Η κυρά της Λαπήθου, Γιάννης Νικολάου

 

Άνοδος Μαθησιακών Αποτελεσμάτων, Ενίσχυση Εθνικών Επιπέδων, Εύρυθμη Λειτουργία Σχολικών Μονάδων

 
Γράφει ο Δρ Ανδρέας ΣοφόκληςΕισηγήσεις

Η επιτυχία των μαθητών και των μαθητριών μας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εφαρμογή συγκεκριμένων στοιχείων τόσο στις σχολικές μονάδες, όσο και στις οικογένειες.

Όσα αναφέρω, στο γραπτό αυτό κείμενο, είμαι βέβαιος ότι οι συνάδελφοι και οι συναδέλφισσες παιδαγωγοί-εκπαιδευτικοί τα εφαρμόζουν, όχι μόνο αυτά αλλά και πολύ περισσότερα και πιο ποιοτικά τα οποία καταγράφονται στις πολλές και ποιοτικές επιτυχίες σε δράσεις, σε διαγωνισμούς.  Όμως είναι σημαντικό να τα γνωστοποιούμε στην κοινωνία των πολιτών, τόσο για να γίνονται γνωστά όσο και γιατί χρειαζόμαστε την αρωγή και τη συνεργασία γονέων-κηδεμόνων, πολιτών, ώστε να επιτύχουμε την περαιτέρω πρόοδο και άνοδο της κοινωνίας μας στον μορφωτικό, στον κοινωνικό, στον οικονομικό τομέα. Όλα τα πάρα πάνω συνδέονται άρρηκτα με τα παιδιά μας. Αυτά είναι η πορεία, το αποτέλεσμα και το μέλλον μας.

Είναι σημαντικό να εξετάσουμε κάποιες πτυχές, που εκτιμώ ότι οδηγούν στην ορθή κατεύθυνση. Είναι καίριο σημείο η έμφαση στην ανάγνωση, που σημαίνει γνώση, κατανόηση, εφαρμογή, ανάλυση, σύνθεση, αυτοαξιολόγηση, ετεροαξιολόγηση.

Η ορθή ορθογραφία και η σύνταξη είναι απαραίτητα συστατικά της επιτυχίας, σε συνδυασμό με την ορθοφωνία.

Τόσο οι παιδαγωγοί-εκπαιδευτικοί, όσο και οι μαθητές-μαθήτριες γνωρίζουμε και εφαρμόζουμε τους δείκτες επιτυχίας-επάρκειας. Οι ενότητες, τα κεφάλαια, τα κείμενα διδάσκονται και αναπτύσσονται  εντός του καθορισμένου χρονικού πλαισίου.

Οι μαθητές και οι μαθήτριές μας, πρέπει να γνωρίζουν τους όρους σε κάθε ενότητα. Να δύνανται, τόσο στον γραπτό όσο και στον προφορικό λόγο, να προβαίνουν σε εναλλαγή λέξεων, φράσεων, με πλούσιο λεξιλόγιο, ανάλογα με τις δυνατότητές τους.

Διάλογος-επιχειρηματολογία-τεκμηρίωση: Είναι καίρια συστατικά της επιτυχίας, είναι μέθοδοι που εντάσσονται και στις κοινωνικές δεξιότητες. Η μηχανική απομνημόνευση δεν ισχύει.

Εφαρμόζουμε τους κώδικες: Συμπεριφοράς, Επικοινωνίας, Μελέτης, Αξιολόγησης, με κορυφαίο τον Κώδικα Ειλικρίνειας. Αυτά σημαίνουν εμπιστοσύνη, που οδηγεί στην άνοδο των μαθησιακών αποτελεσμάτων, στην ενίσχυση των εθνικών επιπέδων, στην εύρυθμη λειτουργία των Σχολικών Μονάδων, των οικογενειών, της κοινωνίας.

Εισερχόμαστε στη Σχολική Μονάδα, έγκαιρα και αποχωρούμε μετά το πέρας των νομικών μας υποχρεώσεων. Είμαστε έγκαιρα στις τάξεις για μάθημα, εμείς, ως παιδαγωγοί, είμαστε οι οδηγοί των μαθητών και των μαθητριών.

Εφαρμόζουμε το ωρολόγιο πρόγραμμα. Σεβόμαστε τον διδακτικό χρόνο των μαθητών και των μαθητριών. Ζούμε σε ανταγωνιστικό μαθητικό περιβάλλον που οδηγεί στην ενήλικη επιτυχία ή αποτυχία, το ενδιάμεσο δεν υφίσταται πλέον. Κάθε λεπτό που μαθητές-μαθήτριες χάνουν από τα μαθήματα άλλοι/άλλες μαθητές, μαθήτριες προηγούνται.

