν συνειδητὰ καὶ τὴν ὠθοῦν εἰς τὴν αὐτοκτονίαν. Ἀλλὰ καὶ ἡ ἁπλοποίησις μίας δυσκόλου καὶ πολυπλόκου γλώσσης ὅπως τὰ ἑλληνικὰ εἶναι πλάνη.

Ὅσον ὑψηλοτέρας ποιότητος εἶναι μία γλῶσσα, τόσον περισσότερα φαινόμενα π.χ. τῆς φύσεως, τῆς τέχνης καὶ τῆς ζωῆς μπορεῖ νὰ περιγράφῃ μὲ τὴν ἀπαιτουμένην ἀκρίβειαν καὶ βάθος. Εἶναι ἡ ποιότης ποὺ κάνει τὴν γλῶσσα μας δύσκολη καὶ πολύπλοκη καὶ ὄχι ἡ πρόθεσις νὰ ταλαιπωρῆ τοὺς μαθητάς. Ἀναγνωρίζομεν βεβαίως ὅτι μία τέτοια ποιότης γιὰ τοὺς σταθμοὺς τῶν τραίνων, τὰ λιμάνια καὶ ἴσως τὰ καφενεῖα δὲν εἶναι ἀναγκαία. Ἐκεῖ ἴσως μπορεῖ νὰ χρησιμοποιηθῆ μία ἁπλοποιημένη γλῶσσα. 

Ἡ διαφορὰ γραπτοῦ καὶ προφορικοῦ λόγου εἶναι φυσικὸν νὰ ὑπάρχῃ. Δὲν νομίζω ὅμως ὅτι πρέπει νὰ ἐκπαιδεύσωμε τὴν νεολαίαν μας μόνον σ’ αὐτὴν τὴν προοπτικήν. Ἐδῶ θέλω νὰ τονίσω ὅτι αὐτὸ ποὺ πιστεύω εἶναι ὅτι ὅλες οἱ κατὰ καιροὺς καὶ σήμερα ὁμιλούμενες
ἑλληνικὲς γλῶσσες «εἶναι παιδιὰ τῆς Ἑλλάδος». Ἐκεῖνο ποὺ θεωρῶ καταστροφικὸν εἶναι ἡ ἀποκλειστικὴ χρήσις μίας καὶ μόνον συγκεκριμένης μορφῆς γλώσσης. Σήμερα ζοῦμε σὲ μία γλωσσικὴ δικτατορία καὶ ἡ ποιότης τῆς ἐπιβαλλομένης αὐτῆς γλώσσης ταυτίζεται μὲ τὴν ποιότητα τῆς δικτατορίας. Ὡς πότε θὰ τὸ ἀνεχόμαστε αὐτό;

Ἀρκετοὶ Ἕλληνες γλωσσολόγοι ὑποστιρίζουν ὅτι ἡ ἐπιστροφὴ στοὺς τόνους καὶ στὰ κλασσικὰ ἑλληνικὰ, θὰ μπερδέψη τὰ παιδιὰ εἰς τὴν ἐκμάθησιν τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης.
Δὲν πιστεύω ὅτι θὰ τὰ μπερδέψῃ! Τὸ ἀντίθετον μάλιστα! Θὰ τοὺς δώσῃ περισσοτέρα δύναμιν ὥστε νὰ μπορέσουν νὰ ἀνταποκριθοῦν στὶς ἀπαιτήσεις τοῦ μέλλοντος. Οἱ ἀπαιτήσεις αὐτὲς εἶναι πολὺ μεγάλες. Οἱ πολίτες τῶν λεγομένων «μικρῶν κρατῶν» μποροῦν νὰ τὶς ἀντιμετωπίσουν μόνον μέσῳ τῆς ἐκπαιδευτικῆς ποιότητος. Ἡ ποιότης ἐξαρτᾶται ὅμως ἀπὸ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖον θὰ μπορέσουν νὰ χειρίζωνται σωστὰ καὶ μὲ ἀκρίβειαν τὴν γλῶσσαν.

