Πολιτική με αξίες ανοίγει δρόμους με προοπτική
Του Σταύρου Α. Ζένιου
Facebook
Οι αξίες έχουν αξία στην πολιτική. Είναι η πυξίδα που καθοδηγεί την πολιτική διαδικασία να ανοίγει δρόμους με προοπτική. Οι αξίες δεν λύνουν προβλήματα. Καθοδηγούν όμως τις επιλογές μας, προσφέρουν κατεύθυνση μέσα από τα μεγάλα ηθικά διλήμματα, καθορίζουν σε τι κόσμο ζούμε και τι κόσμο αφήνουμε στα παιδιά μας. Ρυθμίζουν την κοινωνική οργάνωση και δίνουν στίγμα στους θεσμούς και το πολιτικό σύστημα της χώρας. Κάθε οργανωμένη συμβίωση στηρίζεται σε αξίες και η υπεύθυνη πολιτική ηγεσία αναγνωρίζει την τεράστια σημασία τους. Αυτό φαίνεται το έχουμε ξεχάσει.
Πολιτική χωρίς αξίες εκφυλίζεται σε μια αδιέξοδη διαδικασία τακτικισμών επιδίωξης της εξουσίας. Παραδινόμαστε στις ηδονές του κομματισμού, συνδικαλισμού, ερασιτεχνισμού, αναβλητικότητας και ακατάσχετου εντυπωσιασμού. Τελικά αποσυρόμαστε: στις δημοτικές εκλογές είχαμε 39% αποχές. Κινδυνεύουμε να έχουμε σε ένα χρόνο πρόεδρο του “30 και μισό”. Δηλαδή, το 50%+1 του 61% αυτών που ψηφίζουν. Καταθλιπτική προοπτική!
Τον κόσμο μας όμως εμείς τον φτιάχνουμε. Στο χέρι μας είναι να αλλάξουμε νοοτροπίες για να βγούμε από τα αδιέξοδα. Το φυσικό αέριο δεν είναι από μηχανής θεός. Ως λαός δεν μας αρκεί «φυσικό αέριο και ριάλιτι ΤV», για να παραφράσω την προσφιλή φράση «άρτος και θεάματα» των παρακμιακών αυτοκρατόρων της Ρώμης. «Ένας λαός που αξιολογεί τα προνόμια του πιο ψηλά από τις αξίες του, σύντομα χάνει και τα δύο» υπέδειξε εύστοχα ο αρχηγός των συμμαχικών δυνάμεων στρατηγός Αϊζενχάουερ. Μέσα στον ενθουσιασμό για την ανακάλυψη φυσικού αερίου να θυμόμαστε αυτά τα λόγια. Αλλιώς κινδυνεύουμε να χάσουμε το φυσικό αέριο όπως χάσαμε το Μαρί.
Οι αξίες έχουν αξία στην πολιτική. Είναι η πυξίδα που καθοδηγεί την πολιτική διαδικασία να ανοίγει δρόμους με προοπτική. Οι αξίες δεν λύνουν προβλήματα. Καθοδηγούν όμως τις επιλογές μας, προσφέρουν κατεύθυνση μέσα από τα μεγάλα ηθικά διλήμματα, καθορίζουν σε τι κόσμο ζούμε και τι κόσμο αφήνουμε στα παιδιά μας. Ρυθμίζουν την κοινωνική οργάνωση και δίνουν στίγμα στους θεσμούς και το πολιτικό σύστημα της χώρας. Κάθε οργανωμένη συμβίωση στηρίζεται σε αξίες και η υπεύθυνη πολιτική ηγεσία αναγνωρίζει την τεράστια σημασία τους. Αυτό φαίνεται το έχουμε ξεχάσει.
Πολιτική χωρίς αξίες εκφυλίζεται σε μια αδιέξοδη διαδικασία τακτικισμών επιδίωξης της εξουσίας. Παραδινόμαστε στις ηδονές του κομματισμού, συνδικαλισμού, ερασιτεχνισμού, αναβλητικότητας και ακατάσχετου εντυπωσιασμού. Τελικά αποσυρόμαστε: στις δημοτικές εκλογές είχαμε 39% αποχές. Κινδυνεύουμε να έχουμε σε ένα χρόνο πρόεδρο του “30 και μισό”. Δηλαδή, το 50%+1 του 61% αυτών που ψηφίζουν. Καταθλιπτική προοπτική!
