Ο Μαρξ και η Αρχαία Ελλάδα

Πραγματοποιήθηκε χτες βράδι στην κατάμεστη αίθουσα εκδηλώσεων της Δημοσιογραφικής Εστίας στη Λευκωσία, η παρουσίαση του βιβλίου, του δημοσιογράφου - ερευνητή Μιχαήλ Μιχαήλ, "Ο Μαρξ και η Αρχαία Ελλάδα", από τον επικοινωνιολόγο - media, Γιώργο Πήττα.

Χαιρετισμούς απηύθηναν ο πρόεδρος της Ένωσης Συντακτών, Ανδρέας Καννάουρος, το μέλος του Π.Γ. του ΑΚΕΛ, Γιαννάκης Κολοκασίδης, ο βουλευτής του ΔΗΣΥ Χρίστος Συλιανίδης και ο φιλόλογος της Προοδευτικής Κίνησης Καθηγητών Σωτήρης Χαραλάμπους.

Η όλη εκδήλωση διοργανώθηκε από τον Όμιλο Φίλων Αρχαίου Πολιτισμού "ΕΛΕΥΣΙΣ".

Παρουσίαση του βιβλίου από τον

Γιώργο Πήττα

Καλησπέρα σας.

Σε όσα θα πω παρακάτω, παρακαλώ να έχετε κατά νου , από την αρχή μέχρι το τέλος δυο εκφράσεις που διαπνέουν το κείμενο μου ως διάθεση και οι οποίες απλά δεν εκφέρονται προφορικά για να μην κουράσει η τακτική τους επανάληψις. Είναι η λέξις «Νομίζω» και η φράσις «Κατά τη γνώμη μου».

Δηλαδή, δεν διεκδικώ ούτε το αλάθητο ούτε τα εύσημα του παντογνώστη, ειδικά καθώς επιχειρώ να προσεγγίσω ένα μάλλον εξειδικευμένο και σοβαρό ζήτημα , όπως την ανίχνευση των δεσμών του Μαρξ με τις ρίζες της Φιλοσοφίας. (που είναι Ελληνικές)

Πολύ εύστοχα, ο Μιχάλης Μιχαήλ τιτλοφορεί το πόνημά του, « Ο Μαρξ και η Αρχαία Ελλάδα» και όχι «Ο Μαρξ και η Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία». Και αυτό, γιατί η έννοια «Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία» είναι ουσιαστικά Άκυρη. Η Αρχαία Ελλάδα, παρήγαγε πλήθος Φιλοσοφικών ερμηνειών του Κόσμου και επίσης πλήθος προτάσεων Στάσης Ζωής μέσα από πολλές Φιλοσοφικές Διατυπώσεις. Κατά συνέπεια, η Αρχαία Ελλάδα είναι το χωράφι μέσα στο οποίο άνθησαν οι Ελληνικές Φιλοσοφίες.

Το να επιχειρήσει κανείς να συμψηφίσει αυτόν τον γνωστικό και στοχαστικό πλούτο σε μία Αντίληψη και να την βαφτίσει γενικώς και αορίστως ως Ελληνική Φιλοσοφία είναι όχι μόνο αδόκιμο αλλά και ύποπτο. Και, μάλλον θυμίζει τις δογματικές μεθοδεύσεις που επιχειρεί η ορθοδοξία. Δεν χρησιμοποιώ τον όρο «ορθοδοξία» μόνο ως θρησκευτικό προσδιορισμό, αλλά ως εκείνον τον όρο που σε οποιαδήποτε μορφή σκέψης, θέλει να επιβάλει τη Μία Άποψη, τη Μία Αντίληψη ως την Μόνη Ορθή.

Όμως, πιο στρεβλή και ευνουχιστική αντίληψη για την στοχαστική διεργασία, δεν μπορεί να υπάρξει. Για αυτό άλλωστε σε όλες τις «Ορθοδοξίες» η Φιλοσοφία είναι καταδικασμένη στο πυρ το εξώτερο. Από τους χριστιανικούς θρησκευτικούς διωγμούς κατά των Φιλοσοφικών Σχολών μέχρι τα λεγόμενα Φιλοσοφικά Λεξικά της Σταλινικής Ορθοδοξίας (Rosenthal) ο βιασμός της βούλησης και της ελευθεροπρέπειας είναι διάχυτος και μάλιστα με διαστάσεις και βάρος Αξιωματικής Πρακτικής.

