Από τις αναμνήσεις του Χρίστου Ηλιοφώτου
Ο κύριος Χρίστος Ηλιοφώτου γεννήθηκε στις 5 του Γενάρη 1917. Είναι ένα πολύ δραστήριο μέλος της ενορίας των Αγίων Ομολογητών. Το πρόσωπο του φωτίζεται όταν μιλά για τη ζωή του και τη δράση του στο στρατό κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Η κορμοστασιά του, το σταθερό του περπάτημα, η ζωντάνια του μαρτυρούν ότι υπηρέτησε στο στρατό. Υπηρέτησε για δέκα χρόνια στο Βρετανικό στρατό και πολέμησε στο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο απ’ όπου αποστρατεύτηκε με το βαθμό του ταγματάρχη.
Θυμάται και διηγείται με μεγάλη ευχαρίστηση γεγονότα που έζησε και όλοι καταλαβαίνουν πως η ζωή του ήταν γεμάτη δράση και προσφορά. Έχει μεγάλο απόθεμα ψυχής γι’ αυτό η προσφορά του είναι μεγάλη και εκτιμάται από πολλούς.
Γεννήθηκα στον Άη – Γιάννη της Μαλούντας, μας λεει. Όταν αποφοίτησα από το Γυμνάσιο το 1934, πήγα στην Αγγλία για να εργάζομαι και να σπουδάσω δικηγόρος. Οι δυσκολίες ήταν πολλές και αποφάσισα να καταταγώ στο βρετανικό στρατό και ταυτόχρονα να μελετώ για να περάσω τις εισαγωγικές εξετάσεις (Matriculation).
Μετά την κήρυξη του πολέμου την 1η του Σεπτέμβρη 1939 και μετά την επιστροφή μου από τη Γαλλία, μετά την υποχώρηση της Τάνκερη, οι Άγγλοι με έστειλαν για να βοηθήσω στην οργάνωση του Κυπριακού συντάγματος, στο στρατό. Όταν η Ελλάδα μπήκε στον πόλεμο, ο ενθουσιασμός των Κυπρίων ήταν μεγάλος. Πίστευαν ότι η συμμετοχή τους στο πόλεμο θα βοηθούσε και στο δικό τους λυτρωμό και για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Μεγάλος αριθμός Κυπρίων (20.000 περίπου) ζήτησαν από τον τότε Τοποτηρητή του Αρχιεπισκοπικού θρόνου, Λεόντιο, να συμβάλει ώστε να πολεμήσουν στο πλευρό της Ελλάδας. Ο Κυβερνήτης όμως δήλωσε ότι δεν μπορούν να πολεμήσουν στην Ελλάδα με βρετανικό διαβατήριο και έτσι κατετάγησαν στο Κυπριακό Σύνταγμα και πολέμησαν με το βρετανικό στρατό και είχαν την ελπίδα ότι θα δικαιωθούν και εθνικά.
Οργάνωσαν εράνους, και μάζεψαν αρκετά χρήματα. Πρόθυμα πρόσφεραν τα κοσμήματά τους, τα δακτυλίδια και τις αρραβώνες τους. Ο καθηγητής Μαυρομιχάλης πρωτοστάτησε σ’ αυτούς τους εράνους και ένιωσε συγκίνηση όταν παρελάμβανε τις αρραβώνες των κατοίκων. Τους έδινε ψεύτικα δακτυλίδια με την κορώνα της Ελλάδας, που το φορούσαν με καμάρι γιατί δήλωναν την προσφορά τους στην Ελλάδα και τη Δημοκρατία.
Αποτέλεσαν ένα σύνταγμα 20,000 ατόμων και εθελοντική ομάδα 1,500 ατόμων. Όσοι πήγαν στο στρατό πολέμησαν σε διάφορα μέτωπα, άλλοι οδηγούσαν μουλάρια φορτωμένα πολεμοφόδια και τρόφιμα στα βουνά της Αιθιοπίας και αλλού.