Χαρακτηριστικό γεγονός πρέπει να είναι η σύνδεση των μεθόδων διδασκαλίας, της όλης οργάνωσης που πρέπει να έχουν οι μαθητές, οι μαθήτριες, με το σύνολο των ενδοσχολικών δράσεων. Όλοι/Όλες  πρέπει να συμμετέχουν σε  δράσεις. Αυτό σημαίνει  απόκτηση ικανοτήτων λειτουργίας στην ομάδα, ταυτόχρονα έκθεσης της προσωπικότητάς τους στους συμμαθητές/συμμαθήτριες ως πρωταγωνιστές/πρωταγωνίστριες. Όλοι και όλες πρέπει να μιλούν κατά τη διάρκεια των μαθημάτων, ενώπιον των συμμαθητών και των συμμαθητριών τους. Φυσικά αυτό είναι αδύνατο να γίνεται σε κάθε μάθημα.

Η εμφάνισή μας, είναι σημαντικό στοιχείο εκτίμησης και εμπιστοσύνης, όπως το σύνολο της παρουσίας μας. Δεν καπνίζει κανένα στέλεχος Σχολικής Μονάδας, εντός του σχολικού χώρου, όπως και οι γονείς-κηδεμόνες δεν επιτρέπεται να καπνίζουν μπροστά στα παιδιά τους, μέσα στο σπίτι, πάνω στο τραπέζι του φαγητού, αφού αυτό επιφέρει μη αναστρέψιμες συνέπειες στην υγεία των παιδιών και γίνεται αντικείμενο αρνητικής μίμησης. Είμαστε το παράδειγμα προς μίμηση, τόσο ως παιδαγωγοί όσο και ως γονείς-κηδεμόνες.

Ως παιδαγωγοί-εκπαιδευτικοί, ως γονείς-κηδεμόνες, συνεργαζόμαστε και συμβάλλουμε στην οργάνωση-πορεία-εφαρμογή-αποτελεσματικότητα του Ενιαίου Σχεδίου Δράσεων Βελτίωσης των Σχολικών Μονάδων.

Εφαρμόζουμε τις σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας, με έμφαση στην αξιοποίηση χαρτών, εκεί και όπου χρειάζεται, κυρίως στα θεωρητικά μαθήματα, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριές μας να γνωρίζουν τον χωροχρόνο γεγονότων, με ταυτόχρονη επικαιροποίηση. Χωρίς αυτά τα δύο στοιχεία μαθήματα και διδασκαλίες είναι ουσιαστικά αδύναμα έως νεκρά.

Η άψογη συνεργασία και συμπόρευση των γονέων-κηδεμόνων με τα στελέχη των Σχολικών Μονάδων είναι εκ των ων ουκ άνευ της επιτυχίας. Είναι υποχρέωση όλων η συνεργασία, σημαντικό μέρος της οποίας είναι η αλληλοενημέρωση.

Έμφαση δίνουμε στην πρόβλεψη αντικοινωνικών, βίαιων συμπεριφορών και όχι στην εκ των υστέρων αντιμετώπιση. Οι επεμβάσεις της πυροσβεστικής απλά περιορίζουν κάπως τις καταστροφές από τις πυρκαγιές.

Διαμορφωτική αξιολόγηση, είναι η προσωπική αξιολόγηση που αφορά προσωπικώς τον κάθε μαθητή και την κάθε μαθήτρια.

Εφαρμόζουμε την αυθεντική-καθημερινή αξιολόγηση.

Η διδασκαλία συμπεριλαμβάνει ερωτήσεις προς όλους και προς όλες τους/τις μαθητές-μαθήτριες, με διαστρωματικό χαρακτήρα. Στόχος είναι η συμμετοχή στα μαθήματα όλων των μαθητών, μαθητριών.

Οι επαναλήψεις γίνονται με κυκλική μεθοδολογία. => Εφαρμόζουμε την επαναφορά προ υπαρχουσών-προ απαιτούμενων γνώσεων οικοδομώντας τις νέες γνώσεις.

Τα εξεταστικά δοκίμια γίνονται κατά τη διάρκεια των τετράμηνων, ώστε να υπάρχει ο χρόνος εφαρμογής διδακτικών μεθόδων για κατανόηση λαθών, για βελτίωση της απόδοσης των μαθητών και των μαθητριών και όχι στο τέλος των τετράμηνων, με ομαδοποίηση των λαθών αλλά και για ατομική καθοδήγηση.