Ο Πυθαγόρας, εξ όσων γνωρίζουμε είναι ο πρώτος άνθρωπος που χρησιμοποίησε τον Όρο Φιλοσοφία λέγοντας πως Σοφοί είναι μόνον οι Θεοί. Οι άνθρωποι, μπορούν να είναι μόνο Φίλοι της Σοφίας, ήτοι Φιλό-σοφοι. Τουλάχιστον, αυτό μας κληροδοτεί ο Κικέρωνας αναφερόμενος στον Πυθαγόρα. Φτάνοντας πια στο Στωικό Σενέκα του 1ου αιώνα που δηλώνει «Philosophia sapientae amor est affectation» Έρωτας και Πάθος για τη Γνώση είναι η Φιλοσοφία αναρωτιέται κανείς ίσως, γιατί αναζητούμε τώρα τον 21 αιώνα τους δεσμούς του Μαρξ με τους Έλληνες.

«Ποιος χρειάζεται τους Έλληνες;» Ρωτάει στον τίτλο ενός εξαιρετικά σημαντικού του βιβλίου ο Simon Goldhill Καθηγητής της Ελληνικής Λογοτεχνίας στο πανεπιστήμιο του Cambridge.
Και, επενδύει σε 510 περίπου πυκνογραμμένες και απολαυστικές σελίδες για να αποδείξει πως δεν μπορεί να υπάρξει σοβαρός Στοχασμός που δεν θα φυτέψει τις ρίζες του στην Ελληνική Κατάθεση , στην ουσιαστική απαρχή δηλαδή της περιπέτειας της Σκέψης.

Αν κανείς συνειδητοποίηση την εποχή που έζησε ο Μαρξ, εύκολα μάλλον κατανοεί πως θα ήταν αδύνατον να μην μπει με το κεφάλι στην κολυμπήθρα της Ελληνικής Σκέψης. Εφ’ όσον, το πρώτο στοιχείο που του αφύπνισε τις καθαρά Φιλοσοφικές του αναζητήσεις ήταν τα ερεθίσματα που πήρε από τους λεγόμενους Αριστερούς του αιρετικού για την εποχή Bruno Bauer. Μιας ομάδας, νεαρών στοχαστών που αναζητούσαν τους συνεκτικούς κρίκους ανάμεσα στην Μετά Αριστοτελική σκέψη και τον Χέγκελ που τότε επιδρούσε καθοριστικά.

Ο Χέγκελ, του οποίου η σκέψη καταγοήτευσε τον νεαρό Μαρξ, πίστευε ότι σε όλη την Ιστορία, μόνο οι Έλληνες είχαν συλλάβει την ουσιαστική σχέση του υποκειμένου με το σύμπαν. Το μόνον που έλλειπε –κατά Χέγκελ πάντα- ήταν μία απολύτως ανθρώπινη θρησκεία...

Μία τέτοια θρησκεία έπρεπε να καταργήσει μια για πάντα το παράλογο της τυφλής μοίρας [ της Ειμαρμένης-όπως εκφράζεται στην αρχαία τραγωδία] και την τυραννία της φύσης. -à note if necessary: Industrial Revolution. Ο Καρλ Μαρξ μέσα από τον Χέγκελ, ανακαλύπτει την Διαλεκτική και αρχίζει σιγά –σιγά το μακρύ στοχαστικό ταξίδι του, ένα ταξίδι που άφησε ανεξίτηλα ίχνη στην Ιστορία.

Η εποχή και το πλαίσιο της, παίζουν πάντα τεράστιο ρόλο. Ας φανταστούμε λοιπόν, όσο μπορούμε, τον νεαρό Μαρξ που μέχρι πριν από λίγο ξόδευε το χρόνο του τραγουδώντας κάθε βράδυ σε πλήρη ευθυμία στις μπυραρίες, σε βαθμό που υποχρέωσε τον πατέρα του να του αλλάξει Πανεπιστήμιο. ‘Έτσι, ξεδιψάει πια όχι μόνο τη μπύρα, αλλά και τις θυελλώδεις φιλογνωστικές συζητήσεις στη Γερμανία του 1833.

Γιατί, το νέο του περιβάλλον, επιδρά καταλυτικά πάνω του καθώς φεύγει από την πληκτική Νομική σχολή της Βόννης και βρίσκεται πια στο σοβαρό , ακαδημαϊκό αλλά και εξαιρετικά ανήσυχο Humboldt Universität του Βερολίνου. Ένα Πανεπιστήμιο που ακόμα ζούσε υπό τον ίσκιο του Χέγκελ, ο οποίος είχε πεθάνει λίγο νωρίτερα. Βουτάει στα βαθιά λοιπόν ο Μαρξ. Και τα κύματα που τον χτυπούν ζωηρά, είναι οι Χεγκελιανοί επίγονοι, μοιρασμένοι σε δύο στρατόπεδα.