Τον κόσμο μας όμως εμείς τον φτιάχνουμε. Στο χέρι μας είναι να αλλάξουμε νοοτροπίες για να βγούμε από τα αδιέξοδα. Το φυσικό αέριο δεν είναι από μηχανής θεός. Ως λαός δεν μας αρκεί «φυσικό αέριο και ριάλιτι ΤV», για να παραφράσω την προσφιλή φράση «άρτος και θεάματα» των παρακμιακών αυτοκρατόρων της Ρώμης. «Ένας λαός που αξιολογεί τα προνόμια του πιο ψηλά από τις αξίες του, σύντομα χάνει και τα δύο» υπέδειξε εύστοχα ο αρχηγός των συμμαχικών δυνάμεων στρατηγός Αϊζενχάουερ. Μέσα στον ενθουσιασμό για την ανακάλυψη φυσικού αερίου να θυμόμαστε αυτά τα λόγια. Αλλιώς κινδυνεύουμε να χάσουμε το φυσικό αέριο όπως χάσαμε το Μαρί.
Ποιες αξίες μας ανοίγουν δρόμους με προοπτική; Ο πατριωτισμός, η υπευθυνότητα, ο επαγγελματισμός, η αυτοπεποίθηση, η ασυμβίβαστη αγάπη για την αλήθεια.
1. Πατριωτισμός
Η αγάπη για την πατρίδα εξαρτάται από την εκτίμηση που έχουμε για την πατρίδα μας. Όμως πατρίδα είμαστε εμείς. Φιλοπατρία επομένως είναι η αυτοεκτίμηση που έχουμε για την κοινωνία μας, τα επιτεύγματα της, τις προοπτικές της. Όπως το έθεσε ο Νέλσον Μαντέλα: «Ο νέος πατριωτισμός και το αίσθημα υπερηφάνειας, προκύπτουν όχι μόνο από την καρδιά μας αλλά και από την πρόοδο που κάνουμε για όλους τους κατοίκους της χώρας».
Σε καιρό πολέμου πατριωτισμός είναι η αυτοθυσία. Σήμερα όμως δεν αρκούν οι ανέξοδες εκφράσεις πατριωτισμού. Πατριωτισμός είναι να αναδείξουμε το Κοινοβούλιο μας ως το μέρος όπου τα εθνικά θέματα λύνονται για χάρη του κοινού καλού και όχι προς όφελος πολιτικών τακτικισμών, ιδεολογικών δογματισμών ή δειλία μπροστά στο πολιτικό κόστος. Πατριωτισμός είναι ο σεβασμός των θεσμών προς τον πολίτη και του πολίτη προς τους θεσμούς. Είναι το υψηλό αίσθημα ευθύνης της εκτελεστικής εξουσίας μπροστά στην εμπιστοσύνη με την οποία ο λαός την περιβάλλει όταν της αναθέτει την αρχηγία κράτους και κυβέρνησης.
Τι σημαίνουν αυτά για τον καθένα μας; Πατριώτης είναι όποιος γνήσια μετέχει στα κοινά, όχι όποιος προσβλέπει διορισμό στο δημόσιο από το κόμμα που στηρίζει. Πατριωτισμός είναι να δραστηριοποιούμαστε πολιτικά στον ελεύθερο μας χρόνο, όχι εις βάρος των επαγγελματικών μας υποχρεώσεων. Ο φοιτητής που ζητά να ακυρωθούν τα μαθήματα για να διαδηλώσει κατά της ανακήρυξης του ψευδοκράτους εκδηλώνει φυγοπονία· πατριωτισμός θα ήταν να αναλάβει την ευθύνη της πράξης του, να διαδηλώσει στον ελεύθερο του χρόνο, να αναπληρώσει μόνος τη χαμένη διάλεξη.