Είναι απαραίτητο να ανεβάζουμε τη μαθησιακή αυτοπεποίθηση των μαθητών και των μαθητριών, μέσα από τη συνεχή ενθάρρυνση και επιβράβευση. Δεν απογοητεύουμε κανένα παιδί. Γι΄αυτό ως γονείς-κηδεμόνες δεν επιτρέπεται να προβαίνουν σε συγκρίσεις μεταξύ των παιδιών τους ή/και σε συγκρίσεις με άλλα παιδιά.Η διδασκαλία και το εξεταστικό δοκίμιο είναι συνδεδεμένα μέσα από τη διαστρωματική μέθοδο. Οι ερωτήσεις τα θέματα των εξεταστικών δοκιμίων, όπως και οι μέθοδοι διδασκαλίας, συνδέονται με τους στόχους του Υπουργείου Παιδείας Αθλητισμού και Νεολαίας,  οδηγούν στην απόκτηση και κοινωνικών δεξιοτήτων, όπως ο διάλογος, τα επιχειρήματα, η τεκμηρίωση, η ορθή συμπεριφορά τόσο ως πομπός, όσο και ως δέκτης.

Οι μαθητές και οι μαθήτριες, πρέπει να γνωρίζουν τα ονοματεπώνυμα των παιδαγωγών-εκπαιδευτικών τους και να τους προσφωνούν με τον σωστό τρόπο, με την ανάλογη ευγένεια, να γνωρίζουν την ενότητα, το κεφάλαιο, τον τίτλο του κάθε επόμενου μαθήματος, ώστε να έχουν το χρόνο να μελετούν.

Οι γονείς-κηδεμόνες δε μιλούν αρνητικά κατά των παιδαγωγών-εκπαιδευτικών των παιδιών τους ακόμα και αν είναι βέβαιοι για κάποιο λάθος τους, αυτό προκαλεί τον κλονισμό της αγάπης και της εμπιστοσύνης που πρέπει να τρέφουν οι μαθητές και οι μαθήτριες για τους παιδαγωγούς τους, ώστε να εμπνέονται από αυτούς, να ακολουθούν τις συμβουλές και τις οδηγίες τους για την πρόοδό τους.

Πρέπει να συνδέεται το σύνολο των ενοτήτων, των τίτλων των κεφαλαίων, των κειμένων του έτους, αυτό συμβάλλει στην ορθή καθοδήγηση, πορεία, εφαρμογή της διδακτικής μεθόδου, με εφαρμογή της κυκλικής μεθόδου διδασκαλίας.

Αξιοποιούμε τη βιβλιοθήκη, με ερευνητικό τρόπο. Δραστηριοποιούμε τους μαθητές και τις μαθήτριες, μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας. Στις ενδοσχολικές εκδηλώσεις φροντίζουμε να συμμετέχει ο κάθε μαθητής και η κάθε μαθήτρια. Οι εκδηλώσεις αυτές είναι και πρέπει να είναι συνδεδεμένες με τις ολιστικές μεθόδους διδασκαλίας, με τις κοινωνικές δεξιότητες συνεργασίας.

Τα εξεταστικά δοκίμια και όλα τα επίσημα έγγραφα χρήζουν της δέουσας προσοχής. Η συνεργασία μεταξύ των παιδαγωγών-εκπαιδευτικών είναι δεδομένη. Στο πλαίσιο αυτό γίνονται οι παιδαγωγικές συνεδρίες, κάθε εβδομάδα, όπως και οι συνεδρίες των καθηγητικών συλλόγων.

Εκεί και όπου είναι δυνατό, από το σχολικό πρόγραμμα, γίνονται  κοινά εξεταστικά δοκίμια, όπως και διδακτική διαθεματική προσέγγιση, συνεργασίας παιδαγωγών-εκπαιδευτικών από διαφορετικά μαθήματα.

Οι κατ΄ οίκον εργασίες έχουν συγκεκριμένους στόχους, όπως έρευνας, κριτικής σκέψεως, να μπορούν οι μαθητές και οι μαθήτριες να τις διεξέρχονται σε μικρό χρονικό διάστημα, ώστε με ενθουσιασμό να τις διεκπεραιώνουν χωρίς να ανατρέχουν σε γονείς, σε φροντιστήρια, με ό, τι αρνητικές συνέπειες έχουν αυτά.

Επιβάλλεται η συνεργασία μεταξύ γονέων-κηδεμόνων και παιδαγωγών-εκπαιδευτικών. Πάντοτε εξηγούμε σε γονείς-κηδεμόνες, όπως πρέπει να αναλύουμε και τις οδηγίες προς τους μαθητές και προς τις μαθήτριες, με: σαφήνεια, ακρίβεια, ευκρίνεια, καθαρότητα στον λόγο και συγκεκριμένα.

Οι γονείς-κηδεμόνες μπορούν να επισκέπτονται τους διδάσκοντες και τις διδάσκουσες παιδαγωγούς-εκπαιδευτικούς σε συγκεκριμένη ώρα και ημέρα, όπως καθορίζονται από το εβδομαδιαίο πρόγραμμα.