Από τη μια πλευρά, οι-ας τους πούμε- παραδοσιακοί συνεχιστές του Χέγκελ (αποκαλούμενοι δεξιοί Χεγκελιανοί) που παρέμεναν στο πανεπιστήμιο και διακήρυτταν ότι η σειρά των ιστορικών διαλόγων είχε ολοκληρωθεί, και η πρωσσική κοινωνία που είχε διαμορφωθεί την εποχή εκείνη ήταν η εκπλήρωση των μέχρι τότε κοινωνικών συστημάτων, με εύρωστο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας, καλά πανεπιστήμια, ανεπτυγμένη βιομηχανία και χαμηλή ανεργία.

Λίγο πολύ, διεκήρυτταν το τέλος της Ιστορίας, όπως ακριβώς έκαναν πρόσφατα ο Φουκουγιάμα και οι συνοδοιπόροι του με αφορμή την κατάρρευση του Σοβιετικού Συστήματος. Διαψεύστηκαν βέβαια και οι μεν και οι δε. Από την άλλη πλευρά, η αριστερή πτέρυγα των συνεχιστών του Χέγκελ, οι Νεό Χεγκελιανοί, από τους οποίους θέλχτηκε ο Μαρξ υποστήριζαν αντίθετα, ότι υπήρχαν ακόμα νέες μεγάλες διαλεκτικές προκλήσεις, και πως η πρωσσική κοινωνία της εποχής μακράν απείχε της τελειότητας, καθώς φτώχεια, κυβερνητικός έλεγχος, λογοκρισία, και διακρίσεις σε βάρος των αλλόθρησκων ( των μη-Λουθηρανών δηλαδή) καθόριζαν και προσδιόριζαν τα πάντα.

Η κατάσταση αυτή οδήγησε πολλούς, στο να αποτρέψουν τον Μαρξ από το να καταθέσει την διδακτορική του διατριβή στο πανεπιστήμιό του. Πίστευαν οι φίλοι του, ότι θα την καταβαράθρωναν όσοι αντιτάσσονταν στις πεποιθήσεις των αριστερών Χεγκελιανών για το ριζοσπαστικό της χαρακτήρα. Η διατριβή αφορούσε στη σύγκριση των ατομικών θεωριών του Δημόκριτου και του Επίκουρου , και κατατέθηκε τελικά στο Πανεπιστήμιο της Ιένης το 1840, όπου και έγινε δεκτή.

Ξεκινώντας λοιπόν ο Μαρξ το ταξίδι του, ουσιαστικά παίρνει τους πρώτους καρπούς από τον λεγόμενο «Κήπο» του Επίκουρου. «Κήπος» ονομάζονταν η Σχολή του μεγάλου Φιλόσοφου από τη Σάμο. Γιατί του Επίκουρου; Γιατί άραγε ο Μαρξ ήδη από το διδακτορικό του στέκεται στον Επίκουρο και ουσιαστικά θέλει μέσα από την συγκριτική διαλεκτική μέθοδο να τον αναδείξει;

Γιατί, ο Επίκουρος έχει σαν πυρήνα του στοχασμού του την Ευδαιμονία. Η οποία Ευδαιμονία προέρχεται / εξαρτάται από την Κατανόηση του Σύμπαντος και του τι τελικά σημαίνει να είναι κανείς Άνθρωπος. Ανοίγω παρένθεση, γιατί: «Σε αυτό το σημείο αρχίζουν τα προβλήματα Φίλοι και Φίλες, γιατί απλώς η Ελληνική με την οποία επιχειρούμε να συνεννοηθούμε πόρρω απέχει από την Ελληνική με την οποία οι Έλληνες κατανόησαν και κατέγραψαν τον Κόσμο. Για λόγους οικονομίας αλλά και διαλεκτικής , ας ορίσουμε εδώ την Ευδαιμονία με την Δημοκρίτεια αντίληψη αυτήν ακριβώς την οποία ο Μαρξ υποβάλλει σε Διάλογο με τον Επίκουρο.

Η Δημοκρίτεια λοιπόν αντίληψη, θέλει την Ευδαιμονία, ως τον Τελικό Σκοπό της Ανθρώπινης ζωής, μιας ζωής που έχει –πρέπει να έχει –στο επίκεντρό της την Ευθυμία. Όπου Ευθυμία από το Ευ και τον Θυμό-Θυμικό είναι, με πάρα πολλές εκπτώσεις , αυτό που λέμε στις μέρες μας Θετική Στάση Ζωής.