Αὐτὴν τὴν ἀκρίβειαν τὴν δίδουν μόνον οἱ γλῶσσες οἱ ὀποῖες πλησιάζουν τὰ κλασσικὰ ἑλληνικά. Ἴσως νὰ μὴν εἶναι τυχαῖον, ὅτι πρῶτα ἦλθε ἡ πτώχευσις στὴν γλῶσσαν καὶ μετὰ στὸ κράτος.

Σᾶς ἀκούω ποὺ μιλάτε μὲ τόση θέρμη γιὰ τὴν παγκόσμια σημασία τῆς σωστῆς ἑλληνικῆς γλῶσσας. Τὶ αἰσθανόσαστε γιὰ τὸ ἐπίπεδο τῶν ἑλληνικῶν ποὺ μιλάνε οἱ σημερινοὶ Ἕλληνες;
Οἶκτο. 

Εἶναι ἀκριβῶς αὐτὸς ὁ οἶκτος ποὺ νοιώθετε καὶ σᾶς ὁδηγεῖ στὴν ὁρολογία περὶ «σκοπιανοποιήσεως τῆς ἑλληνικῆς γλῶσσας»;
Ἐννοῶ τὸν κίνδυνον σκοπιανοποιήσεως τοῦ ἑλληνισμοῦ. Αὐτὸ προέκυψε ἀπὸ τὴν ἐμπειρίαν μου μὲ γερμανοφώνους ὑποστηρικτὰς τῶν σκοπιανῶν, κατὰ τὴν δεκαετίαν τοῦ 90, οἱ ὁποῖοι κατεῖχον μάλιστα ὑψηλὲς πανεπιστημιακὲς θέσεις, κυρίως ἱστορικοὶ καὶ φιλόσοφοι. Κατ’ ἐμέ, ὁ ἐξωφρενικὸς ἰσχυρισμός των ἦτο ὅτι τὰ σκοπιανὰ (αὐτοαποκαλούμενα μακεδονικὰ) ἀπέχουν ἀπὸ τὴν γλῶσσαν τοῦ Ὁμήρου σχεδὸν ὅσον καὶ τὰ σημερινὰ ἑλληνικὰ «ὅπως τὰ ἔχετε καταντήσει» (ὡς ἔλεγον ἐπὶ λέξει). Νομίζω αὐτὸ ἀρκεῖ καὶ δὲν ὲπιμένω τώρα νὰ ἐμβαθύνω περισσότερο. Αὐτὸ εἶναι ἄν θέλετε καὶ ἕνα παράδειγμα ἀπωλείας ἑλληνικῶν κυριαρχικῶν δικαιωμάτων εἰς τὴν ὑπόθεσιν τῆς Μακεδονίας. 

Τὰ θρησκευτικὰ καὶ τὰ ἐκκλησιαστικὰ θέματα ἔχουν ἐπίσης ἀποσπάσει τὴν προσοχήν σας. Θὰ ἦταν ὡφέλιμη μία μετάφρασις τῆς Θείας Λειτουργίας στὴν δημοτικὴ γλῶσσα;

Θεωρῶ ὅτι κάτι τέτοιο θὰ ἔχη καταστροφικὸν χαρακτῆρα. Μία τέτοια ἐφαρμογὴ θὰ δημιουργοῦσε ἕναν ἰσχυρὸν κίνδυνον γελοιοποιήσεως τῆς θρησκείας μας. Ἄλλο νὰ πηγαίνῃς ἀπὸ τὸν σίδηρον στὸν χαλκὸν, καὶ ἄλλο ἀπὸ τὸν χρυσὸ στὸν σίδηρο.