Η εύκοσμη  εμφάνιση, η ευγενική συμπεριφορά, είναι στοιχεία που δεν μένουν απαρατήρητα. Αυτά δεν είναι αρκετό να τα εφαρμόζουν μόνο οι παιδαγωγοί-εκπαιδευτικοί αλλά πρέπει να τα εφαρμόζουν και οι γονείς-κηδεμόνες.

Ως παιδαγωγοί-εκπαιδευτικοί, είμαστε ταγμένοι και ταγμένες για τα δύσκολα όχι για τα εύκολα, γνωρίζουμε ότι βρισκόμαστε συνεχώς υπό τον έλεγχο της κοινωνίας αλλά και ότι είμαστε αδιαλείπτως σε σύγκρουση με όποια συμφέροντα και είναι πολλά, ποικίλα, πολύτροπα που αντιμάχονται την παιδεία, τη μόρφωση. Όλα αυτά τα συμφέροντα, γνωστά και άγνωστα, δεν ενδιαφέρονται και δεν επιθυμούν, αρχές όπως η ηθική, η ορθοδοξία, η πίστη και η αγάπη προς την πατρίδα, η συνέχεια των γενεών, η ψυχική, πνευματική, σωματική υγεία των ανθρώπων, η οικογένεια με τη σωστή αξία και σημασία.

Αντιμάχονται, μέσα από εικονικές πραγματικότητες, ακόμα και την επιστροφή των νέων ανθρώπων, των νέων οικογενειών, για μόνιμη εγκατάσταση πίσω στις κοινότητες, στην ύπαιθρο, εκεί όπου η ντομπροσύνη, είναι τιμή, η συνεργασία και η προσωπικότητα κυριαρχούν, σε αντίθεση με τις μάζες των μεγαλουπόλεων, με όλες τους τις παρενέργειες.    

Όσοι αγαπούμε τα παιδιά μας, οφείλουμε πλέον να συμπαραταχθούμε, να εγκαταλείψουμε τις μικροδιαφωνίες, που είναι λογικό να υπάρχουν στη δημοκρατία. Επιβάλλεται να θέσουμε ισχυρό ανάχωμα στις αρνητικές επιδόσεις και επιδράσεις.

Είναι αδιανόητο να είμαστε, ως Έλληνες Κύπριοι Πολίτες, τρίτοι από το τέλος στη φιλαναγνωσία. Τα παιδιά μιμούνται, δυστυχώς μιμούνται τις πολλές αρνητικές συνήθειες, κυρίως οικογενειακού περιβάλλοντος. Από εμάς εξαρτάται να προχωρήσουμε στον μορφωτικό τομέα. Οι γνώσεις ποτέ δεν πρέπει να σταματούν. Η διά βίου μόρφωση είναι κύριος και καίριος στόχος τόσο της Κυπριακής Δημοκρατίας όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γι΄αυτό λειτουργούν πολλά ποιοτικά προγράμματα.

Οι παιδαγωγοί-εκπαιδευτικοί και το σχολικό περιβάλλον δε δημιουργούν τα πολλά και ποικίλα προβλήματα που αναπτύσσονται στις σχολικές μονάδες. Όλα αυτά εισέρχονται στο παιδαγωγικό και εκπαιδευτικό σύστημα. Οι παιδαγωγοί-εκπαιδευτικοί, κάθε βαθμίδας και θέσεως, καλούνται, μέσα από την παιδαγωγική-εκπαιδευτική νομοθεσία και ηθική, να τα περιορίσουν, να τα λύσουν, πάντοτε σε άψογη συνεργασία με καθ΄ ύλην αρμόδιους φορείς.

Είναι καιρός να θέσουμε εκτός όλους όσους καταστρέφουν τα παιδιά μας με τις όποιες αρνητικές επιδράσεις και ενέργειες.

Δρ. Ανδρέας Σοφόκλης

Συγγραφέας, Ερευνητής, Αρθρογράφος, Δοκιμιογράφος

Κεβόρκ Κεσισιάν: Ο θρύλος των τουριστικών οδηγών της Κύπρου

Του Φοίβου Νικολαΐδη

Ο Κεβόρκ Κεσισιάν ήταν ένας ωραίος άνθρωπος, καλός ομιλητής με αίσθηση του χιούμορ. Είχε οξεία κρίση και το χάρισμα να κάνει προεκτάσεις στα θέματα που συζητούσε, γιατί είχε πλούσιες γνώσεις. Ντόμπρος από τη φύση του, είχε άποψη που την εξέφραζε όμως νηφάλια και με μετριοπάθεια. Το πάθος του για την Κύπρο ήταν ξεχωριστό. 

