Περί Εθελούσιας Σκλαβιάς

 

Ο ντε λα Μποετί , είχε ένα χρόνιο προβληματισμό , σχετικά με την εθελοδουλία των ανθρώπων και αποφάσισε να κάτσει να το μελετήσει το θέμα.

Επηρεασμένος από τα τότε κινήματα πολιτικής ανυπακοής, το 1577, έγραψε το δοκίμιο «Περί Εθελούσιας Σκλαβιάς», όπου αναλύει το ερώτημα:

« γιατί οι άνθρωποι υπηρετούν τους τυράννους που τους καταδυναστεύουν» ;
καταλήγοντας σε τρεις σημαντικούς λόγους:

- Τη συνήθεια

- Τη διαφθορά και τον πολλαπλασιασμό του φόβου

- Την οργανωμένη θρησκεία

Αντί λοιπόν να σας περιγράψω τι είπε, σας παραθέτω αυτούσιες κάποιες επιλογές από τα λόγια του, αναλύοντας τους δυο πρώτους λόγους.

Ο τρίτος λόγος δεν νομίζω πως χρειάζεται ανάλυση. Ακόμα και οι πέτρες γνωρίζουν πως οι οργανωμένες θρησκείες υπηρετούν πάντα τους τυράννους, τους βασιλείς, τους κατακτητές και την κάθε λογής εξουσία.
Βέβαια, τότε, ο Ετιέν δεν ήξερε από εθνικισμό, γιατί ακόμα η έννοια του έθνους-κράτους δεν υπήρχε, υπήρχαν μόνο βασίλεια και αυτοκρατορίες.
Ενώ δεν ήξερε και από κοινωνικά δίκτυα και μέσα μαζικής εξημέρωσης. Αλλά παρ’ όλα αυτά, έχει αξία να τον διαβάσουμε και να βγάλουμε τα δικά μας συμπεράσματα.

Προς γνώση και ανυπακοή λοιπόν.

Πες τα Ετιέν:

«Τι φαυλότητα, τι ξεπεσμός, να βλέπεις ένα ατελείωτο πλήθος ανθρώπων όχι μόνο απλά να υπακούν, αλλά να οδηγούνται μόνοι τους στη δουλοπρέπεια. Όχι να κυβερνώνται, αλλά να υπόκεινται τυραννία.
Άνθρωποι χωρίς πλούτο, χωρίς καν να τους ανήκει η ζωή τους.

Υποφέρουν τη λεηλασία, την κακία, την σκληρότητα, όχι από έναν στρατό ή από μια βαρβαρική ορδή, μπροστά στην οποία θα έπρεπε να χύσουν το αίμα τους και να θυσιάσουν τις ζωές τους, αλλά από έναν άνθρωπο. Όχι από έναν Ηρακλή ή έναν Σαμψών, αλλά από έναν μικρό ανθρωπάκο.
Βάλτε σε μια πλευρά 50.000 αρματωμένους άνδρες και το ίδιο από την άλλη, και αφήστε τους να πολεμήσουν μεταξύ τους, με τη μία πλευρά να πολεμά για να διατηρήσει την ελευθερία της και την άλλη για τους την πάρει.
Ποιά πλευρά νομίζεις ότι θα υπερίσχυε; Ποιοί θα πολεμούσαν πιο γενναία; Αυτοί που ως ανταμοιβή για τα δεινά τους θα είχαν την ελευθερία τους ή αυτοί που η ανταμοιβή για τα χτυπήματα που θα δέχονταν στη μάχη θα ήταν η σκλαβιά των αντιπάλων τους;
Προφανώς, δεν υπάρχει καμία ανάγκη να πολεμήσει κανείς έναν τύραννο, γιατί οι πολίτες νικούν αυτομάτως όταν αρνούνται να τον υπηρετήσουν, όταν αρνούνται να συναινέσουν στην ίδια τη σκλαβιά τους.

