Ενώπιον εαυτού... ας φιλοσοφήσουμε

Γράφει η Στέλλα Τζιμπιλή*

Λίγες μέρες μετά την "απελευθέρωση" από τα δεσμά της καραντίνας επιστρέφουμε σιγά-σιγά σε ρυθμούς κανονικότητας. Το θέμα είναι πώς επανερχόμαστε στη φυσιολογική ζωή, οι ίδιοι, φτωχότεροι ή πλουσιότεροι πνευματικά; Ο Ηράκλειτος αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «Τα πάντα ρεί, δις εις τον αυτόν ποταμό ουκ αν εμβαίης», δηλαδή τα πάντα αλλάζουν και κανείς δεν μπαίνει δύο φορές στα ίδια νερά του ίδιου ποταμιού. 

Η απάντηση δόθηκε περίτεχνα από τον Σκοτεινό φιλόσοφο Ηράκλειτο και όχι από εμένα. Αναντίρρητα κανείς δε θα γυρίσει πίσω ίδιος, ούτε και στην ίδια ακριβώς κατάσταση που βρισκόταν πριν από την εποχή της καραντίνας. Λίγο πολύ όλοι νιώθουμε και αντιμετωπίζουμε τις αλλαγές αυτές έμπρακτα. Οι κοινωνιολογικές, ψυχολογικές, οικονομικές συνιστώσες της όλης κατάστασης έχουν αναλυθεί από τους καθ’ ύλην αρμόδιους. 

Προσωπικά θα επιλέξω να αμυνθώ μέσω της φιλοσοφίας. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι έχει διαφυλάξει την ψυχή μου πλειστάκις. Πιστεύω ακράδαντα ότι θα επιτελέσει τον ιερό σκοπό της και τώρα, σε αυτό το ιδιόμορφο και κομβικό χρονικό σημείο. Όλοι πιστέψαμε ότι ο χρόνος σταμάτησε, μερικοί ότι πέσαμε θύματα πολιτικής και οικονομικής πλεκτάνης, άλλοι πιόνια ενός παγκόσμιου σατανικού σχεδίου εξόντωσης της ανθρωπότητας, οι βαθιά θρησκευόμενοι, νεομάρτυρες στο βωμό υπεράσπισης της ιερής θρησκείας μας. Ό,τι και να νιώθουμε, ό,τι και να πιστεύουμε, απλά έτσι είναι για εμάς, με αυτό τον τρόπο το αντιλαμβανόμαστε. Κανείς δεν είναι υπόλογος κανενός. Υπόλογοι είμαστε μόνο απέναντι στον εαυτό μας.

Και εάν ο δρόμος μπροστά μας δεν είναι και τόσο εύκολος, δεν θα τον χάσουμε, υπάρχει "πυξίδα". Ποια είναι αυτή η πυξίδα που θα μας δείξει το δρόμο; Μία και μοναδική επαναλαμβάνω, η φιλοσοφία φυσικά. Μήπως είναι η κατάλληλη στιγμή να αρχίσουμε να αντιμετωπίζουμε με στωικότητα τον εαυτό μας και κατόπιν τον κόσμο γύρω μας. 

Ο γνωστός σε όλους μας Ρωμαίος φιλόσοφος-αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος στο έργο του "τα εις εαυτόν" το οποίο έγραψε μάλιστα στα ελληνικά, μέσα σε ένα αντίσκηνο εν μέσω εκστρατειών, δίδει ιδιαίτερη σημασία στην καλλιέργεια και βελτίωση του πνεύματος και του χαρακτήρα. Κλεισμένος στη σκήνη του με τον κίνδυνο του εχθρού να παραμονεύει και όμως φιλοσοφεί. Κλεισμένοι στα σπίτια μας σχεδόν δυο μήνες υπό την απειλή ενός αόρατου εχθρού, του κορωνοïού, τί ακριβώς κάναμε; Εκμεταλλευτήκαμε αυτή την τεράστια και απρόσμενη παύση πνευματικά ή αναλωθήκαμε σε ανούσιες αντιπαραθέσεις, αφοριστικές δηλώσεις και παρωχημένες διατυπώσεις.