Δεν μπορούσε κανείς, να μαντέψει εύκολα από τη σεμνή συμπεριφορά και την απλότητά του, ότι αυτός ο συμπαθέστατος άνθρωπος είχε τόσες πολλές γνώσεις και τόσες μεγάλες εμπειρίες της ζωής. Πολύγλωσσος, μελετητής, ερευνητής, συγγραφέας και εκδότης ήταν ένας σύγχρονος του καιρού του στοχαστής, που του άρεσε να οργώνει την Κύπρο από άκρο σε άκρο, να μαθαίνει, να αποκτά εμπειρίες και να καταγράφει τόπους, μέρη και ανθρώπους, πότε με τις ωραίες φωτογραφίες του και πότε με τα περιεκτικά κείμενά του.

Ακούραστος οδοιπόρος της ζωής, εργατικός με δημιουργική πνοή συνδύαζε θαυμάσια το τερπνόν μετά του ωφελίμου, παράγοντας συνέχεια μοναδικό έργο στον τουριστικό τομέα για την εποχή. Δούλεψε αδιάκοπα για τρεις δεκαετίες ως δημοσιογράφος και συνεργάτης σε περιοδικά και εφημερίδες, καταγράφοντας μοναδική δουλειά, που σήμερα αποτελεί σημείο αναφοράς για το τότε.

Ο Κεβόρκ παντρεύτηκε την Josephine και απέκτησαν δυο παιδιά τον Jirayr Keshishian (1940 – 1992). Ιδιοκτήτη των εκδόσεων & Βιβλιοπωλείου “Moufflon bookshop & publications” και την Ruth Keshishian, που ασχολείτο μέχρι πρόσφατα με τις εκδόσεις και πωλήσεις του βιβλιοπωλείου.

Ένα ταραχώδες ξεκίνημα
Το ξεκίνημα της ζωής του ήταν άκρως περιπετειώδες. Η τύχη του επιφύλασσε ένα σκληρό παιχνίδι. Από την τρυφερή παιδική του ηλικία, η μοίρα άρχισε να τον κτυπά με τραγικές συμφορές γεμάτες πόνο και δάκρυ, αντί για χάδι και παιχνίδι. Γεννήθηκε μια βροχερή μέρα του Δεκέμβρη του 1909 στην κοσμοπολίτικη πόλη των Αδάνων, της Οθωμανικής τότε αυτοκρατορίας από εύπορη οικογένεια εμπόρων. Τίποτα δεν προδιέθετε, για το τι θα επακολουθούσε με την οικογένεια και τη ζωή του.

Το πατρογονικό του σπίτι βρισκόταν στην Αρμενική πόλη Sis (πρώην πρωτεύουσα του βασιλείου της Κιλικίας – ένας πυρήνας πολιτισμού της Αρμενίας) της οποίας οι Τούρκοι άλλαξαν το όνομα σε Kozan. Οι Αρμένιοι συνέχισαν να ζουν εκεί μέχρι το 1923. Στην προσπάθεια παραχάραξης της ιστορίας, οι Τούρκοι έχουν εξαφανίσει κάθε τι που θα θύμιζε τους κτήτορες των ιερών και τους αληθινούς ιδιοκτήτες της πόλης. Σήμερα, μόνο τα αρχαία χρονικά και οι θολές αρμενικές επιγραφές πάνω σε διατηρημένα ερείπια ναών και φρουρίων μαρτυρούν την προηγούμενη αρμενική παρουσία στην Κιλικία.

Τα μεγάλα βάσανα του Κεβόρκ άρχισαν από πολύ νωρίς να ορίζουν τη μοίρα του σαν αρχαία τραγωδία. Η μητέρα του πέθανε στη γέννα του δεύτερου της παιδιού, του μικρότερου αδελφού του. Έτσι, από πολύ ενωρίς, σε μια τρυφερή ηλικία έμεινε ορφανός από μητέρα. Δεν του έφτανε όμως αυτό, έχασε και τον αδελφό του σε λίγα χρόνια. Το 1915 στα Άδανα, Τούρκοι στρατιώτες εισέβαλαν ξαφνικά στο σχολείο του αδελφού του, ψάχνοντας Αρμένιους αντιφρονούντες. Σκότωσαν μερικούς μαθητές, -μεταξύ αυτών και τον αδελφό του- όταν τα αθώα πιτσιρίκια φοβήθηκαν και προσπάθησαν να διαφύγουν από τον στρατό.

