ΗΓΕΣΙΑ: Τι είναι; χάρισμα ή τέχνη που αναπτύσσεται;

Μια παλιά, αλλά διαχρονική συνομιλία με Αμερικανό ειδικό

Ο Ρόμπερτ Τέρρι (Robert Terry) ήταν για χρόνια ο διευθυντής του Reflective Leadership Center και καθηγητής στο Ινστιτούτο Δημοσίων Υποθέσεων Χιούμπερτ Χ. Χάμφρεϊ, του πανεπιστημίου της Μιννεσότα, ένα από τα πέντε υψηλού επιπέδου ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα στις ΗΠΑ. Ο Δρ Τέρρι διδάσκει, δίνει διαλέξεις, συνεντεύξεις στον Τύπο και το ραδιόφωνο, δημοσιεύει και συγκεντρώνει το ενδιαφέρον της έρευνας του σε θέματα ηγεσίας, για την αλλαγή της κοινωνίας και των Οργανισμών προς το καλύτερο.

Δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ηθική, οραματισμό, δύναμη και πνευματικότητα, ως μέσα κριτικής στα θέματα ηγεσίας, που αφορούν τα ανώτατα στελέχη, τόσο στον ιδιωτικό, όσο και στο δημόσιο τομέα. Γι’ αυτόν η άσκηση ηγεσίας είναι εξουσιοδοτημένη ενέργεια που σκοπό έχει την από κοινού επίτευξη ενός στόχου. Πρέπει, δε, απαραίτητα να υπάρχει στόχος, γιατί όπως λέει: «Όταν δεν ξέρεις που πάς, τότε οποιοδήποτε σχέδιο μπορεί να σε πάρει εκεί»!

Όσο για τους ηγέτες δεν τους θεωρεί από μηχανής θεούς. Λέει συγκεκριμένα: «Φοβούμαι ότι για πολλούς, οι ηγέτες θεωρούνται άτομα με μαγικές ικανότητες οι οποίοι λύουν όλα τα προβλήματα. Αυτό είναι επικίνδυνο. Η άσκηση ηγεσίας δεν έχει να κάνει τίποτα με τη μαγεία. Απλώς αυτή είναι η εξουσιοδότηση από τους ανθρώπους για την ενασχόληση με τον κόσμο τους. Είναι η σχέση των πάνω και των κάτω, για να εξασφαλίζει ότι, αντιλαμβανόμεθα ο ένας τον άλλο και ότι ενεργούμε από κοινού. Το να ηγείσαι είναι λιγότερο διαταγές αφ’ υψηλού στους άλλους και περισσότερο υπηρεσία με και για τους άλλους». Κάνει δε μία ενδιαφέρουσα διάκριση μεταξύ ηγούμαι (Leadership) και διευθύνω (Management).

Ο καθηγητής Τέρρι είναι διεθνώς αναγνωρισμένη προσωπικότητα και θεωρείται αυθεντία στον τομέα του. Δεινός ρήτορας, πνευματικά καλλιεργημένος, διανοητής, οραματιστής, βαθιά ανθρώπινος, πηγαία αλτρουιστής, αντικομφορμιστής, ευχάριστος, απλός και καταδεκτικός, είναι αδύνατο να μην σε κερδίσει με την αυθεντικότητα του. Χιουμορίστας επίσης μεγάλος, η ομιλία του συνοδεύεται μόνιμα από ένα ζωντανό και δυνατό γέλιο. Στο βιογραφικό του σημείωμα στο Κέντρο, μεταξύ άλλων προσόντων δηλώνει και πρώην ιδιοκτήτης σκύλου!

Δίνει διαλέξεις σε όλη την Αμερική και το εξωτερικό. Η δουλειά του στο πανεπιστήμιο της Μιννεσότα σημαδεύει βαθιά τη σκέψη σε θέματα ηγεσίας σε όλη την χώρα. Γι’ αυτό και πρόσφατα το πανεπιστήμιο τον τίμησε σε ειδική τελετή με τιμητική διάκριση. Σταθερά αντιρατσιστής, έχει γράψει το δημοφιλές και πρωτοποριακό βιβλίο, «For Whites Only» (Μόνο για Λευκούς), όπου επεξεργάστηκε το να είσαι λευκός και αντιρατσιστής. Πώλησε πάνω από 250.000 αντίτυπα και ήταν υποχρεωτική ανάγνωση στον Αμερικανικό στρατό. Έγραψε επίσης το βιβλίο, «Authentic Leadership: Courage in Action» (Αυθεντική Άσκηση Ηγεσίας) και το «Seven Zones For Leadership: Acting Authentically in Stability and Chaos» (Επτά ζώνες για Άσκηση Ηγεσίας: Ενεργώντας αυθεντικά στη Σταθερότητα και στο Χάος).

Από το δεύτερό του βιβλίο, αντιγράφω: «Έχω δει τους ηγέτες και είναι εμείς. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ και οι 500 πιο εκλεκτοί , οι κυβερνήτες, οι δήμαρχοι και τα μεγάλα ονόματα της χώρας, δεν είναι βιονικοί αρχάγγελοι. Έχουν ψεγάδια, ελαττώματα και ερωτοτροπία με τη δόξα. Άνθρωποι όλοι. Κι αν αυτοί είναι εμείς, τότε εμείς είμαστε εκείνοι και έτσι η ηγεσία δεν είναι κανενός άλλου δουλειά. Είναι όλων μας».