Δεν είναι ανάγκη να του στερηθεί οτιδήποτε, απλά να μην του παραχωρηθεί απολύτως τίποτα.
Δεν απαιτώ από κανέναν να είναι θαρραλέος. Κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος να προτιμήσει την αμφίβολη ασφάλεια της δύστυχης διαβίωσής του από την αβέβαιη ελπίδα του να ζει όπως ορίζει ο ίδιος.
Όλοι ξέρουν ότι μια σπίθα μπορεί να ανάψει μια ολόκληρη φλόγα και μια φλόγα μπορεί να δυναμώνει όσο βρίσκει ύλη προς καύση.
Αλλά ακόμη και χωρίς να σβηστεί από νερό, μια φωτιά σβήνει αν δεν έχει άλλη καύσιμη ύλη, καταναλώνει τον εαυτό της και αργοσβήνει.Το ίδιο και οι τύραννοι.
Όσο έχουν να λεηλατήσουν, τόσο περισσότερα θέλουν, τόσο περισσότερο μεγαλώνει η όρεξή τους για καταστροφή.

Όσο υποτάσσεται κανείς σε αυτόν και τον υπακούει, τόσο μεγαλώνει η ισχύς του, τόσο πιο έτοιμος είναι να καταστρέψει.
Αλλά αν κανείς δεν υποκύψει, αν χωρίς καμία βία, αρνηθούν όλοι να υπακούσουν, τότε ο τύραννος μένει γυμvός και τιποτένιος.

Αυτός που σας εξουσιάζει έχει μόνο δύο μάτια, δύο χέρια και ένα σώμα, όχι περισσότερα απ’ όσα έχει ακόμα και ο πιο φτωχός ανάμεσα στις πόλεις σας. Δεν έχει τίποτα παραπάνω από τη δύναμη που του δίνετε να σας καταστρέψει.

Ποιός του δίνει τόσα μάτια για να σας κατασκοπεύει, αν όχι εσείς οι ίδιοι; Ποιός του δίνει πόδια να σας καταπατά, αν όχι εσείς οι ίδιοι; Πώς έχει δύναμη πάνω σε σας, αν δεν του την δώσατε εσείς; Τι θα μπορούσε να σας κάνει, αν εσείς οι ίδιοι δεν συμμετείχατε στην ληστεία, τον φόνο και την προδοσία του ίδιου σας του εαυτού.

Σπέρνετε τις καλλιέργειές σας ώστε να τις καταστρέψει, επιπλώνετε τα σπίτια σας ώστε να σας τα λεηλατήσει, μεγαλώνετε τα παιδιά σας ώστε να τα εκμεταλλευτεί, να τα στείλει στο σφαγείο του πολέμου, να τα κάνει υπηρέτες της απληστίας του και εργαλεία της καταστροφής σας.
Δουλεύετε σκληρά ώστε να απολαμβάνει, αδυνατίζετε τον εαυτό σας για να δυναμώνει ο ίδιος και να σας κρατά υπό τον έλεγχό του.
Αποφασίστε να μην υπηρετείτε άλλο και με μιας είστε ελεύθεροι.

Είναι ανούσιο να διαφωνούμε για το αν η ελευθερία του ανθρώπου είναι φυσική ή όχι, εφόσον κανείς δεν σκλαβώνεται χωρίς να έχει υποστεί κάποια αδικία, και σε έναν κόσμο που κυβερνάται από τη φύση, η οποία υπόκειται στη λογική, δεν υπάρχει τίποτα τόσο αντίθετο όσο η αδικία.
Εφόσον η ελευθερία είναι η φυσική κατάσταση του ανθρώπου, δεν είναι μόνο υπό την κατοχή μας, αλλά έχουμε και την ορμή να την υπερασπιστούμε. Τα ίδια τα ζώα, αν οι άνθρωποι δεν ήταν τόσο κουφοί για να τα ακούσουν, φωνάζουν “Ζήτω η Ελευθερία!”.
Πολλά από αυτά πεθαίνουν λίγο μετά την αιχμαλωσία τους, όπως το ψάρι εκτός του νερού, έτσι και τα πλάσματα αυτά χάνουν το φως των ματιών τους και δεν έχουν καμία επιθυμία να ζήσουν χωρίς την ελευθερία τους.