Συμπληρώνω, λέγοντας πως η Επικούρεια αντίληψη στοχεύει σε μία βαθειά Ψυχαγωγημένη Ζωή, άρα σε έναν βίο πλήρη» Κλείνει η παρένθεση. Αν κάνουμε τώρα το άλμα προς τα πίσω, σε αυτά που λέγαμε λίγα λεπτά νωρίτερα για το περιβάλλον στο οποίο ζυμώθηκε ο Καρλ Μαρξ με τους Αριστερούς Νέο Χεγκελιανούς που τον επηρέασαν θεωρώντας πως όσο υπάρχει φτώχεια διακρίσεις και βαρύ Κράτος δεν μπορούμε να μιλάμε για Ευτυχία των Ανθρώπων μπορούμε τότε να συνδέσουμε τα επί μέρους κομμάτια του ψηφιδωτού που φωτίζουν τη σχέση και την επίδραση των Ελλήνων στο Φιλοσοφικό Οικοδόμημα που κληροδότησε ο Μαρξ. Όλα αυτά βεβαίως, πολύ συνοπτικά και ελπίζω αντιληπτά.

Δεν σας κρύβω, πως κάθε παράγραφος που τελείωνε για αυτήν ομιλία, με οδηγούσε να γράψω άλλες εκατό μιας που το Διαλεκτικό Παιχνίδι παραμονεύει πίσω από κάθε έννοια… Θα μπορούσε κανείς να αναφερθεί αναλυτικά στον Προμηθέα, στον Δημόκριτο, και τον Αριστοτέλη για να δει κανείς ενδελεχώς τις επιδράσεις της Αρχαίας Ελλάδας στον Μαρξ.

Μα έτσι, δεν θα τελειώναμε ούτε αύριο, ούτε μεθαύριο αφ ενός και, αφ ετέρου ο ομιλών δεν είναι επαΐων αλλά απλώς προσπαθεί να είναι φιλομαθής. Γιατί όμως ο Μιχάλης Μιχαήλ γεννηθείς το 1965 στην Κύπρο ασχολείται με την ψηλάφηση των σχέσεων Μαρξιστικής Κληρονομιάς και Κλασικής Ελλάδας; Η πρώτη απάντηση είναι απλή και ορατή δια γυμνού οφθαλμού: Ο Μιχάλης Μιχαήλ είναι Έλληνας της Κύπρου –άρα με ειδικό ενδιαφέρον προς την Ελληνική του ταυτότητα και το περιεχόμενό της –κάτι που πιστοποιεί κανείς ακόμα και από την ιδιότητά του ως Αντιπροέδρου του μόνου εν Κύπρου Ομίλου Φίλων Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού.

Ταυτόχρονα όμως, (από την πλευρά του) είναι ένας άνθρωπος με κατασταλαγμένη Αριστερή ματιά συνειδητοποιημένος μέτοχος των εννοιών του Διεθνισμού, της Ταξικής Αλληλεγγύης και της κατά Κάρολο Μαρξ ανάλυσης των πραγμάτων. Ήδη λοιπόν, αυτά που πολλοί επιπόλαιοι αλλά και αστοιχείωτοι θεωρούν ως αντίπαλα δέη συνυπάρχουν σε έναν άνθρωπο που θα έλεγα πως διακρίνεται για την ισορροπημένη σκέψη και την εν γένει νηφάλια προσέγγισή του

Άλλωστε, δεν κατανοώ γιατί ενώ ο Κάρολος Μαρξ έκανε την διατριβή του με μία συγκριτική / διαλεκτική αναζήτηση πάνω σε δύο κορυφαίους Έλληνες στοχαστές και δεν μπορεί ένας Έλληνας Αριστερός του 21ου αιώνα να αναζητήσει , σε τελευταία ανάλυση, τις ίδιες του τις Ιδεολογικές Πηγές που κάποια στιγμή ταυτίζονται και με την Εθνική του Κληρονομιά.