Ο καθρέφτης ήρθε η στιγμή να γυρίσει προς τον εαυτό μας και όχι να είναι μονίμως στραμμένος προς τους άλλους. Τί πιστεύετε ότι θα μας έλεγε – ο εαυτός μας; Μήπως θα μας απαντούσε ως ένας άλλος Μάρκος Αυρήλιος και θα μας έλεγε τα εξής:

«Ότι πάντα οφείλουμε να σκάβουμε βαθιά μέσα μας για να ανακαλύψουμε τον καλό μας εαυτό, υπάρχει κάπου βαθιά μέσα και μάλιστα σε όλους. Η θέληση του καθενός είναι που κάνει τη διαφορά. Γιατί πολλές φορές και η απραξία και η αδιαφορία είναι εξίσου μεγάλο αδίκημα. Γι ‘αυτό το λόγο ας μη φερόμαστε σα να πιστεύουμε ότι θα ζήσουμε χίλια χρόνια, το μοιραίο καραδοκεί και η μόνη επιλογή είναι να γίνουμε καλοί. Για να γίνουμε καλοί έχουμε υποχρέωση να συνειδητοποιήσουμε ότι έχουμε ανάγκη από ελάχιστα υλικά πράγματα. Ακόμη και η ευτυχία σχετίζεται με τα λίγα, ποτέ με τα πολλά. Είναι ιδανικό να στεκόμαστε όρθιοι με τις δυνάμεις μας, ακόμη και για να διασφαλίσουμε αυτά τα λίγα και όχι σε δεκανίκια. 

Ας πάρουμε παραδείγματα προς μίμησιν και αποφυγήν από το παρελθόν, διότι η ζωή είναι κύκλος και επαναλαμβάνεται και αυτό σημαίνει ότι τα ίδια που συμβαίνουν τώρα, συνέβησαν στο παρελθόν και θα συνεχίσουν να συμβαίνουν. Πρέπει να προετοιμάζουμε λοιπόν την ψυχή μας να είναι ακλόνητη για όσα συμβαίνουν απροειδοποίητα, να τα δεχόμαστε και να τα αξιοποιούμε προς όφελος της. Το ίδιο συμβαίνει και με τους ανθρώπους που συναντάμε. Να λέμε κάθε πρωί στον εαυτό σας, σήμερα θα συναντήσω ανθρώπους που είναι φθονεροί, υβριστές, κόλακες, αλαζόνες. 

Να γνωρίζουμε όμως ότι όλα αυτά τα έχουν εξαιτίας της άγνοιας τους για το καλό και το κακό. Μπορεί να μην είμαστε συγγενείς από το ίδιο αίμα, όμως έχουμε έναν κοινό προορισμό και αξίζει τον κόπο εάν μας δίνεται η δυνατότητα να καθοδηγούμε όσους το έχουν ανάγκη ή εάν δεν είναι εφικτό, να τους δεχόμαστε όπως είναι. Το να είμαστε αντίθετοι και να πολεμάμε ο ένας τον άλλον είναι παρά φύσιν. 

Ας μη λησμονούμε ότι γεννηθήκαμε για να συνεργαζόμαστε, όπως τα χέρια, τα πόδια, τα πάνω και τα κάτω δόντια. Αναμφισβήτητα μεγαλύτερη απόδειξη αναφορικά με του τι είδους άνθρωποι είμαστε, αποτελούν τα πράγματα με τα οποία έχουμε ασχοληθεί συστηματικά. Οπότε πορευόμαστε σαν κάθε πράξη να είναι και η τελευταία. Οτιδήποτε προσφέρουμε στην ανθρωπότητα ωφελεί πάνω απ’ όλα εμάς τους ίδιους. Ας κατανοήσουμε βαθιά ότι δε μπορούμε να αποφύγουμε την κακία των άλλων, παρά ταύτα έχουμε τη δυνατότητα να αποφύγουμε την κακία που προέρχεται από την ψυχή μας."

Ένα ελάχιστο δείγμα γραφής του Μάρκου Αυρήλιου, όμως τόσο μεστό νοήματος. Ας αρχίσουμε από τώρα, δεν είναι ποτέ αργά. Και με μια βαθιά υπόκλιση, όπως αξίζει σε έναν αυτοκράτορα που τίμησε το πνεύμα, ήρθε η ώρα να συλλογιστούμε τα λόγια ενός άλλου μεγάλου, Έλληνα ποιητή, του Σεφέρη: «Με τι καρδιά, με τι πνοή, τι πόθους και τι πάθος, πήραμε τη ζωή μας ·λάθος! και αλλάξαμε ζωή.»

Στέλλα Τζιμπιλή 

*Υπ. Διδάκτωρ φιλοσοφίας -εκπαιδευτικός -συγγραφέας

Facebook 

  Εφημερίδα «Ο Φιλελεύθερος» 1 Ιουνίου 2020