* Ὁ Νικόλαος Παπαδόπουλος 

εἶναι καθηγητὴς τοῦ τμήματος
Φυσικῆς στὸ Πανεπιστήμιον τῆς Μαγεντίας (Johanes Gutenberg - Universitaet Mainz) τῆς Γερμανίας.
*Ο καθηγητής κατάγεται από την Αμφιλοχία και η συνέντευξη του δημοσιεύτηκε στην έντυπη έκδοση 155 στις 10/10/2013
Κ. Παππάς

Υλομορφισμός: Μία εναλλακτική θεωρία

Γράφει η Δρ Έλσα Νικολαΐδου

Την εποχή του Πλάτωνα η φιλοσοφία βρίσκεται στα σπάργανα. Ο νεαρός τότε Αριστοκλής (πραγματικό όνομα του Πλάτωνα), γοητευμένος από τη Σωκρατική διδασκαλία, καλεί τους φίλους του σε συμπόσιο και καίει τα ποιήματά του στην παρουσία τους. Έχει αποφασίσει ότι θα ακολουθήσει τον φιλοσοφικό βίο. Μετά την άδικη καταδίκη του δασκάλου του που οδήγησε στον θάνατό του, ο Πλάτωνας ταξιδεύει (στα Μέγαρα, στην Κυρήνη και στην Ιταλία) αναζητώντας τη γνώση και την αλήθεια. Σε λιγότερο από μια δεκαετία, ιδρύει το πρώτο πανεπιστήμιο, τη γνωστή Ακαδημία. Γύρω του θα συγκεντρώσει σημαντικούς μαθηματικούς, αστρονόμους και φιλοσόφους. Ο δεκαεπτάχρονος Αριστοτέλης θα αφήσει τα Στάγειρα της Χαλκιδικής για να φοιτήσει εκεί.

Στην Ακαδημία ο Αριστοτέλης θα παραμείνει για είκοσι χρόνια. Έχει δείξει ήδη την προτίμησή του για την έρευνα της φύσης, έναν τομέα στον οποίο ο δάσκαλός του δεν είχε εκδηλώσει ενδιαφέρον. «Ο κόσμος των αισθήσεων», δίδασκε ο Πλάτων, «δεν είναι πραγματικός», σε αντίθεση με τον αμετάβλητο «κόσμο των Ιδεών». Αλλά για τον Αριστοτέλη τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Παρά τη φιλία που τους συνδέει, ο Αριστοτέλης δηλώνει σαφώς την προτίμησή του στην αλήθεια και ασκεί κριτική. Παράλληλα, συλλαμβάνει τη δική του ερμηνεία του κόσμου. Θέτει κανόνες, αναζητεί μεθόδους και ιδρύει νέες επιστήμες. 

Η αριστοτελική έρευνα ωστόσο θα ξεκινήσει από τη φύση και τα αίτια των όντων: «Καθώς λοιπόν σκοπός της πραγματείας μας είναι η γνώση, και επειδή δεν πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε ένα πράγμα προτού συλλάβουμε το ‘γιατί’ του, […] είναι φανερό ότι το ίδιο πρέπει να κάνουμε και για τη γέννηση και τη φθορά και όλη τη φυσική αλλαγή». Αριστοτέλης, Φυσικά, 194b17-22
Η θεωρία των τεσσάρων αιτίων θα αποδειχθεί ικανή να εξηγήσει τον υποσελήνιο κόσμο της «γένεσης και της φθοράς». Ο Αριστοτέλης θα την εφαρμόσει σε όλη τη φιλοσοφία του, αναζητώντας το μορφικό, το υλικό, το ποιητικό και το τελικό αίτιο των όντων, ακόμη και των έμβιων. 

Σε ένα από τα τελευταία έργα του, στο Περί ψυχής, ο ώριμος Αριστοτέλης αφού εκθέσει στο Α΄ βιβλίο όλες τις προϋπάρχουσες θεωρίες για την ψυχή και θέσει τα ερωτήματά του, στο Β΄ βιβλίο θα παρουσιάσει τη δική του: Τον «υλομορφισμό». Η θεωρία του είναι μοναδική, χωρίς προηγούμενη αναφορά. Οι (σύγχρονες) αριστοτελικές έννοιες της δύναμης και της ενέργειας (δυνάμει και ενεργεία) αλλά και της εντελέχειας θα επιστρατευτούν για να ερμηνεύσουν το πέρασμα από την ανυπαρξία στην ύπαρξη. Το έμβιο ον (όλα τα έμβια όντα) αποτελούνται από σώμα και ψυχή, από ύλη και μορφή, τα οποία είναι απόλυτα συνυφασμένα μεταξύ τους.