Ο δάσκαλος που απέχει από τις σχολικές γιορτές διαμαρτυρόμενος για τα οικονομικά μέτρα δεν δείχνει πατριωτισμό —αποκαλύπτει εγωκεντρισμό. «Πατριώτης είναι ο δαπανώμενος δάσκαλος, ο ακέραιος λειτουργός, ο γρηγορών ιατρός. Πατριώτης είναι όποιος οξύνει την ευαισθησία και την κριτική μας σκέψη, όποιος εκφέρει λόγο ελευθεροποιό, ήθος ρήξης και σύγκρουσης με οτιδήποτε εξαθλιώνει τη ζωή» παρατηρεί ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου Σταύρος Φωτίου. Αυτά πρέπει να αναγνωρίσουμε για να αποκτήσουμε ένα σύγχρονο αίσθημα πατριωτισμού που να τιμά «με έργα και όχι με λόγια» την πατρίδα μας.
Η αγάπη για την πατρίδα εξαρτάται από την εκτίμηση που έχουμε για την πατρίδα μας. Όμως πατρίδα είμαστε εμείς. Φιλοπατρία επομένως είναι η αυτοεκτίμηση που έχουμε για την κοινωνία μας, τα επιτεύγματα της, τις προοπτικές της. Όπως το έθεσε ο Νέλσον Μαντέλα: «Ο νέος πατριωτισμός και το αίσθημα υπερηφάνειας, προκύπτουν όχι μόνο από την καρδιά μας αλλά και από την πρόοδο που κάνουμε για όλους τους κατοίκους της χώρας».
Σε καιρό πολέμου πατριωτισμός είναι η αυτοθυσία. Σήμερα όμως δεν αρκούν οι ανέξοδες εκφράσεις πατριωτισμού. Πατριωτισμός είναι να αναδείξουμε το Κοινοβούλιο μας ως το μέρος όπου τα εθνικά θέματα λύνονται για χάρη του κοινού καλού και όχι προς όφελος πολιτικών τακτικισμών, ιδεολογικών δογματισμών ή δειλία μπροστά στο πολιτικό κόστος. Πατριωτισμός είναι ο σεβασμός των θεσμών προς τον πολίτη και του πολίτη προς τους θεσμούς. Είναι το υψηλό αίσθημα ευθύνης της εκτελεστικής εξουσίας μπροστά στην εμπιστοσύνη με την οποία ο λαός την περιβάλλει όταν της αναθέτει την αρχηγία κράτους και κυβέρνησης.
Τι σημαίνουν αυτά για τον καθένα μας; Πατριώτης είναι όποιος γνήσια μετέχει στα κοινά, όχι όποιος προσβλέπει διορισμό στο δημόσιο από το κόμμα που στηρίζει. Πατριωτισμός είναι να δραστηριοποιούμαστε πολιτικά στον ελεύθερο μας χρόνο, όχι εις βάρος των επαγγελματικών μας υποχρεώσεων. Ο φοιτητής που ζητά να ακυρωθούν τα μαθήματα για να διαδηλώσει κατά της ανακήρυξης του ψευδοκράτους εκδηλώνει φυγοπονία· πατριωτισμός θα ήταν να αναλάβει την ευθύνη της πράξης του, να διαδηλώσει στον ελεύθερο του χρόνο, να αναπληρώσει μόνος τη χαμένη διάλεξη.
Ο δάσκαλος που απέχει από τις σχολικές γιορτές διαμαρτυρόμενος για τα οικονομικά μέτρα δεν δείχνει πατριωτισμό —αποκαλύπτει εγωκεντρισμό. «Πατριώτης είναι ο δαπανώμενος δάσκαλος, ο ακέραιος λειτουργός, ο γρηγορών ιατρός. Πατριώτης είναι όποιος οξύνει την ευαισθησία και την κριτική μας σκέψη, όποιος εκφέρει λόγο ελευθεροποιό, ήθος ρήξης και σύγκρουσης με οτιδήποτε εξαθλιώνει τη ζωή» παρατηρεί ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου Σταύρος Φωτίου. Αυτά πρέπει να αναγνωρίσουμε για να αποκτήσουμε ένα σύγχρονο αίσθημα πατριωτισμού που να τιμά «με έργα και όχι με λόγια» την πατρίδα μας.