Σύμφωνα με τον Τέρρι:
- Κανένα άτομο δεν διαθέτει όλες τις ικανότητες από μόνος το, που χρειάζεται η κοινωνία.
- Οι ανώτερες θέσεις δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι κάνουν κάποιον ηγέτη.
- Ηγέτες υπάρχουν σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας.
- Ερμηνείες και λύσεις διαφέρουν ανάλογα με τις θεωρίες που πιστεύουμε και ακολουθούμε.
- Η άσκηση ηγεσίας είναι ατομική και ταυτόχρονα συλλογική υπόθεση.
- Η άσκηση ηγεσίας αναπτύσσεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας.

Η συνέντευξη
Ας δούμε όμως τι έχει να μας πει ο ίδιος σ’ αυτή την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνομιλία μας, όπου μεταξύ άλλων κάνει αναφορά για το ρόλο των μικρών κρατών στην παγκόσμια άσκηση ηγετικού ρόλου.

- Πως ορίζετε την άσκηση ηγεσίας;
- Η άσκηση ηγεσίας (Leadership) είναι μια απ’ αυτές τις ιδέες που ο καθένας ξέρει και σκέφτεται, αλλά δύσκολα περιγράφεις γιατί για τον καθένα σημαίνει διαφορετικά πράγματα. Νομίζω ότι η άσκηση ηγεσίας δεν είναι μόνο χαρακτηριστικές ιδιότητες και ικανότητες που φέρει κάποιος. Ούτε μόνο ορισμένες μεταβλητές σε μια υπόθεση. Δεν είναι επίσης απλώς ένα ανώτερο αξίωμα μια υψηλή θέση, δεν είναι μόνο πολιτική, ενόραση, ή μόνο ηθική, αλλά όλα αυτά μαζί. Η άσκηση ηγεσίας προσπαθεί να απαντήσει στα ερωτήματα, τι πραγματικά συμβαίνει γύρω μας. Τι γίνεται ακριβώς και βοηθά τον κόσμο να μην σκαλώνει, αλλά να προχωρεί μπροστά. Έτσι οι κύριες διαστάσεις της είναι το θάρρος, η ενόραση, η ηθική, η πνευματικότητα και η ελπίδα.

- Μπορείτε να της δώσετε ένα όνομα;
- Ο ορισμός μου για την άσκηση ηγεσίας είναι το θάρρος για αυθεντική δράση στα κοινά. Χρειάζεται θάρρος για να απαντήσεις στο ερώτημα τι ακριβώς συμβαίνει, γιατί ίσως πεις πράγματα που δεν είναι δημοφιλή ή να τρομάξεις, ή να απειλήσεις κόσμο μ’ αυτά. Η άσκηση ηγεσίας είναι λοιπόν αυθεντική ενέργεια και δράση, στην οποία προσπαθείς να μάθεις την αλήθεια και την πραγματικότητα σε μια κατάσταση η οποία εξελίσσεται ως δημόσια υπόθεση.

- Η άσκηση ηγεσίας είναι προσωπική ή συλλογική υπόθεση;
- Είναι και τα δύο. Μπορεί να είναι προσωπική, αλλά πάντα με άλλο κόσμο. Μπορεί να είναι συλλογική επίσης όπως σε μια κοινότητα ή και σε επίπεδο κράτους όταν επιδιώκουν κάτι.

- Ποιες είναι οι βασικές αρχές της άσκησης ηγεσίας;
- Η βασική αρχή είναι η αυθεντικότητα, δηλαδή όσο πιο καλά μπορεί και όσο πιο τίμια παρατήρηση έχει κάποιος για το τι γίνεται είναι η αλήθεια και η πραγματικότητα. Στα Μαθηματικά λ.χ. δύο συν δύο κάνουν τέσσερα. Αυτό είναι ορθό, αλλά δεν μετρά, τίποτα. Το τέσσερα μπορεί να είναι οτιδήποτε. Έτσι, αληθινό σημαίνει κάτι που συμβαίνει στην πραγματική ζωή και είναι συγκεκριμένο. Νομίζω το να είσαι αυθεντικός, όχι ψεύτικος, είναι να ζεις την αλήθεια και την πραγματικότητα. Σε μερικές χώρες είναι επικίνδυνο αυτό, σ’ άλλες είναι διαφορετικό και σ’ άλλες πιο ασφαλές.

- Μπορείτε να μας δώσετε ένα παράδειγμα;
- Νομίζω στις ΗΠΑ όταν ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ άλλαξε το πολιτικό του λόγο από τα ατομικά δικαιώματα για τα οποία ο κόσμος περίμενε ότι έπρεπε να ασχολείται και γύρισε στο να μιλά για τον πόλεμο στο Βιετνάμ και τη φτώχια, έκανε πολύ κόσμο να θυμώσει μαζί του και να πληρώσει γι αυτό με τη ζωή του. Ήταν όμως αυθεντικός. Είχε το όραμα του, δούλευε για τις ιδέες του, ζούσε τα μηνύματα του, έτσι συμμετείχε σ’ αυτά που πίστευε.