Άλλα ζώα, από το πιο μεγάλο μέχρι το πιο μικρό, όταν οι άνθρωποι προσπαθούν να τα αιχμαλωτίσουν φέρουν τόση μεγάλη αντίσταση, με νύχια, κέρατα, ράμφη και πόδια, προσπαθώντας να γαντζωθούν από αυτό που τους αφαιρείται.
Κατά την αιχμαλωσία τους επιδεικνύουν έντονα σημάδια συνειδητοποίησης της ατυχίας τους, κάνοντας εμφανή τον μαρασμό τους, συνεχίζοντας να ζουν θρηνώντας την χαμένη τους ελευθερία παρά απολαμβάνοντας την σκλαβιά τους.
Η Φύση απ΄ ό,τι φαίνεται, υπακούει όχι από τη θέλησή της, αλλά εξαιτίας του εξαναγκασμού της από εμάς.

Υπάρχουν τρία είδη τυράννων.

- Κάποιοι καταλαμβάνουν τη θέση τους μέσω εκλογών,

- άλλοι μέσω της δύναμης των όπλων

- και άλλοι την κληρονομούν.
Αυτός που καταλαμβάνει την θέση του μέσω εκλογών θα περίμενα να είναι πιο υποφερτός, και μάλλον θα μπορούσε να είναι, αν κολακευμένος από το μεγαλείο του δε παρασυρόταν ώστε να μένει στη θέση του επ΄άπειρον.
Ένας τέτοιος άνδρας συνήθως μεταφέρει την εξουσία που του έδωσαν οι πολίτες, στα παιδιά του, έτσι ώστε οποιαδήποτε διαφορά τον διέκρινε από έναν κληρονομικό τύραννο, σύντομα εξαφανίζεται.

Η διακυβέρνηση και στις τρείς περιπτώσεις τυράννου είναι πρακτικά η ίδια.
Αυτός που εκλέγεται, συμπεριφέρεται στον λαό σαν να είναι βόδια που πρέπει να εξημερώσει, αυτός που παίρνει την εξουσία με τη βία, συμπεριφέρεται στον λαό όπως ο θηρευτής στο θύμα, και αυτός που κληρονομεί την εξουσία συμπεριφέρεται στον λαό σαν να ήταν οι σκλάβοι του, οι φυσικοί του υπηρέτες.

Ας υποθέσουμε ότι κάποια άτομα γεννιόντουσαν χωρίς να γνωρίζουν το τι είναι σκλαβιά ή τι είναι επιθυμία για ελευθερία, παντελώς αδαείς των εννοιών αυτών. Αν τους έδινε κανείς την επιλογή, τι νομίζετε ότι θα επέλεγαν;
Οι άνθρωποι σκλαβώνονται είτε με τη βία, είτε με δολοπλοκία.

Αλλά είναι εντυπωσιακό ότι με το πού γίνονται υποκείμενα, ξεχνούν με μιας την ελευθερία τους σε τέτοιο βαθμό, ώστε είναι αδύνατο να τους ξεσηκώσεις στο να την ανακτήσουν.
Υπηρετούν τους αφέντες τους τόσο εύκολα και πρόθυμα, ώστε κάποιος μπορεί να πει ότι δεν έχασαν την ελευθερία τους, αλλά κέρδισαν τη σκλαβιά τους.
Ενώ λοιπόν είναι αληθές ότι αρχικά η σκλαβιά επέρχεται με τη βία, για όσους ακολουθήσουν, η υποταγή έρχεται πρόθυμα και χωρίς ενοχή.

