Νομικά Θέματα Βιοηθικής

Γράφει η

Μαρία Κυριακού

Βουλευτής

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη χαρά από τον ερχομό ενός παιδιού στην οικογένεια! Κάθε νέο ζευγάρι περιμένει τον ερχομό του παιδιού τους με ενθουσιασμό και όταν το παιδί δεν έρχεται αρχίζει η αγωνία, η μελαγχολία και η θλίψη που είναι τόσο μεγάλη σαν η μεγαλύτερη απώλεια στον κόσμο.

Εδώ και 25 χρόνια είναι τοις πασίγνωστο ότι με την εξέλιξη της επιστήμης εφαρμόζεται στην Κύπρο η ιατρικώς υποβοηθούμενη γονιμοποίηση και μάλιστα από το 2002 με επιδότηση από την κυβέρνηση. Η Υπηρεσία Επιδότησης Υπογόνιμων Ζευγαριών του Υπουργείου Υγείας για σκοπούς εξωσωματικής γονιμοποίησης από το 2002 - 2006 έχει περίπου επιδοτήσει 1753 ζευγάρια. Παρόλο ότι ακόμη δεν έχουμε νομοθεσία που να καλύπτει αυτό το ευαίσθητο και ανθρωπιστικό θέμα.

Το σχετικό νομοσχέδιο συζητείται στο Υπουργείο Υγείας για 5 χρόνια και δεν έχει πάει ακόμη για νομοτεχνικό έλεγχο στη Νομική Υπηρεσία. Η έλλειψη νομοθεσίας είναι σοβαρό νομοθετικό κενό που δημιουργεί πολλά προβλήματα ηθικής αλλά και κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα. Η Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Ανθρώπινη Αναπαραγωγή (ΙΥΑΑ) έχει εγείρει πολλά ερωτηματικά και βιοηθικά διλήμματα ως προς την αποδοχή της και ως προς το κατά πόσον η ΙΥΑΑ χρησιμοποιείται καταχρηστικά.

Η απόκτηση τέκνων θεωρείται ευλογία! Η αγωνία ενός άτεκνου ζευγαριού για απόκτηση παιδιών με οποιοδήποτε τρόπο είναι σεβαστή και αποτελεί μεγάλη χαρά η δημιουργία μιας οικογένειας. Οι κανόνες δικαίου είναι απαραίτητοι για να στηρίξουν μια κοινωνική ανάγκη μέσω των αρχών δικαίου για την αντιμετώπιση των αναγκών αυτών.

Βασική αρχή αποτελεί ότι απαγορεύεται η αποκόμιση οικονομικού οφέλους από την διάθεση μερών του ανθρωπίνου σώματος στα οποία συγκαταλέγεται το ωάριο και το σπέρμα. Θα πρέπει με νόμο να ρυθμιστεί να μην επιτρέπεται η διαφήμιση και η εμπορευματοποίηση των ωαρίων και του σπέρματος ή η χρήση υποκατάστατης μητέρας.

Την 5η Μαρτίου του 2007 η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής της Κύπρου εξέδωσε πολυσέλιδη Γνώμη (122 σελίδες) σε σχέση με την Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Ανθρώπινη Αναπαραγωγή.

Σε αυτή την Γνώμη η Επιτροπή επεσήμανε ότι ενώ η δυνατότητα ιατρικής υποβοήθησης ζευγαριών που έχουν κάποιο πρόβλημα τεκνοποίησης εφαρμόζεται στην Κύπρο τα τελευταία 20 χρόνια, εν τούτοις δεν ρυθμίζεται στην Κύπρο με νομοθεσία.

Το γεγονός αυτό θέτει σοβαρό νομικό κενό με επικίνδυνες επιπτώσεις στις ετερόλογες γονιμοποιήσεις σε όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές, πρώτα στο παιδί αλλά και στους αγνώστους δότες, στους βιολογικούς γονείς, νομικούς ή κοινωνικούς γονείς.

Η έλλειψη νομοθεσίας αφήνει πρώτα το παιδί εκτεθειμένο, το οποίο δεν μπορεί ποτέ να έχει πρόσβαση σε πληροφορίες για την ταυτότητα του βιολογικού του γονέα για να εντοπίσει κληρονομικές ασθένειες και υπόκειται σε κινδύνους αιμομιξίας εφόσον δεν γνωρίζει τους δικούς του συγγενείς. Η νομοθεσία θα πρέπει να καλύψει τα κενά που δημιουργούνται στις περιπτώσεις που ο δότης είναι τρίτο πρόσωπο ως προς το ζευγάρι.

Εθνική Τράπεζα Σπέρματος/Ωαρίων

Θα πρέπει να δημιουργηθεί Εθνική Τράπεζα Σπέρματος και Ωαρίων με σωστό ιατρικό έλεγχο και αυστηρή τήρηση αρχείων, αλλά και την δημιουργία ειδικής Αρχής για την ευθύνη και διαχείριση των ευαίσθητων αυτών διαδικασιών.

Νομικά δικαιώματα/Νομικά κενά

Στην νομοθεσία που θα ρυθμίζει το θέμα ο δότης/δότρια σπέρματος/ωαρίων δεν θα πρέπει να έχει το δικαίωμα να διεκδικήσει την πατρότητα/μητρότητα. Ο νομικός πατέρας/μητέρα θα πρέπει να διασφαλίζονται με νομοθεσία όπως γίνεται στην περίπτωση υιοθεσίας. Πρέπει επίσης να ισχύει και το αντίστροφο, ότι δηλαδή τα παιδιά τα οποία προκύπτουν δεν θα μπορούν να έχουν οποιαδήποτε νομικά δικαιώματα έναντι των βιολογικών τους γονέων. Πρέπει επίσης να καθορίζεται το δικαίωμα του παιδιού να γνωρίζει ποιος είναι ο βιολογικός/ή πατέρας/μητέρα σε εξαιρετικές περιπτώσεις.