Εγώ έλαβα μέρος σε πολλές μάχες, σε πολλές χώρες: Γαλλία, Μέση Ανατολή, Νότιο Αφρική, Αίγυπτο, Λιβύη, Παλαιστίνη, Συρία, Αιθιοπία, Ιταλία και αποστρατεύθηκα το 1946. Όταν τέλειωσε ο πόλεμος, πολλοί είχαν ανάγκη βοήθειας και η βρετανική λεγεώνα, οργάνωση που υπήρχε από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, δεν μπορούσε να ανταποκριθεί επαρκώς για την προσφορά βοήθειας στους δυσπραγούντες απόστρατους.
Γι’ αυτό, μαζί με άλλους, φρόντισα ώστε να δημιουργηθεί ο Κυπριακός Σύνδεσμος Πολεμιστών Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Μεταξύ αυτών ήταν ο γιατρός Μικελλίδης και ο ξενοδόχος Μιχαλάκης Ευθυβούλου. Σκοπός ήταν η παροχή βοήθειας στους συμπολεμιστές, στις χήρες και τα ορφανά του πολέμου. Διοργανώσαμε εράνους στις 11 του Νιόβρη (έρανος παπαρούνας) και έγιναν μοχλός πίεσης στην Αγγλική Κυβέρνηση για παροχή επιδόματος που παίρνουν μέχρι σήμερα.
Επίσης, έκτοτε, συμμετέχουμε στις παρελάσεις κατά τις Εθνικές Επετείους 25ης Μαρτίου και 28ης Οκτωβρίου. Ο κόσμος με συγκίνηση και ενθουσιασμό μας χειροκροτεί. Τώρα, παρόλο που είναι ηλικιωμένοι συνεχίζουν να συμμετέχουν στις παρελάσεις σε ανοικτό αυτοκίνητο που παρεχώρησε για το σκοπό αυτό η ΕΛΔΥΚ. Κάθε χρόνο γίνεται συνεστίαση των μελών για σύσφιξη των δεσμών.
Πρωτοστάτησα στη δημιουργία μνημείου κοντά στην ΠΑ.ΣΥ.Δ.Υ. Ζητήσαμε τη βοήθεια του Προέδρου της Δημοκρατίας Γλαύκου Κληρίδη, που κι αυτός πολέμησε στο Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, ο οποίος πρόθυμα ανταποκρίθηκε. Ο πρόεδρος Κληρίδης κατετάγη στη Βρετανική αεροπορία κι όταν το αεροπλάνο βλήθηκε, κατέπεσε στη Γερμανία. Ο Κληρίδης κατέπεσε με αλεξίπτωτο, συνελήφθηκε αιχμάλωτος και έμεινε κρατούμενος για δύο χρόνια, οπότε αφέθηκε ελεύθερος, μετά τη λήξη του πολέμου. Με τη βοήθειά του στήθηκε το μνημείο στο οποίο αναγράφηκαν 360 ονόματα Κυπρίων που σκοτώθηκαν στον πόλεμο στο εξωτερικό.
Σ’ ένα Συνέδριο που έγινε στην Λευκωσία με τη συμμετοχή του Παγκόσμιου Συνδέσμου Βετεράνων του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου τιμήθηκε ο Πρόεδρος Κληρίδης για τη μεγάλη προσφορά του στην ελευθερία και δημοκρατία. Συχνά εκφράζω τη λύπη γιατί δεν κατέστη δυνατό να τιμηθεί, ενόσω ζούσε, ο Αντρέας Μικελλίδης (γιατρός), ο οποίος διετέλεσε πρόεδρος της Επαρχιακής Επιτροπής Λευκωσίας και υπήρξε πολύ δραστήριο μέλος.
Αποχώρησα από το Σύνδεσμο πολεμιστών, που υπήρξα Πρόεδρος για 36 χρόνια λόγω οικογενειακών προβλημάτων. Τώρα είμαι επίτιμος πρόεδρος. Ανέλαβε ο κύριος Ανδρέας Χριστόφη, πρώην διευθυντής του Κτηματολογίου και μετά το θάνατό του ανέλαβε ο κύριος Λοΐζος Δημητρίου, πρώην ανώτερος υπάλληλος της Α.Η.Κ. Με περηφάνια αναφέρω ότι ο Σύνδεσμός μας έγινε μέλος σε τρεις διεθνείς οργανισμούς παλιών πολεμιστών: στον Παγκόσμιο Σύνδεσμο Βετεράνων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στον Αντιστασιακό Διεθνή Σύνδεσμο και στον Κοινοπολιτειακό Σύνδεσμο. Αντιπροσωπεύονται στο Διεθνή Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών.
