Περίπατος στην Φυσική Ομορφιά της Καρπασίας

Asphodelus aestivus – Ασφόδελος ο θερινός

Στην χερσόνησο της Καρπασίας, εκτός από τις περιοχές πυκνής βλάστησης που δεσπόζουν στην περιοχή, συναντά κανείς και περιοχές λιγότερο γόνιμες. Η μητέρα φύση όμως, πρόβλεψε και για αυτές, δημιουργώντας έναν από τους βασικούς τόπους φυσικής βλάστησης στην Κύπρο με το όνομα Λιβαδικές διαπλάσεις. Οι διαπλάσεις αυτές εντοπίζονται κυρίως στα χαμηλώματα και συνήθως αποτελούνται από πολύ  μικρές εκτάσεις όπου κυριαρχούν τα πολυετή, διετή ή μονοετή είδη και τα γεώφυτα. Ανάμεσά τους βρίσκεται και η Σπουρτούλλα (Asphodelusaestivus), την οποία και θα επιχειρήσουμε να γνωρίσουμε από κοντά αυτόν τον μήνα.   Ονομασία – Ενδιαίτημα Ας ξεκινήσουμε αυτή την φορά με την ονομασία του φυτού. Μπορεί να μην γνωρίζουμε την ετυμολογία του αρχαίου αυτού ονόματος, μα η ποικιλία του θα σας συνεπάρει. Διαβάστε παρακάτω και κάντε την επιλογή σας! Ασφόδελος ο θερινός, Σπουρτουλίτσι (Κύπρος), Ασφενδηλέ, Σφεντυλιά, Ασφόντηλας, Ασφόντηλος, Σπούρτελλος, Σπούρδουκλας, Σπουρτούλλα, Σπουρτέλλα, Σπορτουλίτσι, Βίτσα, Σπερδούκλι, Σπερδούκλα, Ασπερδούκλα, Σφερδούκλας (Σίφνος), Ασφέρδουγκας, Σφερδούλακας, Σφερδούκλι, Περιδρομόχορτο, Ακαρώνι (Ακάρων), Σπορτούλα, Άρβηκας (Πάρος), Ασφερδούκλας, Ασφοδήλι, Καραβούκι, Σπουρδακύλα (Λακωνία). Ο Ασφόδελος απαντά στις παραμεσόγειες χώρες και ιδιαίτερα στα νησιά, στη δυτική Ασία, ενώ φτάνει μέχρι και τα όρη των Ιμαλάϊων. Συναντάται σε ξηροθερμικές περιοχές, χέρσες, άγονες και πετρώδεις τοποθεσίες, συχνά σε μεγάλους αριθμούς. Ευδοκιμεί σε φρυγανότοπους, παραθαλάσσιες περιοχές και βουνοπλαγιές. Λόγο του πλούσιου ριζικού του συστήματος, αποταμιεύει τον χειμώνα νερό και θρεπτικές ουσίες και έτσι μπορεί να επιζήσει κατά την μακρά περίοδο της ξηρασίας. Η παρουσία μεγάλου αριθμού Ασφόδελων σε μια περιοχή, στην πραγματικότητα δείχνει πως η περιοχή αυτή βρίσκεται ένα στάδιο πριν την ερημοποίηση. Χαρακτηριστικό φυτό υποβαθμισμένων και καταταλαιπωρημένων περιοχών από υπερβόσκηση, πυρκαγιές και διάβρωση. Ο Ασφόδελος δεν τρώγεται από τις κατσίκες ή τα πρόβατα γιατί οι βλαστοί του έχουν μικρές κρυστάλλινες βελόνες και γι’ αυτό έχει τόσο μεγάλη εξάπλωση. Οι κατσίκες, λένε οι βοσκοί, όταν φάνε ξερά τα μπουμπούκια της ζαλίζονται, πρήζονται και ενδέχεται να πεθάνουν. Έτσι τα φυτά, που δεν συναντούν εμπόδια, αναπτύσσονται σε βάρος της πρωταρχικής βλάστησης. Ταξινομική Κατάταξη - Περιγραφή Κλάση: Liliopsida Υποκλάση: Liliidae Τάξη: Liliales Οικογένεια: Liliaceae (Lily Family) Γένος: Asphodelus Είδος: Asphodelus aestivus Στην Κύπρο φυτρώνουν επίσης και τα είδη Asphodelus fistulosus και Asphodelus tenuifolius. Πρόκειται για μη ενδημικό φυτό της Κύπρου. Αυτοφυής, εύρωστη, πολυετής πόα, ύψους περίπου 1 μ. Είναι φυτό βολβώδες, με βλαστό κυλινδρικό, κούφιο αλλά ισχυρό, διακλαδισμένο στην κορυφή με πολυετείς κονδύλους. Τα φύλλα του είναι επιμήκη, γραμμικά, επίπεδα, τριγωνικά, ιμαντοειδή απλά, με παράλληλα νεύρακαι βρίσκονται συγκεντρωμένα στην βάση του φυτού.