- Ποιες θεωρίες υπάρχουν για την άσκηση ηγεσίας και ποια είναι η επικρατούσα;
- Νομίζω σήμερα υπάρχουν έξη διαδεδομένες θεωρίες. Η μία καλείται προσωπική και βασίζεται στα χαρακτηριστικά του ατόμου όπως η εξυπνάδα, το ύψος, το βάρος, η φυλή ή οτιδήποτε κάνει τον άλλο να φαίνεται διαφορετικός (Personal Leadership). Η δεύτερη καλείται περιστασιακή, αφορά μια ιδιαίτερη κατάσταση και πως τη μελετούμε. Στις ΗΠΑ καλείται άσκηση ηγεσίας ενός λεπτού διεύθυνσης και είναι πολύ στενή άποψη (Situational Leadership). Η Τρίτη είναι η κτητική ή οργανική όπου η άσκηση ηγεσίας ισούται με την κορυφή, τη θέση και τον ρόλο που κατέχει κάποιος, π.χ. η ηγεσία της Κύπρου είναι η ανώτατη εξουσία. Η ηγεσία εδώ είναι ουσιαστικό, δεν είναι ρήμα, είναι κατ’ ευθείαν η κορυφή (Positional or Organizational Leadership). Η τέταρτη είναι η πολιτική η οποία κάνει κάτι διαφορετικό, κάνει κάτι να γίνεται, να πραγματοποιείται (Political Leadership). Η πέμπτη είναι οραματική υπό την έννοια ότι έχει υπόψη το μέλλον (Visionary Leadership). Και η έκτη είναι η ηθική η οποία φέρει μαζί της κι ακολουθεί αξίες (Ethical Leadership).

Πιστεύω ότι οι τρεις τελευταίες είναι οι πιο σπουδαίες και οι τρεις πρώτες είναι οι πιο ευρέως συζητημένες. Έτσι η πολιτική, οραματική και ηθική άσκηση ηγεσίας είναι οι πιο ενδιαφέρουσες και νομίζω χρειάζεται να προστεθούν όλες μαζί για να κάνουν την έβδομη για την οποία πολεμώ.

- Η άσκηση ηγεσίας θεωρείται κληρονομική ικανότητα, ή κάτι που το κτίζεις, το μαθαίνεις και το αποκτάς;

- Υπό κάποια έννοια είναι και τα δύο. Δεν είναι είτε αυτό είτε εκείνο. Όπως γεννιόμαστε με μερικές προτιμήσεις, όπως λ.χ. δεξιόχειρες ή αριστερόχειρες, αλλά παρόλα αυτά πρέπει να μάθουμε πώς να γράφουμε. Έχουμε λοιπόν προτιμήσεις, αλλά το πώς θέλουμε να κάνουμε ορισμένα πράγματα, πρέπει να μάθουμε και να αποκτήσουμε τα κατάλληλα εφόδια και ικανότητες. Έτσι είναι και τα δύο.

- Φαίνεται λοιπόν να υποστηρίζετε ότι είναι ένα είδος τέχνης την οποίαν όμως πρέπει να καλλιεργήσει κι αναπτύξει κάποιος.

- Ακριβώς. Είναι τέχνη υπό την έννοια ότι χρειάζεται κριτικό μυαλό, αντίληψη, γνώση του τι γίνεται και μπορείς να μάθεις αρκετά, αλλά όχι όλα. Έτσι χρειάζεται τις εμπειρίες της πράξης.
- Ποια η διαφορά μεταξύ Ευρωπαϊκού, ιδιαίτερα Βρετανικού στυλ άσκησης ηγεσίας και Αμερικάνικου. Οι Ευρωπαίοι ας πούμε πιστεύουν πιο πολύ στους χαρισματικούς ηγέτες.
- Μερικοί άνθρωποι στην Ευρώπη πιστεύουν ότι η άσκηση ηγεσίας είναι κτητική ή οργανική. Δηλαδή αν κατέχεις υψηλή θέση τότε είσαι ηγέτης. Μ’ αυτό τον τρόπο η Μάργκαρετ Θάτσερ εθεωρείτο ως ηγέτης.

- Όποιος είναι δηλαδή στην κορυφή, ανεξάρτητα των ικανοτήτων του θεωρείται ηγέτης;
-Ακριβώς, γιατί πιστεύουν στην τρίτη σχολή σκέψης, την κτητική ή οργανική. Ανησυχούν για τον χαρισματικό ηγέτη όπως και για τον δημαγωγό, ο οποίος αποκτά δύναμη όπως ο Χίτλερ. Έτσι δεν τους αρέσει να μιλούν για άσκηση ηγεσίας. Προτιμούν να μιλούν για διεύθυνση (Management) και να επιφυλάσσουν την άσκηση ηγεσίας για τις ανώτατες θέσεις, σε ανθρώπους που βρίσκονται στην κορυφή και σε μεγάλο βαθμό προτιμούν να μην μιλούν για άσκηση ηγεσίας. Λένε για παράδειγμα ότι άσκηση ηγεσίας είναι στην Ανατολική Ευρώπη και είναι κακή. Γιατί είναι δύναμη, κατάχρηση δύναμης, καταπίεση, έλεγχος των πεπρωμένων των ανθρώπων και δεν θέλουν να έχουν να κάνουν τίποτα μ’ αυτό.