Κοινωνικές αντιδράσεις ετερόλογης γονιμοποίησης (δότης 3ο πρόσωπο)

Ενώ η ομόλογη γονιμοποίηση είναι αποδεκτή, η ετερόλογη γονιμοποίηση έχει αντιδράσεις διότι θεωρείται από κάποιους ότι αδιαφορεί για τα κοινωνικά, ψυχολογικά και ιατρικά προβλήματα του παιδιού και εν γένει την ευημερία του, διότι προμελετημένα και προγραμματισμένα του στερεί το δικαίωμα να γνωρίζει τους βιολογικούς του γονείς.

Εφόσον όμως θα υπάρχει νομική ρύθμιση, ο δότης σπέρματος ή ωαρίου δεν είναι ποτέ ανώνυμος για την Τράπεζα Σπέρματος/Ωαρίου. Τα στοιχεία όλων των δοτών σπέρματος/ωαρίου θα πρέπει να διατηρούνται κωδικοποιημένα και να φυλάσσονται σε Τράπεζα Σπέρματος/Ωαρίου.

Ασθένειες

Για σκοπούς αποφυγής μετάδοσης ασθενειών θα πρέπει ο δότης να υποβάλλεται σε ιατρικές εξετάσεις, γι' αυτό και θα πρέπει να απαγορεύεται η χρήση νωπού σπέρματος/ωαρίου προτού αυτό εξεταστεί ιατρικά και εργαστηριακά για αριθμό ασθενειών.

Πότε το παιδί δικαιούται να γνωρίζει την ταυτότητα του βιολογικού του γονέα

Οι νομοθεσίες διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Στην Αγγλία, για παράδειγμα, το παιδί δικαιούται να έχει πρόσβαση στις πληροφορίες που αφορούν τον δότη όταν φτάσει τα 18 του χρόνια, ενώ στην Ελλάδα δικαιούται να έχει πρόσβαση στις πληροφορίες μόνο σε περίπτωση προβλήματος υγείας και εκδήλωση κληρονομικών ασθενειών ή αν χρειαστεί μεταμόσχευση ή δότη οργάνων κ.α.

Δήλωση δότη

Η χρήση ξένου σπέρματος/ωαρίου (ετερόλογη γονιμοποίηση) χρειάζεται άμεση νομοθετική ρύθμιση και η διάθεση πρέπει να γίνεται μετά την συμπλήρωση κατάλληλου εντύπου και ενυπόγραφης συγκατάθεσης από τον δότη με σκοπό να αποφεύγονται οι γενετικές ανωμαλίες.

Ηλικία δότη

Οι δότες πρέπει να είναι νεαροί σε ηλικία (Benshusan and Shenker, 1993). Οι ηλικίες επίσης διαφέρουν από χώρα σε χώρα, αφού στην Ελλάδα, για παράδειγμα, οι δότες σπέρματος πρέπει να είναι μέχρι τα 40 και οι δότες ωαρίων να είναι μέχρι τα 35. Στο Ισραήλ από την άλλη, οι δότες σπέρματος ή ωαρίων πρέπει να είναι μέχρι τα 30 έγγαμοι δότες.

Έγγαμοι δότες

Σε περίπτωση που οι δότες σπέρματος είναι έγγαμοι ή συζούν θα πρέπει να απαιτείται και η έγγραφη συγκατάθεση της συζύγου ή συντρόφου.

Υγεία δότη/αριθμός παιδιών από τον ίδιο δότη

Επίσης, δεν πρέπει να γίνονται δεκτοί δότες οι οποίοι πάσχουν από κληρονομικά, γενετικά ή άλλα μεταδοτικά νοσήματα. Ο αριθμός των παιδιών που μπορεί να γεννηθούν από τον ίδιο δότη θα πρέπει να περιορίζεται, με σκοπό να μειωθεί ο κίνδυνος αιμομιξίας και η διάδοση κληρονομικών ασθενειών. Στην Αγγλία και Ελλάδα μπορούν να γεννηθούν παιδιά από ένα δότη μέχρι 10 παιδιά και στο Ισραήλ μέχρι 7 παιδιά. Στην Κύπρο, λόγω και του μικρού της μεγέθους, θα πρέπει ο αριθμός αυτός να είναι ακόμη μικρότερος (έγινε εισήγηση από την Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής να περιορίζεται μόνο 1 παιδί ανά δότη).

Από όλα τα πιο πάνω φαίνεται ότι είναι άμεση ανάγκη η ετοιμασία και η ψήφιση σχετικού Νομοσχεδίου για την Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Ανθρώπινη Αναπαραγωγή λόγω των σοβαρών νομικών, ηθικών, κοινωνικών και ιατρικών προβλημάτων που δημιουργούνται από την έλλειψη νομοθεσίας. Να σημειώσουμε ότι το 1990 το ποσοστό γονιμότητας ήταν 2,42 και σήμερα μειώθηκε σε 1,42. Η μείωση της γεννητικότητας και το πρόβλημα που προκύπτει στην αναπλήρωση του πληθυσμού θα πρέπει να αντιμετωπισθεί με σοβαρότητα από όλες τις παραμέτρους δίνοντας την ευκαιρία στα νέα ζευγάρια που δυνατόν να έχουν προβλήματα τεκνοποίησης να αποκτήσουν παιδιά με την βοήθεια της επιστήμης αλλά με ασφαλείς νομοθετικές ρυθμίσεις.

Μαρία Κυριακού

Βουλευτής