Το βάρβαρο και οργανωμένο έγκλημα της γενοκτονίας των Αρμενίων, που ξεκίνησε στις 24 Απριλίου 1915 στην Κωνσταντινούπολη, ξαπλώθηκε σαν λαίλαπα, αστραπιαία σε όλη τη Μικρά Ασία έως τα ανατολικά σύνορα, προκαλώντας βιβλικές καταστροφές, βίαιους σκοτωμούς, απάνθρωπους ξεριζωμούς και αμέτρητους κατατρεγμένους πρόσφυγες.

Η αναγκαστική διαφυγή των κατοίκων από την πυρπολημένη και λεηλατημένη πόλη, αναζητώντας ασφαλές καταφύγιο ήταν αναπόφευκτη. Για να γλυτώσουν από τις θηριωδίες και τη μανία των Τούρκων, οι χιλιάδες ξεριζωμένοι από τις πατρογονικές τους εστίες οι κάτοικοι, σχημάτισαν τεράστιες ανθρώπινες ουρές. Τα «καραβάνια» φυγής που ξεκίνησαν αναγκαστικά το καταραμένο 1915 ήταν ένα ταξίδι χωρίς επιστροφή. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά ξεκίνησαν με λιγοστά υπάρχοντα στον ώμο, ζώα και κάρα τσουβαλιασμένα με παιδιά, ανήμπορους γέροντες και ασθενείς, σ’ ένα μακρύ και επικίνδυνο οδοιπορικό προς το άγνωστο. Ήταν όμως θέμα ζωής και θανάτου η φυγή από την κόλαση των σφαγών. Ο Κέβορκ ήταν δεν ήταν ακόμη έξι χρόνων, όταν μια παγερή νύχτα μαζί με τον πατέρα του Κρικόρ αναγκάστηκαν να φύγουν μεσάνυκτα, κρυφά και πεζοί από την κόλαση των Αδάνων μαζί με χιλιάδες άλλους κατατρεγμένους. Δεν υπήρχε άλλος τρόπος διαφυγής από την εφιαλτική κατάσταση που δημιούργησαν οι Οθωμανοί Τούρκοι σκορπώντας τον θάνατο και τον τρόμο στους “αλλόθρησκους”. Ενώθηκαν με το τεράστιο ανθρώπινο κομβόι, που ακολούθησε την ασφαλή πορεία κατά μήκος του ποταμού Ευφράτη προς το Ντερ Ζορ, το τελευταίο σημείο στις ερήμους της Συρίας, για να καταλήξουν όλοι μαζί πρόσφυγες στην ξένη χώρα.

Δεκάδες χιλιάδες οικογένειες Αρμενίων ξεριζωμένοι από τα σπίτια τους βαδίζουν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης προσφύγων μέσα στην έρημο της Συρίας. (φωτό από το Αρμενικό Εθνικό Ινστιτούτο)

Η περιπετειώδης πορεία συνεχίστηκε ασταμάτητα για τρία συνεχόμενα μερόνυχτα με ελάχιστους, αναγκαστικούς σταθμούς. Οι προμήθειες από φαγητό και νερό, όσα μπόρεσαν να πάρουν μαζί τους, τέλειωσαν γρήγορα. Αφού διένυσαν με τα πόδια, μια τεράστια απόσταση -πάνω από 500 χιλιόμετρα-, έφθασαν στην πόλη Ράκα της Συρίας εξαντλημένοι και απελπισμένοι από το μεγάλο κακό που τους βρήκε. Δεν έφταναν όμως μόνο αυτά. Εκεί, που ένιωσαν λίγο ασφαλείς από το τρομερά δύσκολο οδοιπορικό και τα παιδιά, αμέριμνα και ανυποψίαστα, άρχισαν να παίζουν, ο πατέρας του Κρικόρ βρήκε τραγικό τέλος, αφού πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε αναίτια από έφιππους Τούρκους ζαπτιέδες, που συνόδευαν και παρακολουθούσαν το ανθρώπινο κομβόι, τρομοκρατώντας τους, για να συνεχίσουν τη φυγή -όσο πιο μακριά γινότανε- από την Τουρκία!

Ξαφνικά τότε, ο μικρούλης Κεβόρκ βιώνει το συγκλονιστικό δράμα της απώλειας όλης της οικογένειάς του. Ολομόναχος πια, με ασυγκράτητο πόνο ψυχής, το πεντάρφανο και απροστάτευτο προσφυγόπουλο, αφημένο στο έλεος του Θεού, βρέθηκε μόνο και έρημο σε μια ξένη χώρα μεταξύ αγνώστων.