- Μπορούμε να μετρήσουμε και να αξιολογήσουμε κατά κάποιο τρόπο την άσκηση ηγεσίας;
- Μπορείς να την μετρήσεις με πολλούς τρόπους. Εξαρτάται σε ποια σχολή ανήκεις. Έτσι αν είναι προσωπική μετράς τα προσωπικά χαρακτηριστικά του ηγέτη. Εάν είναι κτητική τότε είναι εύκολο να την μετρήσεις, γιατί εξαρτάται από την καρέκλα που κατέχεις στην ιεραρχία. Εάν είναι πολιτική είναι πιο δύσκολο γιατί πρέπει να διαπιστώσεις για τα πράγματα που έγιναν. Εάν είναι οραματική ίσως θα πρέπει να κοιτάξεις για το χαρακτήρα του οράματος, αν είναι λ.χ. μακράς διαρκείας όραμα, πλατειά αντίληψη και με μακροπρόθεσμους στόχους. Εάν είναι ηθική θα θέλεις να δεις κατά πόσο οι άνθρωποι που ασκούν την ηγεσία εμφορούνται από αξίες και ποιες αξίες είναι αυτές. Έτσι την αξιολογείς με πολλούς τρόπους, ανάλογα από ποια άποψη τη βλέπεις.

- Ποιο είναι το νέο στυλ ηγεσίας, εάν υπάρχει τέτοιο;
- Και πάλιν εδώ υπάρχουν οι διαφορετικές σχολές με τα δικά τους μοντέλα, αλλά αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ στο Reflective Leadership Center έχει να κάνει με τη δράση. Τι είναι δράση. Χωρίζουμε την ανθρώπινη δράση σε έξη μέρη, τα εξής:
- Την έννοια (meaning) της αξίας της δράσης.
- Την αποστολή (mission) της δράσης. Το στόχο και το σκοπό.
- Τη δύναμη (power) της δράσης, την ενέργεια, την αντίληψη υποχρέωσης για να γίνει κάτι.
- Τη διαμόρφωση (structure) της δράσης, τους κανονισμούς δηλαδή το προγραμματισμό και την πορεία της δράσης.
- Τα μέσα (resources) της δράσης.
- Τέλος την ιστορία της δράσης, την ύπαρξη (existence) της δράσης. Τι πραγματοποιούμε δηλαδή.

Προσπαθούμε να επεξεργαστούμε κι αναπτύξουμε μια νέα θεωρία για την άσκηση της ηγεσίας, η οποία θα λαμβάνει υπόψη τις έξη σχολές σκέψεις όπως τις περιγράψαμε και να δένει μαζί τα έξη αυτά μέρη της ανθρώπινης δράσης.

Χρειαζόμαστε λοιπόν αυτά τα έξη μέρη και ακόμη δύο, το κουράγιο και την ελπίδα και μ’ αυτά δουλεύουμε εδώ στο Reflective Leadership Center.

Μιλώντας δε για νέο στυλ, νέο μοντέλο ηγεσίας, εξ’ όσων γνωρίζω δεν υπάρχει τίποτα κάτι το ολοκληρωμένο, εκτός από τη δική μας θεωρία εδώ στο κέντρο και πιθανόν μια ή δύο σε μικρότερο βαθμό αλλού.

- Ποια η διαφορά μεταξύ διεύθυνσης (management) και άσκησης ηγεσίας (leadership);
- Ένας καθηγητής που διδάσκει στο πανεπιστήμιο Χάρβαρτ χρησιμοποιεί ένα ιατρικό μοντέλο για να περιγράψει την άσκηση ηγεσίας. Λέει λοιπόν: Εάν έρθω σε σένα το γιατρό με σπασμένο χέρι, τότε εσύ θα μπορείς να μου διορθώσεις το χέρι μου. Τι χρειαζόμαστε εδώ λοιπόν, είναι τον ειδικό, ο οποίος στην προκειμένη περίπτωση είναι ο γιατρός, ο οποίος μόνο αυτό ξέρει τι να κάνει και εγώ ο ασθενής οφείλω να τον υπακούσω. Στην περίπτωση αυτή το πρόβλημα είναι γνωστό, η λύση είναι γνωστή, ο ειδικός είναι η δράση και η δύναμη σημαίνει υπακοή.

Στην δεύτερη περίπτωση, εγώ ο ασθενής νοιώθω καλά αλλά ο γιατρός μου λέει ότι ανακάλυψε ότι έχω καρκίνο ύστερα από σειρά εξετάσεων κατά τη διάρκεια του ετήσιου ιατρικού ελέγχου. Εδώ τώρα πρέπει να κάνω ορισμένα πράγματα με την οικογένεια μου για την ασθένεια μου και ο γιατρός επίσης για την περίθαλψη μου. Σ’ αυτή την περίπτωση ένας μέρος του προβλήματος κι ένα μέρος της λύσης είναι γνωστά. Ο γιατρός θα φροντίσει να ελέγξει την ασθένεια κι εγώ πρέπει να συνεργαστώ μαζί του για αντιμετώπιση της. Πρέπει να παίξω το ρόλο μου εδώ κι ο γιατρός το ίδιο, ο οποίος μου λέει ότι δε γνωρίζει ακόμη τις περιπλοκές, ούτε είναι βέβαιος για την εξέλιξη της ασθένειας, γι’ αυτό δεν είναι βέβαιος και για την πιθανή περίθαλψη.