Με ευλάβεια αλλά και περηφάνια φυλάω τα παράσημα ανδρείας που έχω καθώς και το δίπλωμα που τιμήθηκα από τη Βασίλισσα της Μεγάλης Βρετανίας Μ.Β.Ε. της βρετανικής αυτοκρατορίας. Βοήθησα στην οργάνωση των συνταξιούχων δημοσίων υπαλλήλων, όπου προήδρευσα για 12 χρόνια. Ανακηρύχθηκα επίτιμος Πρόεδρος.
Αναπολώντας αυτό το στάδιο της ζωής μου νιώθω ικανοποιημένος για την αποστολή μου και την προσφορά μου. Κάθομαι στη βεράντα του σπιτιού μου και αναπολώ τα παλιά: τη γνωριμία μου και τη ζωή που έζησα με την αγαπημένη μου γυναίκα, Μαρία Φιλίππου Νικολαΐδη, που ήταν γέννημα και θρέμμα των Αγίων Ομολογητών. Ο πατέρας της ήταν υποδηματοποιός. Είχε μαγαζί στη Λευκωσία, στο τέρμα της οδού Λήδρας, κοντά στο γυναικοπάζαρο και είχε δέκα υπαλλήλους. Μαζί της απόκτησα δύο παιδιά, τον Έκτορα και την Ελένη Πατάτα και έχω δύο εγγόνια, τον Χρίστο και την Μαριλένα.
Θυμάμαι η ενορία Αγίων Ομολογητών τότε ήταν ένα χωριό κοντά στη Λευκωσία. Ήταν ο χώρος μεταξύ του Προεδρικού Μεγάρου, περιοχή Χίλτον ως το Γ.Σ.Π. και πέραν του ποταμού προς το ξωκλήσι του Προδρόμου. Ονομαζόταν το 22ο τεμάχιο έξω από τη Λευκωσία. Είχε δύο εκκλησάκια, των Αγίων Ομολογητών και του Προδρόμου. Ήταν γεωργικό χωριό γιατί από την περιοχή του Junior School ως το Χίλτον ήταν λιοχώρι, είχε πολλά ελαιόδεντρα. Σ’ αυτή την περιοχή ήταν οι εγκαταστάσεις του Χατζηκυριάκου για εμφιάλωση οξυγόνου. Υπήρχε και ένα μικρό βυρσοδεψείο. Πιο κάτω, επί της Κυριάκου Μάτση ήταν το κοιμητήριο που έκλεισε το 1950. Επίσης, είχε περιβόλια στα οποία καλλιεργούσα λαχανικά και άλλα κηπευτικά που τα πουλούσαν στους κατοίκους της Λευκωσίας ή στο παντοπωλείο της Αλάμπρας στην οδό Ερμού. Τα πότιζαν με νερό που έβγαζαν από λάκκους με αλακάτι που το γύριζαν ζώα. Επίσης, είχε ανεμόμυλο στο περιβόλι του Χρυσαφίνη (δικηγόρου) κοντά στο γνωστότατα κέντρο «Ανεμόμυλος». Όλοι σταματούσαν να πιουν κρύο νερό ή για να προμηθευτού νερό. Το περιβόλι του Χρυσαφίνη, που ήταν πολύ πλούσιος, έφτανε πέραν του ποταμού Πηθκιά ως το εκκλησάκι του Προδρόμου. Ήταν πολύ ωραίο περιβόλι με οπωροφόρα δέντρα, κηπευτικά, ήταν πραγματική όαση.