Μεταξύ των φύλλων, φύεται ένα στέλεχος που τελειώνει στην κορυφή σ' ένα σύνολο βότρυων με πολλά άνθη, διαμέτρου 20-30χιλ., αρκετά εντυπωσιακά, κωδωνοειδή, αστεροειδή, λεπτά με έξι λευκά πέταλα, τα οποία έχουν μια κόκκινη νεύρωση στην μέση. Όταν το μακρύ της στέλεχος είναι στραβό, λένε ότι η χρονιά θα είναι κακή, αντίθετα αν είναι ίσιο η χρονιά θα πάει καλά. Άνθηση τον Ιανουάριο – Ιούνιο. Ο καρπός του είναι σπέρμα. Ιστορία Αναφορές στον  Ασφόδελο εντοπίζουμε από την Αρχαία Ελλάδα. Κατά την μυθολογία αποτελούσε έμβλημα του θεού Διόνυσου. Οι αρχαίοι Έλληνες τον φύτευαν στους τάφους, αφού πίστευαν ότι οι νεκροί αφού διέρχονταν τη Στύγα αναπαύονταν σε "λειμώνα ασφοδελόν" (Όμηρος, Οδυσ.π, 538), δηλαδή σε λιβάδια στρωμένα με Ασφόδελους, και με τους κονδύλους του θρέφονταν οι ψυχές στον Άδη. Ο Όμηρος το αναφέρει ως σύμβολο πένθους των ψυχών και μάλιστα περιγράφει πως σ’ ένα από αυτά τα λιβάδια συναντήθηκαν οι ψυχές των ηρώων που είχαν πέσει στην Τροία (Όμηρος, Οδ. 11.539-24.3). Τα λουλούδια του αποτελούσαν πρότυπο λησμονιάς και συχνά συνδέονταν με την Περσεφόνη. Τα χειμωνιάτικα γυμνά κοτσάνια του Ασφοδέλου τα σύγκριναν οι ποιητές με τις στρατιές των ψυχών πού περιφέρονταν στις όχθες του Αχέροντα. Κατά τον Ησίοδο και τον Πλούταρχο ήταν ευτελής τροφή, τροφή των φτωχών. Αναφορά στον Ασφόδελο βρίσκουμε ακόμα στις «Περί φυτών ιστορίαι» του Θεόφραστου. Κατά τον Διοσκουρίδη, οι Ρωμαίοι το θεωρούσαν πανάκεια για παθήσεις του ουροποιητικού συστήματος, από την εποχή του Ιπποκράτη, και το χρησιμοποιούσαν σαν διουρητικό, εμμηναγωγό και αντιβηχικό. Σύγχρονη Ποίηση Μερικοί από τους μεγαλύτερους Έλληνες ποιητές κάνουν αναφορές στο όμορφο αυτό φυτό, που παρά τον μακάβριο συμβολισμό του, παραμένει ένα μικρό θαύμα της φύσης. Ακολουθούν μερικά αποσπάσματα.    1.  Κωστής Παλαμάς - Hφλογέρα του βασιλιά. Λόγος έβδομος Πέστε μου, γύρω μου ουρανοί και κόσμοι εσείς γραμμένοι,            εσείς, ασφόδελοι χλωμοί και σάμπως καρφωμένοι, έξω από τούτη τη ζωή, σ' ενός ονείρου σκέψη, κ' εσείς ελιές που παίζετε στα φύλλα σας απάνου τ' ασήμια της ανατολής, της μέρας τα ζαφείρια· 1.  Γιάννης Ρίτσος – Ρωμιοσύνη (από τα Ποιήματα 1930-1960, B) «Στὸ πάνου κάστρο τοῦ νησιοῦ στοιχειῶσαν οἱ φραγκοσυκιὲς καὶ τὰ σπερδούκλια. Τὸ χῶμα ἀνασκαμμένο ἀπὸ τὸ κανονίδι καὶ τοὺς τάφους. Τὸ γκρεμισμένο Διοικητήριο μπαλωμένο μὲ οὐρανό. Δὲν ἔχει πιὰ καθόλου τόπο γιὰ ἄλλους νεκρούς. Δὲν ἔχει τόπο ἡ λύπη νὰ σταθεῖ νὰ πλέξει τὰ μαλλιά της.» Και λίγο παρακάτω… «Δὲ χρειάζεται νὰ θυμηθεῖς. Ἡ φλέβα τοῦ πλάτανου ἔχει τὸ αἷμα σου. Καὶ τὸ σπερδοῦκλι τοῦ νησιοῦ κ᾿ ἡ κάπαρη.» 1.                   