Θεία πρόνοια και τύχη αγαθή, μια καλοσυνάτη γυναίκα που βρέθηκε στο διάβα του, ανέλαβε χωρίς δεύτερη σκέψη την προστασία και τη φροντίδα του ανήλικου Κεβόρκ. Κρατώντας τον σφιχτά από το χέρι, συνέχισαν το οδυνηρό οδοιπορικό, περπατώντας με τους άλλους ατέλειωτα χιλιόμετρα μέχρι την άκρη του Ευφράτη ποταμού. Αφού τον έδεσε σε ένα φουσκωμένο ασκί προβάτου, όπως ήταν η παράδοση από τα αρχαία χρόνια, διέσχισαν τα βαθιά νερά σε μια νύχτα μουντή χωρίς φεγγάρι στον ουρανό.

Ύστερα από μια απίστευτα περιπετειώδη πορεία γεμάτη τρομερές δυσκολίες και αναπάντεχους κινδύνους, εξαντλημένοι από την πεζοπορία, νηστικοί και διψασμένοι, τράβηξαν με πείσμα για επιβίωση μια νέα πορεία στο δρόμο τους προς το Χαλέπι. Αφού διένυσαν άλλα 200 συγκλονιστικά χιλιόμετρα με τα πόδια, έφθασαν το τρίτο βράδυ στο Χαλέπι, εντελώς εξαντλημένοι. Εκεί υπήρχε κλιμάκιο του Ερυθρού Σταυρού με εθελοντές από διάφορες χώρες, που τους πρόσφεραν στοιχειώδη ανθρωπιστική βοήθεια και στήριξη. Αναλογιζόμενοι την κόλαση που άφησαν πίσω τους, ο τόπος τώρα φάνταζε όπως τη γη της επαγγελίας. Τον μικρό Κεβόρκ αφού τον κατέγραψαν μαζί με άλλα παιδιά, τον παρέδωσαν σε ένα πρόχειρο ορφανοτροφείο, που είχε συσταθεί για ασυνόδευτα παιδιά. Το μαραθώνιο αυτό οδυνηρό, αλλά σωτήριο οδοιπορικό χάραξε για πάντα τη ζωή του Κεβόρκ. Είναι ίσως, σ’ αυτή τη μεγάλη, πικρή εμπειρία ζωής, που μπορεί να εντοπίσει κανείς το μεγάλο πάθος του για την πεζοπορία σε όλη τη μετέπειτα ζωή του, αλλά και την ανυπέρβλητη ψυχική δύναμη που τον διέκρινε.

Στην παραλία των Φοινικούδων στη Λάρνακα, δίπλα στη μαρίνα, στο σημείο εκεί όπου πάτησαν για πρώτη φορά το πόδι τους χιλιάδες ξεριζωμένοι Αρμένιοι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, βρίσκεται σήμερα το μνημείο Γενοκτονίας των Αρμενίων, να θυμίζει τα εγκλήματα της γενοκτονίας και του ξεριζωμού. Κάπου εκεί κοντά είχε αράξει και το πλοίο από τη Συρία το 1920, φορτωμένο ξεριζωμένους Αρμένιους πρόσφυγες, που έφερε μαζί του από τη Συρία και τον μικρό Κεβόρκ Κεσισιάν.

Ήταν έντεκα μόλις χρόνων, όταν πάτησε το πόδι του στην Κύπρο για πρώτη φορά. Από τότε, η φιλόξενη γη της Κύπρου έγινε ο τόπος του, η δεύτερη του πατρίδα, που αγάπησε πολύ. Η μικρή Αρμενική κοινότητα που υπήρχε στην πόλη, άνοιξε διάπλατα τις αγκάλες της και τον υποδέχτηκε μαζί με πολλούς άλλους πρόσφυγες. Η πόλη της Λάρνακας φιλοξένησε τις πρώτες χιλιάδες επιζώντων της πρώτης γενοκτονίας των Οθωμανών και στη μνήμη των θυμάτων χτίστηκε η εκκλησία του Αγίου Στεφάνου.

Ο Κεβόρκ όπως και άλλα παιδιά έπρεπε να συνεχίσει το σχολείο, που άφησε πίσω του. Στην αρχή, πήγαινε στο αρμενικό σχολείο που στήθηκε πρόχειρα στο προαύλιο της εκκλησίας του Αγίου Λαζάρου, που είχε ευγενώς παραχωρήσει ο Μητροπολίτης Λάρνακας. Μετά από ένα χρόνο περίπου, η Αμερικανική Ακαδημία στη Λάρνακα είχε δημιουργήσει αρμενικό σχολείο και ο Κεβόρκ έγινε δεκτός στη σχολή. Ο τότε διευθυντής της Ακαδημίας Δρ Weir του πρόσφερε στέγη με αντάλλαγμα τη βοήθεια του για μικροθελήματα και μικροδουλειές στη σχολή. Ο Κεβόρκ αποδέχτηκε την προσφορά με ευγνωμοσύνη.