«Η ψυχή είναι, πρώτα από όλα, αυτό μέσω του οποίου ζούμε και αισθανόμαστε και σκεφτόμαστε -σαν να είναι ένα είδος αιτίας και η μορφή, αλλά όχι η ύλη και το υποκείμενο. Γιατί, όπως είπαμε η ουσία λέγεται με τρεις έννοιες, ως μορφή, ως ύλη και ως σύνθεση των δύο. Και από αυτά η ύλη είναι δύναμη, ενώ η μορφή εντελέχεια. Επειδή τώρα το έμψυχο αποτελείται από τη σύνθεση των δύο, δεν είναι το σώμα η εντελέχεια της ψυχής αλλά η ψυχή είναι η εντελέχεια του σώματος». Αριστοτέλης, Περί ψυχής, 414a412-18.

Ο βιολόγος Αριστοτέλης θα διακρίνει την ψυχή σε μέρη, τα οποία αντιστοιχούν στα μέρη της ζωής: το θρεπτικό (σε αυτό οφείλεται η ζωή εν γένει σε όλα τα έμβια όντα), το αισθητικό, το κινητικό και νοητικό. Στην πραγματεία του θα ακολουθήσει η βιολογική ανάλυση των μερών της ψυχής, καθώς πρόκειται για ένα αμιγώς βιολογικό έργο. Όλες οι ανθρώπινες λειτουργίες για τον Αριστοτέλη, ακόμη και οι συνθετότερες νοητικές λειτουργίες όπως η μνήμη και η φαντασία, προϋποθέτουν ένα (σωματικό) όργανο που θα αποτελέσει το υπόστρωμα. Με τον θάνατο του σώματος (βασικών οργάνων) παύουν και οι λειτουργίες της ψυχής. Στον Αριστοτέλη η επιβίωση της ατομικής νοητικής ψυχής (συνείδησης) μετά τον θάνατο είναι αδύνατη. Ως εκ τούτου, ο θάνατος είναι το φοβερότερο όλων.

«Ο θάνατος είναι φοβερότατο πράγμα. Γιατί είναι το τέλος. Και στον πεθαμένο δεν φαίνεται τίποτε καλό ούτε κακό». Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια 1115a26-27
Η πραγματικότητα δεν είναι υπερβατική για τον Αριστοτέλη. Η ψυχή δεν είναι χωριστή από το σώμα ούτε όμως και ταυτίζεται μαζί του. Ο δυϊσμός του Πλάτωνα και ο μονισμός των Ιώνων φιλοσόφων έχουν να αντιμετωπίσουν μία νέα θεωρία. Την ακατάλυτη ενότητα του σώματος και της «ψυχής».

*Η δρ. Έλσα Νικολαΐδου είναι συγγραφέας του βιβλίου Φιλοσοφία για όλους (Γιατί να διαβάζουμε τους αρχαίους φιλοσόφους;) Μεταίχμιο, 2022
philosophy. elsanicolaidou@gmail.com 