Λορέντζος Μαβίλης -Σονέτο Τέτοιαν ώρα οι ψυχές διψούν και πάνε Στης λησμονιάς την κρουσταλλένια βρύση, Κι αν πιουν θολό νερό ξαναθυμούνται Διαβαίνοντας λιβάδια απ’ ασφονδήλι. Συστατικά - Δράσεις Ο Ασφόδελος περιέχει άμυλο, μια χρωστική και κολλοειδή ουσία καθώς και γλυκοσίδες.  Από το φυτό χρησιμοποιούνται οι ρίζες (κόνδυλοι) , οι οποίες είναι εδώδιμες και δίνουν ένα συγκολλητικό άλευρο, το ασφοδέλιον ή τσιρίσι, ενώ οι καυλοί του χρησιμοποιούνταν για καύση. Σύμφωνα με τον Θεόφραστο οι κόνδυλοι, οι βλαστοί και τα σπέρματα τρώγονται. Είναι διουρητικό, αντιβηχικό, καρδιοτονωτικό, αποχρεμπτικό, εμετικό, επουλωτικό, σπασμολυτικό, και αντινευραλγικό. Παράλληλα έχει αντιμικροβιακές και αντιβιοτικές ιδιότητες καθώς και ενζυματική δράση, που δεν έχουν ακόμα μελετηθεί επαρκώς. Χρήσεις ·                     Επειδή το μακρύ του στέλεχος είναι μαλακό, παλιά τα παιδιά κατασκεύαζαν μ' αυτό ανεμόμυλους, που τους αναρτούσαν το καλοκαίρι πάνω στα δώματα. ·                     Με τα φύλλα του γέμιζαν στρώματα, ευτελές υλικό για τους φτωχούς. ·                     Παλαιότερα, σε εποχές δύσκολες (πόλεμοι, φτώχεια κτλ), οι άνθρωποι συνέλεγαν του τρυφερούς και λείους ανθοφόρους βραστούς και τους κατανάλωναν ως τροφή, συνήθως βραστούς. Οι βολβοί του παλιότερα χρησιμοποιούνταν ως τροφή από τους φτωχούς. ·   Κατά καιρούς είχε χρησιμοποιηθεί ως συγκολλητική ουσία, για την παρασκευή αλκοόλ αλλά και ως αλοιφή κατάλληλη για κάθε πληγή. ·    Πρόκειται για ένα σπουδαίο μελισσοκομικό φυτό που λόγο της εποχής που ανθίζει (χειμώνα προς άνοιξη) είναι πολύ χρήσιμο για την ανάπτυξη των σμηνών των μελισσών. Ο Ασφόδελος δίνει νέκταρ και γύρη. ·  Χρησιμοποιείται για την κατασκευή στρωμάτων για τα πρόβατα σε συνδυασμό με άλλα φυτά όπως αγριοδυόσμος, κόνυζα ή μυρμηγκοβότανο, γιατί από αυτά φεύγουν τα ζωύφια. · Αναφορικά με τα πρόβατα που κολλούσαν ψείρες ή τσιμπούρια, έβραζαν τις ρίζες και περιέλουζαν το ζώο με το χλιαρό νερό σε όλο το σώμα, αφού είχαν ξύσει το μαλλί από το κεφάλι ως τη ράχη. Συνταγές Παρακάτω θα βρείτε διάφορες συνταγές: 1. Για να αντιμετωπίσετε την ασθματική βρογχίτιδα, φτιάξτε αφέψημα με 20g κονδύλων σε 200g ξύδι, 20g οινόπνευμα, 400g νερό και μέλι.   2. Για δερματικά εκζέματα, φουσκάλες και κοψίματα, φτιάξτε κατάπλασμα με αφέψημα (20g ρίζας σε 200g κρασί). Μπορείτε ακόμα να το τοποθετήσετε πάνω σε αποστήματα, φλεγμονές, δήγματα ερπετών και σκορπιών   3.  Για επούλωση πληγών φτιάξτε αλοιφή από πολτοποιημένη ρίζα, την οποία έχετε βράσει κρασί.   4. Για εγκαύματα, κρυοπαγήματα (χιονίστρες) και την αλωπεκία κάντε εντριβή με καμένη ρίζα.   5. Τέλος, μπορείτε να φτιάξετε κρασί με 4g βότανο σε 300 ml κρασί και να το χρησιμοποιήσετε ως διουρητικό, αντιβηχικό, αποχρεμπτικό, σπασμολυτικό και αντινευραλγικό. Κείμενο – Επιμέλεια: Μαρία Κασιώνη Karpasia