Στην τρίτη περίπτωση νοιώθω ότι έχω κάτι. Πηγαίνω στον γιατρό και αυτό δεν μπορεί να εξακριβώσει τι ακριβώς έχω. Έτσι και οι δύο μαζί πρέπει να συνεργαστούμε για να βρούμε τι ακριβώς συμβαίνει. Σ’ αυτή την περίπτωση το πρόβλημα είναι άγνωστο, αλλά υπάρχει κάποια ένδειξη. Η λύση είναι άγνωστη και η όλη υπόθεση χρειάζεται άσκηση ηγεσίας ως είδος δράσης. Η συνεργασία αποτελεί συνδημιουργία δηλαδή, κοινή δράση για να απαντηθεί το ερώτημα του τι ακριβώς συμβαίνει. Έτσι αυτή είναι η δουλειά μας εδώ στο Κέντρο. Προσπαθούμε να αναπτύξουμε εργαλεία που θα μας βοηθήσουν να απαντήσουμε στα ερωτήματα του τι στ’ αλήθεια συμβαίνει γύρω μας. Αυτό λοιπόν είναι η άσκηση ηγεσίας.

- Έτσι υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ διευθύνω και ηγούμαι.
- Απ’ αυτή την έννοια ναι.

- Ποιες είναι οι πηγές δύναμης και επιρροής των ηγετών;
- Νομίζω είναι πολλές. Μερικοί μιλούν γι’ αυτούς που κατέχουν μια ειδικότητα (expert power) η πολιτική δύναμη και ούτω καθ’ εξής. Πιστεύω, όμως, ότι η δύναμη των ανθρώπων έρχεται όχι τόσο πολύ από τα μέσα που διαθέτουν όσο από την καθαρότητα και την διαύγεια αυτού που οραματίζονται. Έτσι εάν δεν είμαι σίγουρος γι’ αυτό που κάνω και που πάω, μπορώ λ.χ. να έχω πολλά όπλα, αλλά να χάσω τον πόλεμο. Ένα καλό παράδειγμα αυτού αποτελεί το Βιετνάμ όπου οι ΗΠΑ με πολύ περισσότερα μέσα έχασαν τον πόλεμο. Έτσι η διαύγεια του οράματος είναι πολύ σημαντική για άντληση δύναμης.

- Τι είναι πολιτική άσκηση ηγεσίας (political leadership);
- Πολιτική άσκηση ηγεσίας είναι μια σχολή σκέψης η οποία μιλά για πραγματοποίηση κάτι διαφορετικού. Κάνει ιστορία στην κοινότητα ή στη χώρα. Δεν χρειάζεται να εκλεγεί. Μπορεί να είναι στο επίπεδο της κοινότητας, μπορεί να είναι απόρροια επανάστασης, ή μια μικρή ομάδα, ή κοινοτικός οργανισμός, ή πέντε άτομα σε μια μικρή πόλη που συνεργάζονται για επίτευξη ενός σκοπού. Διακρίνω δύο είδη πολιτικής άσκησης ηγεσίας. Τη δύναμη εκ των άνω και τη δύναμη με (Power over and Power with). Σύμφωνα με την πρώτη θεωρία, η άσκηση ηγεσίας αποσκοπεί στην πραγματοποίηση της θέλησης του ηγέτη, ενώ στη δεύτερη της θέλησης αυτών που ακολουθούν την ηγεσία.

Εδώ συγκεντρώνουμε την προσοχή μας στο πρόσωπο που προσπαθεί να εισάξει τη δράση στον κόσμο ο οποίος κόσμος αποτελείται από τους δέκτες της δράσης. Εάν, για παράδειγμα, είσαι σαν τον Χίτλερ ή τον Γκάντι οι οποίοι ως ηγέτες υπό την πρώτη έννοια, τότε θα προσπαθείς να πραγματοποιήσεις τη δική σου θέληση από την άποψη αυτή. Εάν όμως είσαι ένας κοινοτικός ηγέτης, ή ηγέτης ενός κινήματος για τα ατομικά δικαιώματα ή τα δικαιώματα της γυναίκας ας πούμε, τότε ο σκοπός σου είναι η θέληση του κόσμου.

- Μια και αναφέρατε τον Χίτλερ. Ήταν ο Χίτλερ, ο Στάλιν και ο Σαντάμ Χουσέιν ηγέτες;
ΑΠ.: Κατά την δική μου αντίληψη όχι.

- Γιατί;
- Πρώτα απ’ όλα ήσαν ανήθικοι με τη γενική αντίληψη του ήθους. Έκαναν κατάχρηση εξουσίας και δύναμης. Αλλά πέρα αυτών δεν άφησαν το λαό τους να γνωρίζει την αλήθεια για το τι συνέβαινε. Δεν απάντησαν στο ερώτημα, τι πραγματικά γίνεται. Έτσι κατηγορούσαν όλους τους άλλους. Ο Χίτλερ κατηγορούσε τους Εβραίους και όλο τον κόσμο. Οδήγησε το Γερμανικό Λαό στην καταστροφή αφού του αφαίρεσε κάθε δύναμη. Πιστεύω το ίδιο έκανε και ο Σάνταμ Χουσέιν. Το ίδιο και ο Στάλιν.