Οι σύγχρονες Αριστοτελικές έννοιες της δύναμης και της εντελέχειας

Γράφει η Δρ Έλσα Νικολαΐδου

Ένα από τα πρώτα προβλήματα της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας ήταν η δομή και ποικιλία του κόσμου. Μέσα σε διάστημα μόλις δύο αιώνων έχουν διαμορφωθεί οι πρώιμες επιστημονικές θεωρίες των Φυσικών φιλοσόφων που επιχειρούν να περιγράψουν τη φύση. Ωστόσο, δεν πρόκειται για εύκολη υπόθεση. Οι ήδη υπάρχουσες λέξεις και έννοιες αποκτούν νέα μορφή και σημασία, ενώ αναζητούνται νέοι όροι, καθώς η «πραγματικότητα» καλείται να εφεύρει τη γλώσσα της περιγραφής της. Η Φυσική -αίνιγμα για τους εραστές της σοφίας- κάνει τα πρώτα της βήματα ως μελέτη της φύσης, του κόσμου που μας περιβάλλει. Ο Αναξίμανδρος θεωρεί ότι το «άπειρον» είναι η αρχή των πάντων και ο Δημόκριτος συλλαμβάνει τα «άτομα» και το κενό. Η γλώσσα της (φυσικής) φιλοσοφίας μόλις έχει αρχίσει να διαμορφώνεται και απαιτεί ακρίβεια και ειδική ορολογία.

Μέσα σε αυτό το κλίμα κάνει την εμφάνισή του ο Αριστοτέλης. Μπορεί να μην είναι Προσωκρατικός φιλόσοφος αλλά συνδιαλέγεται καθημερινά με τα «ένδοξα», τις θεωρίες των «αρχαίων» (όπως ονομάζει τους προσωκρατικούς φιλοσόφους). Μελετά τις θεωρίες τους και προσπαθεί να συνθέσει τη δική του, καθώς καμία από τις προηγούμενες δεν τον βρίσκει απολύτως σύμφωνο. Έτσι, θα ξεκινήσει από την αρχή και θα δημιουργήσει τη θεωρία των τεσσάρων αιτίων που θα τον βοηθήσει να σχηματίσει τη δική του ερμηνεία.

Ο Αριστοτέλης θα χρειαστεί νέες έννοιες για να περιγράψει τον κόσμο που βλέπει. Η «κίνησις» με την έννοια της μεταβολής επιστρατεύεται αλλά δεν αρκεί. Η πραγματικότητα είναι πολυεπίπεδη και υπακούει σε νόμους. Ο εμβριθής επιστήμων Αριστοτέλης θα εγκύψει στην έρευνά της, θα διακρίνει επιστήμες για τη μελέτη της και θα συστήσει μεθόδους που θα του επιτρέψουν να συνάγει ασφαλή συμπεράσματα, καθώς σκοπός είναι η αναζήτηση της αλήθειας. Αλλά ο Αριστοτέλης δεν έχει στραμμένη την προσοχή του μόνο στον ουρανό. Θα ερευνήσει τους έμβιους οργανισμούς, από τον μικρότερο έως τον μεγαλύτερο παρατηρήσιμο, και θα τους ταξινομήσει. Η αριστοτελική θεωρία εν τέλει θα αποτελέσει ένα συνεκτικό σώμα που θα εφαρμοστεί σε όλες τις επιστήμες.

Οι λέξεις δεν αρκούν για να αναπαραστήσουν γλωσσικά το αφήγημα του θαυμαστού κόσμου των έμβιων και άβιων όντων. Ο Αριστοτέλης θα ξεκινήσει όπως και οι προσωκρατικοί από τη φύση. Πώς να την ερμηνεύσει όμως; Το πρώτο βιβλίο των Φυσικών του Αριστοτέλη ξεκινά με τη διατύπωση της πορείας που πρόκειται να ακολουθήσει. Θα αναζητήσει τις αιτίες: «Γιατί τότε θεωρούμε ότι γνωρίζουμε κάθε πράγμα, όταν γνωρίσουμε τα πρώτα αίτια» (Φυσικά, 184a12-14). Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος θα επιστρατεύσει όλες τις δυνατότητες της ελληνικής γλώσσας, προκειμένου να μας συστήσει τη νέα πραγματικότητα που αντιλαμβάνεται. Θα χρησιμοποιήσει τις λέξεις δύναμις, ενέργεια και εντελέχεια. 

Η λέξη «δύναμις» αλλάζει νόημα για να δηλώσει μια νέα πιθανή πραγματικότητα. Συχνά χρησιμοποιείται στη δοτική (δυνάμει) και δηλώνει από τη μια την ιδιότητα που έχει ένα ον να αναπτύξει μία ικανότητα (π.χ. ένας άνθρωπος να μάθει μουσική ή ιατρική) και από την άλλη μπορεί να κατέχει ήδη αυτή την ιδιότητα αλλά να μην την ασκεί (π.χ. ο μουσικός που κοιμάται ή ο γιατρός που δεν ασκεί την ιατρική).