Θυμάμαι το υδραγωγείο που είναι κοντά στο γεφύρι, παρά τη λεωφόρο Γρίβα Διγενή, απ’ όπου οι «καρατζιήες» γέμιζαν τις κούζες με νερό το έβαζαν στα αμάξια (κάρα) και το πουλούσαν μια δεκάρα την κούζα. Τώρα το υδραγωγείο προστατεύεται από την Κυβέρνηση και είναι χώρος που θυμίζει τα παλιά. Για αρκετό καιρό στο υδραγωγείο λειτουργούσε μικρό καφενείο. Εκεί μαζεύονταν κυρίως συνταξιούχοι και έπαιζαν τάβλι, πιλότα και Θανάση.
Οι κάτοικοι των Αγίων Ομολογητών κυρίως ήταν δημόσιοι υπάλληλοι και εργάζονταν στα κυβερνητικά γραφεία στην Αρχιγραμματεία που είναι πολύ κοντά, ήταν τεχνίτες, καταστηματάρχες και έμποροι. Κάθε πρωί πήγαιναν με τα πόδια στη δουλειά τους. Μαζί τους έπαιρναν και το μεσημεριανό τους φαγητό. Ο δρόμος της λεωφόρου Αγίων Ομολογητών ασφαλτοστρώθηκε πριν τον πόλεμο. Απ’ εδώ περνούσαν όχι μόνο οι κάτοικοι της ενορίας αλλά και όλοι οι κάτοικοι με τα ζώα τους από τα γύρω χωριά που θα περνούσαν από την Πύλη προς τη Λευκωσία.
Οι κάτοικοι που έρχονταν από το Παλαιχώρι, Κλήρου, Δευτερά και αλλού, έφερναν τα προϊόντα τους φορτωμένα στα ζώα। Ξεκουράζονταν στο σταθμό αλόγων του Βότση που ήταν στο δίστρατο προς το Τσέρι. Από τα χαράματα περνούσαν από την Πύλη Πάφου, σταματούσαν στο Χάνι στην οδό Πάφου ή στην οδό Αμμοχώστου, όπου άφηναν τα ζώα τους και πουλούσαν τα προϊόντα τους στο παντοπωλείο.
Θυμάμαι τη λεωφόρο Σεβέρη που ήταν ένα μονοπάτι και έφθανε ως τη σημερινό σπίτι του Γιασεμίδη και λίγο πιο πάνω του Σουκιούρογλου, μεγαλέμπορου. Ηλεκτροφωτισμός δεν υπήρχε, χρησιμοποιούσαν λάμπες πετρελαίου. Οι άνθρωποι τότε δεν είχαν ανέσεις, αλλά φρόντιζαν για πρόοδο.
Εργάστηκα στο γραφείο εργασίας, ήμουν προοδευτικός και ήθελα να εφαρμοστούν και στην Κύπρο νομοθεσίες για ανθρώπινα δικαιώματα. Το γραφείο εργασίας τότε είχε πέντε υπαλλήλους. Τον Άγγλο Διοικητή Wyne, τον υποδιοικητή Κώστα Ασσιώτη, επιθεωρητή εργασίας τον υποφαινόμενο και δύο Τούρκου. Κάναμε και εφαρμόσαμε νομοθεσίες για τα προβλήματα απασχόλησης ανηλίκων. Από τη θέση του επιθεωρητή εργασίας μπόρεσα να βοηθήσω πολύ. Ο νόμος απαγόρευε την απασχόληση κοριτσιών κάτω των 14 χρονών. Όμως, πολλοί πλούσιοι είχαν υπηρέτριες (οικιακές βοηθούς) 9 χρονών και αγόρια (μισταρκούς) που δούλευαν ώρες, χωρίς μισθό. Τρομερή ήταν η κατάσταση των κοριτσιών.