Αν αποκαλείς την άσκηση ηγεσίας, το κουράγιο να επικαλείσαι την αυθεντική δράση και την αλήθεια, τότε αυτοί έκαναν και έλεγαν οτιδήποτε εκτός της αλήθειας και της πραγματικότητας. Διαιώνιζαν το ψεύδος. Έτσι ήσαν και οι ίδιοι ψεύτικοι, όχι αυθεντικοί, άρα δεν ήσαν ηγέτες. Είμαι όμως φωνή μειονότητας σ’ αυτό. Πολλοί χρησιμοποιώντας τους άλλους ορισμούς της άσκησης ηγεσίας τους θεωρούν ηγέτες.

- Στο δικό σας ορισμό δίνετε μεγάλο βάρος στην ηθική ενάσκηση της ηγεσίας.
- Αυτό είναι σωστό.

- Μπορείτε να επεκταθείτε λίγο πάνω στο θέμα ηγεσία και ηθική;
- Αρκετά δύσκολο αυτό, γιατί στο ένα χέρι έχουμε μια πολύ διαφορετική ηθική και απόψεις που αφορούν αξίες. Έτσι έχουμε κόσμο λ.χ. που υποστηρίζει τον Σαντάμ Χουσέϊν γιατί πιστεύουν, πως ότι έκανε το έκανε γι’ αυτά που πίστευε, υποθετικά ομιλούντες. Έχεις απ’ την άλλη πολύ κόσμο που πιστεύει ότι αυτός ήταν ένας δαίμονας. Αφού είμαστε όλοι ανθρώπινοι, έχουμε διαφορετικές απόψεις. Καθόσον δε μπαίνουμε στα όρια της ηθικής, δημιουργείται πρόβλημα αναφορικά με ποιανού άποψη προχωρούμε στην ερμηνεία μας.

Γι’ αυτό προσπαθούμε να αφουγκραστούμε και να καταλάβουμε τον κόσμο που υποστηρίζει ότι υπάρχει μόνο μια απόλυτη αλήθεια, ένα μόνο παγκόσμιο ηθικό κριτήριο και τον κόσμο που λέει ότι υπάρχουν πολλά διαφορετικά κριτήρια, πολλές απόψεις και ιδέες. Κατά την άποψη μου και οι δύο κατά παράδοξο τρόπο έχουν δίκαιο.


- Πώς γίνεται αυτό;
- Αυτό γιατί η μια και μοναδική παγκόσμια αρχή του να είσαι δηλαδή αυθεντικός, χρειάζεται μεγάλη ποικιλία ιδεών και απόψεων. Οι διαφορετικές απόψεις θα μας βοηθήσουν να μην τυφλωθούμε και να στενέψουν τα όρια των αντιλήψεων μας.

Έτσι προσπαθούμε να ερευνήσουμε όλες τις απόψεις. Ο λόγος που πολύς κόσμος δεν θέλει να το κάνει αυτό είναι γιατί είναι δύσκολο και δημιουργεί μεγάλα νοητικά προβλήματα, τα οποία δεν μπορείς να μορφοποιήσεις. Έτσι πολύς κόσμος αφαιρεί το μέρος εκείνο που αφορά την ηθική. Λένε λ.χ. ότι θάταν ωραίο, ιδανικό αλλά λένε ή έχεις ηθική ή ανήθικη ηγεσία. Μ’ αυτό τον τρόπο ο Χίτλερ χαρακτηρίζεται ως ανήθικος ηγέτης, ο Γκάντι ως ηθικός ηγέτης κ.λ.π. Η ηθική δηλαδή προστίθεται ως λέξη στην έννοιας της άσκησης εξουσίας και τη χαρακτηρίζει, χωρίς να αποτελεί μέρος αυτής. Εδώ στο Κέντρο πολεμούμε για να μπει η ηθική ως αναπόσπαστο μέρος στην έννοια της άσκησης ηγεσίας, ως ένα από τα κύρια συστατικά μέρη αυτής.

- Μπορεί ένα άτομο που δεν κατέχει υψηλή θέση ή αξίωμα να ασκήσει ηγεσία, να είναι ηγήτορας στην δουλειά του λ.χ. στην πολιτική κ.λπ;
- Οποιοσδήποτε προσπαθεί να βοηθά να απαντήσει στο ερώτημα, τι ακριβώς στ’ αλήθεια συμβαίνει και βοηθά τους άλλους να φθάσουν στην αλήθεια αυτός είναι ηγέτης. Μερικές φορές άνθρωποι που είναι σε υψηλά αξιώματα και θέσεις δεν γνωρίζουν τι ακριβώς συμβαίνει……..

- Αυτό που λέτε είναι ενθαρρυντικό για τις μικρές χώρες, όπως η Κύπρος. Μπορεί μια μικρή χώρα να παίξει σε κάποιο βαθμό ηγετικό ρόλο;
- Στην πραγματικότητα πιστεύω ότι στις διεθνείς σχέσεις θα’ χουμε να δούμε πολύ περισσότερη άσκηση ηγεσίας από μικρές χώρες, γιατί αυτές δεν είναι αναμιγμένες στην πόλη των μεγάλων για δύναμη. Ως εκ τούτου βλέπουν πιο καθαρά μερικές φορές τι ακριβώς στ’ αλήθεια συμβαίνει, παρά αυτές τις χώρες που ασκούν οργανική, λόγω ισχύος ηγεσία, έχοντας τόσο διαφορετικά συμφέροντα και προσπαθώντας να διατηρήσουν κάτι.