Οι άνθρωποι που γεννιούνται στη σκλαβιά, που μεγαλώνουν στη σκλαβιά, είναι πειθήνιοι, ικανοποιημένοι, και ζουν τις ζωές τους, μη γνωρίζοντας άλλη κατάσταση από αυτή της υποταγής τους, θεωρώντας την κατάσταση αυτή φυσιολογική. ( ναι ναι )
Λέγεται ότι ο Μιθριδάτης εξασκούταν στο να πίνει δηλητήριο. Σαν αυτόν, μαθαίνουμε να καταπίνουμε το δηλητήριο της σκλαβιάς μέχρι να σταματήσει να μας πικρίζει πια. Παρά την προίκα του ενστίκτου της ελευθερίας που η Φύση παρέχει σε όλους τους ανθρώπους, η δύναμη που αυτή ασκεί δεν είναι αρκετή μπροστά σε αυτή της συνήθειας και του εθίμου.

Όσο καλά και αν είναι τα φυσικά χαρακτηριστικά ενός ανθρώπου, αν δεν εξασκούνται, χάνουν την ισχύ τους και αφήνεται στο περιβάλλον του να καθορίσει την ταυτότητα του.
Είμαι της άποψης ότι πρέπει να λυπούμαστε αυτούς που γεννιούνται υπό καθεστώς σκλαβιάς. Πρέπει να τους απαλλάσουμε από οποιαδήποτε ενοχή, να τους συγχωρούμε, διότι δεν γνώρισαν ποτέ ούτε τον ίσκιο της ελευθερίας.
Η άγνοια τους αυτή, τους εμποδίζει να αναγνωρίσουν το κακό που τους έχει επιβληθεί μέσω της σκλαβιάς τους.

Κανείς δεν προτιμά αυτό που του είναι άγνωστο. Η επιθυμία έρχεται αφού το έχει απολαύσει. Επιθυμία που καταλήγει σε λύπη, με την ανάμνηση της πρότερης χαράς.
Είναι στη φύση του ανθρώπου να είναι ελεύθερος και να επιθυμεί να είναι, αλλά ο χαρακτήρας του είναι τέτοιος ώστε ενστικτωδώς ακολουθεί τις τάσεις της εκπαίδευσης του.
Έτσι, η εθιμοτυπία γίνεται ο πρώτος λόγος για την εθελούσια σκλαβιά.
Είναι σύνηθες για τον λαό, ο οποίος συγκεντρώνεται περισσότερο στα αστικά κέντρα, να είναι καχύποπτος απέναντι σε κάποιον που νοιάζεται για το καλό του, και εύπιστος απέναντι σε αυτόν που τον κοροϊδεύει.

Μόλις ο τύραννος μοιράσει λίγα σιτηρά, λίγο κρασί και μερικά νομίσματα, όλοι ξεδιάντροπα φωνάζουν, “Ζήτω ο βασιλιάς!”.
Οι ηλίθιοι δεν καταλαβαίνουν ότι απλά τους επιστρέφεται ένα μερίδιο του δικού τους πλούτου, και ότι ο τύραννος δεν θα μπορούσε να τους δώσει τίποτα, αν προηγουμένως δεν τον είχε πάρει από αυτούς.

Οι πολιτικοί, από την άλλη, πάντα αναλαμβάνουν μια άδικη πολιτική, αφού προηγουμένως βγάλουν έναν λόγο προς τον λαό, εξηγώντας τα οφέλη της για το κοινό καλό.
Έρχομαι σε ένα σημείο που θεωρώ πως είναι το σημαντικότερο στοιχείο της επικυριαρχίας του τυράννου. Όσοι νομίζουν ότι η προστασία του τυράννου προέρχεται από τον στρατό και την αστυνομία, κάνουν μεγάλο λάθος.