2. Υπευθυνότητα
Αναλαμβάνω ευθύνη για το αποτέλεσμα όχι μόνο των δικών μου πράξεων και παραλείψεων αλλά και των συνεργατών μου. Η περιχαράκωση του αδύνατου «εγώ» με το ισχυρό «εμείς» συνεπάγεται διεύρυνση της υπευθυνότητας. Αλλιώς το «εμείς» είναι όσο ισχυρό όσο και ο πιο αδύναμος κρίκος. Δεν είμαι όμως μόνο υπεύθυνος για τα καθήκοντα που μου έχουν αναταθεί. Ένα υψηλό αίσθημα υπευθυνότητας με ωθεί να βλέπω τις ευκαιρίες που εμφανίζονται ως καθήκον. «Η υπευθυνότητα είναι ανάλογη με το μέγεθος της ευκαιρίας» αναγνωρίζει ο εκ των πρωτεργατών της Κοινωνίας των Εθνών Γούντροου Γουίλσον.
Αναλαμβάνω ευθύνη για το αποτέλεσμα όχι μόνο των δικών μου πράξεων και παραλείψεων αλλά και των συνεργατών μου. Η περιχαράκωση του αδύνατου «εγώ» με το ισχυρό «εμείς» συνεπάγεται διεύρυνση της υπευθυνότητας. Αλλιώς το «εμείς» είναι όσο ισχυρό όσο και ο πιο αδύναμος κρίκος. Δεν είμαι όμως μόνο υπεύθυνος για τα καθήκοντα που μου έχουν αναταθεί. Ένα υψηλό αίσθημα υπευθυνότητας με ωθεί να βλέπω τις ευκαιρίες που εμφανίζονται ως καθήκον. «Η υπευθυνότητα είναι ανάλογη με το μέγεθος της ευκαιρίας» αναγνωρίζει ο εκ των πρωτεργατών της Κοινωνίας των Εθνών Γούντροου Γουίλσον.
3. Επαγγελματισμός
Δίνουμε τον καλύτερο μας εαυτό σε ό,τι κάνουμε. Δίνουμε περισσότερο από ό,τι αναμένεται από εμάς, όχι απλώς τα λιγότερα απαραίτητα. Ασχολούμαστε προσεκτικά με όλες τις διαστάσεις του έργου και αποκτούμε τις αναγκαίες δεξιότητες. Εστιαζόμαστε στο καθήκον, δεν αποπροσανατολιζόμαστε. Μαθαίνουμε από τα λάθη μας και τα διορθώνουμε, δεν τα κρύβουμε.Επαγγελματισμός σημαίνει να βάζουμε τη σχέση υπεράνω του προσωπικού συμφέροντος. Η σχέση είναι το «εμείς», το προσωπικό συμφέρον είναι το «εγώ». Ο επαγγελματισμός δημιουργεί εμπιστοσύνη μεταξύ των μελών του κοινωνικού συνόλου και ενισχύει το «εμείς».
4. Αυτοπεποίθηση
Ο επαγγελματισμός οδηγεί σε επιτυχίες και βελτιώνει την αυτοπεποίθησή μας. Εγκαταλείπουμε έτσι την αναβλητικότητα που καταλήγει σε απραξία. Αν το περιβάλλον είναι σταθερό και η υφιστάμενη κατάσταση ικανοποιητική, τότε η αναβλητικότητα δεν προκαλεί μεγάλο κακό. Σε ένα δυναμικό περιβάλλον αναταραχών όμως, η αδράνεια είναι επικίνδυνη. Οδηγεί σε στασιμότητα και οπισθοδρόμηση, καταλήγει σε αδιέξοδα. Για να αντιμετωπίσουμε τις αναταραχές ως μια σειρά ευκαιριών απαιτείται σχεδιασμός για να παίρνουμε πρωτοβουλίες την κατάλληλη στιγμή και με τον κατάλληλο τρόπο. Αυτό απαιτεί ένα ισχυρό αίσθημα αυτοπεποίθησης. Η αυτοπεποίθηση όμως δεν είναι μόνο θέμα αυτογνωσίας. Απαιτεί εμπειρογνωμοσύνη, αξιοπιστία και δημιουργία θεσμών.