Νομίζω αυτό που βλέπουμε να γίνεται στα Ηνωμένα Έθνη όπου μικρές χώρες κάνουν διεθνείς συμφωνίες για τους ωκεανούς λ.χ. ή το διάστημα, αποδεικνύει ότι έχουν να παίξουν ένα πολύ δημιουργικό και πολύ σπουδαίο ρόλο από τα μεγάλα έθνη.

- Θα ’θελα να σας ρωτήσω εάν έχετε υπόψη σας οποιεσδήποτε θεωρίες για την άσκηση ηγεσίας του Χένρι Κίσσινγκερ;
- Κίσσινγκερ χμ… αυτόν θα τον κατατάσσαμε στη σχολή της άσκησης ηγεσίας που απορρέει από τη δύναμη (Power school of Leadership). Πάντα υποστήριζε ότι το πιο σπουδαίο πράγμα είναι η ισορροπία δυνάμεων. Ο Κίσσινγκερ την κάθε περίπτωση θα τη ζύγιζε με το κατά πόσο αυτή θα κατάστρεφε ή θα διατηρούσε την ισορροπία δυνάμεων.

- Πως έφθασε σ’ αυτό;
- Τις ιδέες του τις παίρνει από τον Χανς Μόργκανθαν ο οποίος με την σειρά του τις αντλεί από τον Ρείχολτ Νέϊμπερ, ένα επιφανή προτεστάντη θεολόγο στις ΗΠΑ, ο οποίος υποστήριζε ότι ένεκα του προπατορικού αμαρτήματος και του κακού, η πλησιέστερη προσέγγιση στη δικαιοσύνη είναι η ισορροπία της δύναμης. Η θεωρία του Κίσσινγκερ προέρχεται απ’ αυτή την παράδοση. Αλλά αυτός δεν μιλά για την αμαρτία. Μιλά απλώς για ισορροπίας της δύναμης.

Ο Νέιμπερ κατέληξε σ’ αυτό μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο διερωτώμενος για το ολοκαύτωμα των Εβραίων και πως αυτό μπορούσε να γίνει από ανθρώπινα όντα. Αυτό δεν ήταν μέρος της αισιοδοξίας του 19ου αιώνα, όπου τα πράγματα συνέχεια βελτιωνόντουσαν.

Ο Νέιμπερ πάλεψε με τα ερωτήματα που δημιούργησε η τρομερή και μεγάλη απανθρωπιά που έδειξε ο κόσμος, ο ένας έναντι του άλλου, κατά την ύφεση και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και διερωτάτο πως μπορούν ανθρώπινα όντα να κάνουν τέτοια μεγάλα κακά ο ένας στον άλλο. Προσπαθώντας να βρει άκρη πήγε πίσω και επανέφερε την ιδέα του προπατορικού αμαρτήματος και της χριστιανικής πίστης. Είχε δε μιαν αρκετά απαισιόδοξη άποψη για τους ανθρώπους και δεν πίστεψε ότι τα έθνη κράτη μπορούσαν να’ ναι ηθικά. Δεν είχε καμιά διαφορά εάν είσαι στην Κύπρο ή στις ΗΠΑ ή οπουδήποτε αλλού. Κανένα κράτος δεν είναι ηθικό. Υπάρχουν μόνο συμφέροντα. Έτσι σύμφωνα με τον Κίσσινγκερ τα έθνη ανταγωνίζονται το ένα το άλλο ως ιδιαίτερες οντότητες και λέει: Ωραία, η καλύτερη εκλογή σ’ αυτό είναι η ισορροπία δυνάμεων.

- Συμφωνείτε μ’ αυτή τη θεωρία;
- Η άποψη μου είναι ότι αυτή είναι ανεπαρκής. Δεν λαμβάνει υπόψη τις μεταβλητές της κουλτούρας κι άλλα ήθη και έθιμα που είναι ενσωματωμένα στο πολιτιστικό όραμα κάθε λαού.

- Ούτε φυσικά λαμβάνει υπόψη ορισμένες αρχές και έννοιες αξιών;
- Σωστά. Έτσι δεν συμφωνώ μ’ αυτές τις απόψεις. Φυσικά δεν είμαστε αφελείς για τα έθνη. Νομίζω όμως ότι αυτά κάποτε, όπως λ.χ. οι ΗΠΑ με το Σχέδιο Μάρσιαλ κι άλλα προβλήματα μπορεί να έχουν καλές ιδέες και να προωθούν υψηλούς στόχους. Μερικές φορές όχι. Αυτό όμως σημαίνει ότι υπάρχει εκλογή.

- Πώς μπορεί η άσκηση ηγεσίας να βοηθήσει τους ανθρώπους να φθάσουν στην ούτω καλούμενη Νέα Παγκόσμια Τάξη βασισμένη στην δικαιοσύνη;
- Εδώ ακριβώς είναι που νομίζω ότι το ηθικό όραμα και ο ρόλος των μικρών κρατών είναι σπουδαίος. Δεν μ’ ενδιαφέρει η Νέα Παγκόσμια Τάξη. Προτιμώ το νέο και μ’ αρέσει το παγκόσμιο, αλλά δεν νοιώθω και τόσο άνετα με την τάξη. Άντ’ αυτού προτιμώ το Νέο Παγκόσμιο Συνεταιρισμό.