Δεν είναι οι στρατοί και τα όπλα που προστατεύουν τον τύραννο. Είναι τέσσερις ή πέντε κοντινοί του άνθρωποι. Τέσσερις ή πέντε έμπιστοι οι οποίοι έχουν συστρατευτεί μαζί του είτε από δική τους θέληση, είτε μετά από πρόσκληση του τυράννου, για να γίνουν συνεργάτες στην σκληρότητα του και σύντροφοι στις απολαύσεις του, μαστροποί στα πάθη του και συμμέτοχοι στις λεηλασίες του.

Αυτοί, λοιπόν, έχουν από κάτω τους από 100 άτομα ο καθένας, 400-500 άτομα συνολικά δηλαδή που εποφθαλμιούν τα πλούτη τους και την επιρροή τους στον τύραννο και πρόθυμα υπακούν στις εντολές του, με ελπίδα κάποια μελλοντική επιβράβευση.
Αυτά τα 400-500 άτομα έχουν από κάτω τους άλλα 400-500 άτομα ο καθένας, που συμπεριφέρονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, τους προωθούν σε δημόσια αξιώματα και τους προστατεύουν από οποιαδήποτε τιμωρία, όσο αυτοί τους ακολουθούν υπάκουα και επιτυχώς.
Μέσα σε δύο στάδια έχουμε φτάσει τις 80.000-100.000 άτομα, πρόθυμα να υπακούσουν στις εντολές του τυράννου, χωρίς ο τύραννος να έχει ασκήσει κάποια άμεση επιρροή επάνω τους ή να τους γνωρίζει καν.

Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τη συνέχεια.
Όλοι αυτοί που διαφθείρονται από την αστείρευτη φιλοδοξία τους, συγκεντρώνονται γύρω από τον τύραννο, με μόνο σκοπό να συμμετέχουν στη λεηλασία του λαού και να αποκτήσουν ισχύ μέσω των αξιωμάτων που θα τους παρέχει.
Δεν μπορώ να ξεπεράσω το αίσθημα της έκπληξης, καθώς γίνομαι μάρτυρας της κακίας τους, αλλά και του οίκτου για την τρέλα τους. Γιατί μόνο η τρέλα θα οδηγούσε κάποιον εθελοντικά να πλησιάσει έναν τύραννο, απομακρύνοντας τον εαυτό του από την ελευθερία και αγκαλιάζοντας την εθελούσια σκλαβιά.

Ο λαός, οι αγρότες, τους οποίους συνθλίβουν κάτω από τη μπότα τους και τους συμπεριφέρονται χειρότερα και από κατάδικους ή σκλάβους, πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι οι αυλικοί είναι λιγότερο ελεύθεροι από τους ίδιους.
Ένας αγρότης, ένας τεχνίτης, όσο υποταγμένος και αν είναι, μετρά τα όρια της υποταγής του, ολοκληρώνοντας την υποχρέωση του προς την εξουσία και υπακούοντας στις προσταγές της.
Αλλά οι αυλικοί δεν θέτουν όρια στην υποταγή τους και κάνουν περισσότερα απ’ όσο τους προστάζουν, για να κερδίσουν την εύνοια του τυράννου.

Αυτού του είδους οι άνθρωποι δεν υπακούν απλά εντολές, αλλά πρέπει να προβλέπουν και τις επιθυμίες του τυράννου. Πρέπει να θεωρούν τις επιθυμίες του δικές τους, να αλλοιώνουν τον χαρακτήρα τους και να διαφθείρουν τη φύση τους, να προσέχουν τα λόγια του, τον τρόπο τους, τις χειρονομίες του και το βλέμμα του.
Αυτό που διαφθείρει σε τέτοιο βαθμό τη φύση αυτών των ανθρώπων είναι η επιθυμία του πλουτισμού. Λες και μπορούν να κατέχουν κάτι δικό τους, όταν ο ίδιος τους ο εαυτός ανήκει σε κάποιον άλλον.

Παρ’ όλα αυτά, συμπεριφέρονται λες και ο πλούτος τους ανήκει και ξεχνούν ότι είναι οι ίδιοι που δίνουν δύναμη στον τύραννο να στερεί τα πάντα από όλους τους άλλους.»