Ο επαγγελματισμός οδηγεί σε επιτυχίες και βελτιώνει την αυτοπεποίθησή μας. Εγκαταλείπουμε έτσι την αναβλητικότητα που καταλήγει σε απραξία. Αν το περιβάλλον είναι σταθερό και η υφιστάμενη κατάσταση ικανοποιητική, τότε η αναβλητικότητα δεν προκαλεί μεγάλο κακό. Σε ένα δυναμικό περιβάλλον αναταραχών όμως, η αδράνεια είναι επικίνδυνη. Οδηγεί σε στασιμότητα και οπισθοδρόμηση, καταλήγει σε αδιέξοδα. Για να αντιμετωπίσουμε τις αναταραχές ως μια σειρά ευκαιριών απαιτείται σχεδιασμός για να παίρνουμε πρωτοβουλίες την κατάλληλη στιγμή και με τον κατάλληλο τρόπο. Αυτό απαιτεί ένα ισχυρό αίσθημα αυτοπεποίθησης. Η αυτοπεποίθηση όμως δεν είναι μόνο θέμα αυτογνωσίας. Απαιτεί εμπειρογνωμοσύνη, αξιοπιστία και δημιουργία θεσμών.
5. Αλήθεια
Το οφείλουμε στην πατρίδα μας να λέμε τα πράγματα όπως τα βλέπουμε και όχι όπως θα μας κάνουν αρεστούς. Πατριώτης είναι όποιος λέει όχι μόνο τη βολική αλήθεια αλλά όλη την αλήθεια.
Η ανευθυνότητα, ο ερασιτεχνισμός και ο εντυπωσιασμός είναι μεταδοτικές ασθένειες που καταστρέφουν το σώμα της κοινωνίας. Ωστόσο, εξίσου μεταδοτικές είναι η υπευθυνότητα, ο επαγγελματισμός και η αλήθεια. Μπορούν να σώσουν μια κοινωνία. Αν το θελήσουμε πολύ και πολλοί, στο χέρι μας είναι να οικοδομήσουμε μια νέα, δημιουργική Κύπρο με σύγχρονες αξίες.
Σταύρος Α. Ζένιος*
*Ο Σταύρος Α. Ζένιος είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο
Κύπρου και πρόεδρος των πρυτάνεων των Πανεπιστημίων των Ευρωπαϊκών
Πρωτευουσών
Facebook
Ο δρόμος του Χάβελ
Ο δρόμος του Χάβελ
Στις 18 Δεκεμβρίου πέθανε ο τελευταίος πρόεδρος της Τσεχοσλοβακίας και πρώτος πρόεδρος της Τσεχίας Βάτσλαφ Χάβελ. Η κηδεία του πέρασε απαρατήρητη στη χώρα μας. Και όμως ο βραβευμένος με Νόμπελ λογοτεχνίας θεατρικός συγγραφέας «διακινδύνευσε τα πάντα για να ζει στην αλήθεια». Αληθινός με τον εαυτό του και αληθινός με το αυταρχικό καθεστώς που καταπίεζε εκατομμύρια, έδωσε με τα έργα του ελπίδα και θάρρος στους συμπατριώτες του.
Το φως της αλήθειας επικράτησε τελικά πάνω στο σκοτάδι της απελπισίας και των ψεμάτων και ένας καινούργιος κόσμος γεννήθηκε στη χώρα του. Ο Χάβελ δεν ήταν μόνος. Ακολούθησε τον δρόμο που άνοιξαν άλλοι μεγάλοι ηγέτες, όπως ο Μαχάτμα Γκάντι στο βιβλίο του «Τα πειράματα μου με την αλήθεια». Ας μην απογοητευόμαστε λοιπόν μπροστά στο μέγεθος των σημερινών προκλήσεων. Αυτές δεν είναι τίποτα μπροστά στη σοβιετική αυτοκρατορία που είχε να αντιμετωπίσει ο Χάβελ, το απαρτχάιντ που ανέτρεψε ο Μαντέλα, την αγγλική αυτοκρατορία που πολέμησε ο Γκάντι και οι γονείς μας.
No comments:
Post a Comment