- Τι εννοείτε μ’ αυτό;
- Μ’ αυτό βλέπω λ.χ. μια Κύπρο που έχει τη δική της οντότητα και ζωή, πιο κει βλέπω ας πούμε την Τανζανία, πιο πέρα τις ΗΠΑ ή οποιαδήποτε άλλη χώρα, η κάθε μια με τη δική της αυθεντικότητα, η κάθε μια με τους δικούς της αγώνες, προσπαθώντας όλοι να βρούμε το δρόμο, που θα εργαστούμε μαζί για να κτίσουμε ένα κοινό μέλλον.

- Βάσει ποιών αρχών;
- Νομίζω ότι έξη ηθικές αρχές πρέπει να μας καθοδηγούν. Η πρώτη είναι ο βαθύς σεβασμός της ιστορίας των άλλων. Το δεύτερο είναι η ελευθερία όπου κάθε έθνος θα ενεργεί σύμφωνα με την ιστορία του και τη δική του ταυτότητα. Τρίτο, η δικαιοσύνη που σημαίνει ότι πρέπει να έχουμε ορισμένα όρια στο τι κάνουμε ο ένας στον άλλο. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε και ένα είδος διεθνών μηχανισμών.

Νομίζω όταν ο πρόεδρος Μπους μιλά για Νέα Παγκόσμια Τάξη αναφέρεται στα Η.Ε. ως ένα είδος ενδιάμεσου για την δικαιοσύνη. Νομίζω όμως ότι πρέπει να προχωρήσουμε πέραν αυτού. Όπως είδαμε στον τελευταίο πόλεμο στο Ιράκ, μπορεί να έχουμε κανονισμούς, κανένας όμως δεν τους ακολουθεί ή τους επικαλείται.

Χρειαζόμαστε επίσης δύναμη, όχι για να επιβληθούμε στους άλλους, αλλά για να τους ακούσουμε. Γι’ αυτό έχουμε ανάγκη από αγάπη. Όχι με τη συναισθηματική της φυσικά έννοια, αλλά με την έννοια ότι πραγματικά καταλαβαίνουμε τους άλλους, τους παρακολουθούμε, νοιαζόμαστε γι’ αυτούς, ακούμε την ιστορία και το παρελθόν τους. Πρέπει να καταργήσουμε ορισμένες λέξεις όπως λ.χ. ανεπτυγμένες και υπανάπτυκτες χώρες.

Τέλος, πρέπει να αναλάβουμε όλοι μας το μερίδιο της δικής μας ευθύνης για τις πράξεις μας χωρίς να κατηγορούμε οποιοδήποτε άλλο.

Και θα το πω πάλι. Όλες αυτές οι έξη αρχές βασίζονται στην ιδέα για την αυθεντικότητα στην άσκηση ηγεσίας. Έτσι, αν θέλουμε να είμαστε αυθεντικοί πρέπει να έχουμε το δικό μας παρελθόν.

- Έτσι φαίνεται καθαρά σύμφωνα με τις δικές σας θεωρίες ότι η άσκηση ηγεσίας, ηγετικού ρόλου πάει πέρα της δύναμης και της ανώτερης θέσης που κρατεί κάποιος.
- Σωστά. Οι τρεις πιο επικρατούσες και πιο πολύ συζητημένες απόψεις και θεωρίες είναι η κτητική, βάσει της θέσης που κατέχει κάποιος στην ιεραρχία. Αν π.χ. έρθω στην Κύπρο και ρωτήσω ποιος είναι ο ηγέτης, ποια είναι η ηγεσία, κάποιος θα μου κατονομάσει ένα άτομο που κατέχει κάποιο αξίωμα, θα πάρουν κάποιο από τα υψηλά ιστάμενα πρόσωπα. Η άλλη είναι της δύναμης που προσπαθείς μέσω αυτής να πετύχεις κάτι και η τρίτη είναι το όραμα που έχεις υπόψη. Αυτές οι τρεις θεωρίες είναι πολύ δημοφιλείς σήμερα. Η ηθική δεν είναι δημοφιλής ως άποψη και θεωρία για την άσκηση ηγεσίας. Κατά την άποψη μου όμως είναι η πιο σπουδαία.

- Χώρες που διακηρύττουν ότι αγωνίζονται και προωθούν αρχές και αξίες, δεν νομίζετε ότι πρώτα αυτές θα έπρεπε να έχουν την καλή μαρτυρία;
- Νομίζω ότι τρομερή δύναμη αντλείται απ’ αυτό. Και να πως οι μικρές χώρες μπορούν να αλλάξουν τα μεγάλα κράτη. Δεν θα το κάνουν με κανένα άλλο τρόπο εκτός από το να είναι καλύτερες, πιο έξυπνες και πιο αυθεντικές οι ιδέες.

Φοίβος Νικολαΐδης

©All Rights Reserved/Phivos Nicolaides. No part of this article may be reproduced and/or copied by any means without prior consent from Phivos Nicolaides.