Έτσι, ο Αριστοτέλης θα κατασκευάσει τη δική του ορολογία. Από το ενεργής, θα δημιουργήσει το ουσιαστικό ενέργεια. Η λέξη εντελέχεια ωστόσο δεν έχει προηγούμενο. Είναι λέξη αριστοτελικής επινόησης. Δηλώνει το πέρασμα από τη δυνατότητα στην πραγματικότητα. Ο σπόρος είναι δυνάμει καρπός, ένα κομμάτι μάρμαρο είναι δυνάμει ένα άγαλμα. Η ύλη για τον Αριστοτέλη είναι μόνο δύναμις και η μορφή είναι ενέργεια ή εντελέχεια. Φυσικά τα δύο μαζί, η ύλη και η μορφή (ή το είδος), συνιστούν την ουσία.

Η εντελέχεια και η δυνάμει κατάσταση του όντος θα βρουν εφαρμογή στην Κβαντομηχανική ώστε η έννοια του «δυνάμει όντος» να επανέλθει στη Φυσική επιστήμη ως πραγματικότητα της φύσης. Ο Heisenberg αναγνωρίζει την αριστοτελική συμβολή στη κβαντομηχανική, η κατανόηση της οποίας έχει αφετηρία στις έννοιες της δύναμης και της εντελέχειας:
«Το κύμα πιθανοτήτων των Bohr, Kramers, Slater… ήταν μια ποσοτική εκδοχή της παλαιάς έννοιας του «δυνάμει» στην Αριστοτελική φιλοσοφία. 

Εισήγαγε κάτι που βρίσκεται ανάμεσα στην ιδέα ενός συμβάντος και ενός πραγματωμένου συμβάντος, ένα περίεργο είδος φυσικής πραγματικότητας ακριβώς ανάμεσα στην δυνατότητα και την πραγματικότητα». Werner Heisenberg, Physics and Philosophy: The Revolution in Modern Science (Harper Perennial Modern Thought) 2007.

Έλσα Νικολαΐδου facebook

Υγεία και ευεξία

 

Ο Ιπποκράτης (460 - ≈370 π.Χ.) εκτός από την έμφαση στη λογική, έδωσε μεγάλη σημασία στην ηθική, ορίζοντας τα θεμέλια της επιστημονικής ιατρικής, με πρώτη και κύρια την έννοια του «μην κάνεις κακό», που περικλείεται στη μετέπειτα ρωμαϊκή φράση «𝔓𝔯𝔦𝔪𝔲𝔪 𝔫𝔬𝔫 𝔫𝔬𝔠𝔢𝔯𝔢».

Επιπλέον, μια άλλη βασική αρχή είναι η ολιστική προσέγγιση της φροντίδας των ασθενών, εστιάζοντας όχι μόνο στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων αλλά και στην κατανόηση της συνολικής κατάστασης του ασθενούς.

Ως αρχή, η εμπιστευτικότητα για την ιδιωτική ζωή των ασθενών εκτιμήθηκε επίσης ιδιαίτερα, προωθώντας την εμπιστοσύνη μεταξύ των γιατρών και εκείνων που αναζητούν φροντίδα.

Επιπλέον, η έμφαση στην παρατήρηση και την τεκμηρίωση βοήθησε στην ακριβή διάγνωση και παρακολούθηση των ασθενών.

Ο όρκος του Ιπποκράτη, ένα ευρέως αναγνωρισμένο σύμβολο της ιατρικής δεοντολογίας, περικλείει αυτές τις αρχές, χρησιμεύοντας ως διαχρονικός οδηγός για τους γιατρούς ώστε να δώσουν προτεραιότητα στην ευημερία, αλλά και την αξιοπρέπεια των ασθενών τους.