Θυμάμαι και αναφέρω με συγκίνηση τα πιο κάτω γεγονότα: Παρακολούθησα μια υπηρέτρια που κουβαλούσε νερό με τους κουβάδες από τη βρύση που βρισκόταν κοντά στο Ταχυδρομείο Λευκωσίας – παρά τη σημερινή πλατεία Ελευθερίας – στο απέναντι αρχοντόσπιτο. Την ακολούθησα κι όταν ρώτησα την οικοδέσποινα, αυτή αρνήθηκε κατ’ αρχή να παραδεχτεί ότι είναι υπηρέτριά της. Όταν επέμενα και ανάφερα την ιδιότητά μου, αναγκάστηκε να επιτρέψει τον έλεγχο. Με έκπληξη διαπίστωσα ότι το κορίτσι κοιμόταν στο υπόγειο, κι όχι στο δωμάτιο των παιδιών της, όπως δήλωσε στην αρχή, μέσα σε μια πέτρινη γούρνα με λίγα κουρέλια για στρώμα και ελαφρά σκεπάσματα. «Πως τη χωράει και πως μπορεί να κοιμηθεί;» σκέφτηκα. Μέχρι σήμερα το θυμάμαι και τα συναισθήματα λύπης είναι έντονα.
Μια άλλη φορά, κοιτάζοντας από το παράθυρο του γραφείου των δικαστηρίων στην αυλή ενός αρχοντόσπιτου, είδα την υπηρέτρια του σπιτιού με δεμένα τα χέρια σε μια φοινικιά στην αυλή του σπιτιού. Φώναξα το δικαστή (που ήταν Τούρκος) να δει κι αυτός το θέαμα. Επισκέφθηκα το σπίτι του Τούρκου οικοδεσπότη. Δύσκολα οι Τούρκοι δέχονταν τέτοιες επισκέψεις και στην παρατήρησή μου γι’ αυτή τους τη συμπεριφορά εξήγησε ότι της δένουν τα χέρια για να μην τρώει φαγητό, όταν αυτοί απουσιάζουν από το σπίτι. Τόσο ο δικαστής όσο κι εγώ μείναμε άφωνοι από την εξήγηση. Εκδικάστηκε η υπόθεση και καταδίκασαν τον Τούρκο σε δέκα σελίνια πρόστιμο, σεβαστό ποσό για την εποχή.
Επίσης, φροντίσαμε για το νόμο περί εργοστασίων. Γινόταν έλεγχος στα μηχανήματα για ασφάλεια των εργαζομένων. Την εποχή αυτή δημιουργήθηκε το Γραφείο Ευημερίας, που ήταν παράρτημα του Γραφείου Εργασίας. Με την πάροδο των χρόνων αυξήθηκε το προσωπικό και η βοήθεια προς την κοινωνία πολύπλευρη. Ψηφίστηκαν πολλές νέες νομοθεσίες.
Όταν πρόεδρος ήταν ο Άγγλος Tsiatli, που ήταν πολύ προοδευτικός και δραστήριος, πολύ δημοκρατικός και επιδεκτικός σε εισηγήσεις, αποφασίστηκε παροχή κοινωνικών ασφαλίσεων, που πραγματικά ήταν μεγάλο επίτευγμα για τους εργαζομένους।
Το 1950 σε συνεργασία με το Διευθυντή Κωφών, κύριο Κόκο Μάρκου, οργανώσαμε εκπαίδευση αναπήρων στο Διδασκαλικό Κολέγιο Μόρφου. Θυμάμαι με συγκίνηση και θαυμασμό τη Μαρουλλού, που είχε αναπηρία σε μεγάλο βαθμό που κατάφερε με το ένα χέρι να χτυπά τα πλήκτρα και να δακτυλογραφεί, Όταν ήμουν Επαρχιακός Λειτουργός, βοήθησα στη δημιουργία Σχολής Αναπήρων που υπάγεται στο Υπουργείο Εργασίας και στεγάζεται σε ίδρυμα κοντά στο Μακάριο Νοσοκομείο.
Μεγάλη ήταν η δράση και το έργο πολυδιάστατο. Η προσφορά του κυρίου Ηλιοφώτου πολύ σημαντική και αξίζει σ’ αυτόν μεγάλος έπαινος. Βοήθησε πολύ η ευαίσθητη ψυχή του και ο πλούσιος συναισθηματικός του κόσμος, καθώς και η αγάπη του προς τον άνθρωπο, τη Δημοκρατία και την ελευθερία. Ο κύριος Χρίστος Ηλιοφώτου είναι ένα σωστό πρότυπο για πολλούς.
Εφ. Άγιοι Ομολογητές
Λευκωσία 2007