Ακόμα και η προσέγγιση του Θείου στον Επίκουρο και τους μετέπειτα Επικούρειους, πουθενά δεν ενοχλεί τον Ιστορικό Υλισμό, μιας που οι Θεοί των Επικούρειων δεν μετέχουν του Κόσμου, δεν επηρεάζουν τα θνητά και είναι αενάως σε μία Μετακόσμια διάσταση, αταραξίας και ευδαιμονίας. Ο Μαρξ. Ο σιωνιστής, ο «εβραίος» ο πυρήνας της ανθελληνικής σκέψης, ο πρωθιερέας της άλωσης όλων των παραδοσιακών αξιών του Ελληνισμού. Λίγα, από τα πάρα πολλά φαιδρά που ακούγονται τόσο εν Ελλάδι όσο και εν Κύπρω. Διαδίδονται αυτά από άναρθρους , καλλιεργούνται από ύποπτους, αναμασώνται από αφελείς που τόση σχέση έχουν με τον Ελληνισμό όσο και η Φιλοπατρία με τον Εθνικισμό. Κατά κανόνα αυτά εκπορεύονται από κύκλους σκοτεινούς που στο όνομα της Ελλάδας προδίδουν το πρώτο Ελληνικό αξίωμα:
Την Τέχνη του Διαλέγεσθε. Την ίδια τη Διαλεκτική.

Πολύ χρήσιμο λοιπόν, υπό αυτή έννοια και το δεύτερο σκέλος του βιβλίου του Μιχάλη Μιχαήλ στο οποίο ερανίζει εκλεκτά αποσπάσματα από το βιβλίο του Μαρξ «Το Εβραϊκό Ζήτημα». Ένα έργο που εκδόθηκε το 1844 και το οποίο έχει χαρακτηριστεί έως και αντιεβραϊκός λίβελλος λόγω της οξύτητας που το χαρακτηρίζει.

Είναι δε, καταπληκτική η εμμονή των εθνικιστών και πατριδοκάπηλων στο να θεωρούν τον Μαρξ το επίκεντρο της…Εβραϊκής Συνομωσίας, όταν ο πλέον σκληρός ιδεολογικά αντίπαλος του Μαρξισμού είναι αυτός ο Σιωνισμός -αν υποθέσουμε για ένα λεπτό και μόνο- πως αυτός ο τελευταίος, συνιστά συνομωσία ειδικά στημένη για την εξαφάνιση του Ελληνισμού.

Στη δουλειά του Μιχάλη Μιχαήλ αυτή η παιδαριώδης αντίφαση των παραληρηματικών του Εθνικισμού, φωτίζεται επαρκώς. Το βιβλίο, είναι θεωρώ πολύ χρήσιμο στην Κύπρο. Τόσο για τους τυφλούς πατριδοκάπηλους όσο όμως και εξ ίσου για τους παντελώς αστοιχείωτους «αριστερούς» οπαδούς που νομίζουν πως ο Che Guevara ήταν ο ιδρυτής της Θύρας 9 ή περιφρονούν με απίστευτη ευκολία την Εθνική τους καταγωγή.

Η αριστερή και η δεξιά μυωπία είναι εξ ίσου βλαβερές και σε τίποτα δεν διαφέρουν. Και επειδή υπάρχουν ένθεν και ένθεν συστηματικοί καλλιεργητές αυτής της μυωπίας ένα βιβλίο σαν αυτό, αν υποθέσουμε πως θα έφτανε ποτέ στα χέρια των οπαδοποιημένων, θα μπορούσε να χρησιμέψει και μάλιστα πολύ.

Είναι μικρό, στις 90 σελίδες, γραμμένο με γλώσσα απολύτως κατανοητή και πλήρες.
Πλήρες, με την έννοια πως ο συγγραφέας του, έχει αποθησαυρίσει μία σειρά αποσπασμάτων τόσο από το έργο του Μαρξ και της διατριβής του όσο και από τις πρωτογενείς πηγές. Καταφέρνει και συνδέει τα αποσπάσματα με μικρά συνδετικά κείμενα, πολύ φιλικά προς τον μέσο αναγνώστη και έτσι οδηγάει στην ολοκλήρωση της ανάγνωσής του αβίαστα.

Με αυτόν τον τρόπο, το πόνημα του Μιχάλη, γίνεται ένα καλό εφαλτήριο για κάποιον που θέλει μετά, να πάει παρακάτω. Τέλος, θέλω να αναφέρω πως για αυτά που σας είπα ανέτρεξα στον Simon Goldhill και το έργο του Who needs the Greek? Στον Βλάση Ρασσιά και το «Θύραθεν» Φιλοσοφικό Λεξικό του, και, στο βιβλίο του Paul Cartledge Οι Έλληνες, εικόνες του Εαυτού και των Άλλων.

Σας ευχαριστώ.

Γιώργος Πήττας