Τα απλά και ήρεμα αυτά σχολικά χρόνια ήταν η πρώτη ευτυχισμένη περίοδος της ζωής του, όπως συχνά τα αναπολούσε, γιατί ένιωθε ασφαλής και ευτυχισμένος. Ευαίσθητος, κοινωνικός με πολλά ενδιαφέροντα, συμμετείχε ενεργά σε αθλητικές δραστηριότητες, όπως ήταν το ποδόσφαιρο, το χόκεϊ και το τένις. Παράλληλα, ενδιαφερόταν για τα κοινά συμμετέχοντας σε συζητήσεις για τα προβλήματα της πόλης και της κοινωνίας. Το ταλέντο του στο γράψιμο το ανακάλυψε όταν συνεισέφερε στο σχολικό περιοδικό με άρθρα και κείμενά του. Πώς όμως ξεκίνησε το ενδιαφέρον του Κεβόρκ για τα ταξίδια; Τι ήταν αυτό που του κέντρισε την προσοχή για τον τουρισμό; Έφηβος μαθητής ακόμη έζησε μια νέα -αυτή τη φορά ευχάριστη- εμπειρία, που του χάραξε νέους δρόμους και του άνοιξε νέες προοπτικές. Στο αίτημα της εταιρίας «Mantovani Shippers of Larnaca», που αναζητούσε συνοδούς για μικρές ομάδες ταξιδιωτών, που κατέφθαναν με κρουαζιερόπλοια στο λιμάνι της Λάρνακας, ο Κεβόρκ χωρίς καλά, καλά να γνωρίζει τι ακριβώς θα έκανε, ανταποκρίθηκε θετικά.

Μαθητάκος ακόμη, περιδιαβάζοντας ως οδηγός επιλεγμένα αξιοθέατα, συνομιλώντας μαζί με ξένους τουρίστες και οδηγώντας τους από το ένα ενδιαφέρον σημείο της πόλης στο άλλο, δεν ήταν μόνο μια ωραία απόδραση από το σχολείο. Ήταν ταυτόχρονα μια μοναδική ευκαιρία, που του χάριζε, εκτός από το χαρτζιλίκι, γνώση, εμπειρία και αυτοπεποίθηση, ανοίγοντας του νέες ευκαιρίες στη ζωή. Η ξεχωριστή αυτή ενασχόληση ήταν και το “φροντιστήριο” για να μάθει για τον τουρισμό και τον κόσμο των ταξιδιών.

Αφού, ως τακτικός και μόνιμος πλέον εθελοντής συνοδός απέδειξε ότι έχει ικανότητες, η εταιρεία, του εμπιστεύτηκε και εκτός πόλεως συνοδείες επισκεπτών/τουριστών. Έτσι, άρχισε να συνοδεύει ξένους ταξιδιώτες και εκτός της πόλης, όπως ήταν τότε το δρομολόγιο -Αμμόχωστος/Βαρώσια & Σαλαμίνα – ή στη Λευκωσία. Η εθελοντική αυτή εργασία, (προάγγελος του tour guide, ξεναγός) στα τέλη της δεκαετίας του 1920, του έδωσε την εξαιρετική ευκαιρία να γνωρίσει καλά και να εξοικειωθεί με σημαντικά μέρη και τοποθεσίες, που είχαν τουριστικό ενδιαφέρον για τους επισκέπτες. Παράλληλα, μέσα από τις συζητήσεις μαζί τους, τις ερωτήσεις και τις απορίες τους, διάβαζε και μάθαινε τις απαραίτητες απαντήσεις, ώστε στα χρόνια που ακολούθησαν, να διαμορφώσουν το όλο σκεπτικό για τη συγγραφή τελικά των πρώτων ταξιδιωτικών του οδηγών.

Μετά το σχολείο άρχισε στον ελεύθερο του χρόνο να διασχίζει το νησί με το ποδήλατο. Λάτρης του ποδηλάτου, έμεινε πιστός στη χρήση του σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Οι ποδηλατικές του εξορμήσεις τον πήραν μέχρι την επαρχία Πάφου και στην Καρπασία και πίσω στη Λάρνακα που διέμενε. Κοιμόταν σε μοναστήρια και ξερές κοίτες ποταμών. Τρεις καλοί του φίλοι ξεκίνησαν μαζί του την περιπέτεια αυτή, αλλά δεν άντεξαν και τον εγκατάλειψαν σύντομα, πριν φτάσουν στη Λεμεσό.

Η σχολική φωτογραφία του 1928 με τον διευθυντή Δρ Weir καθήμενο και τον Κεβόρκ Κεσισιάν στην τελευταία σειρά όρθιο χωρίς γραβάτα. (Δεν συμπαθούσε τις γραβάτες και τις απέφευγε από τότε).

Αφού αποφοίτησε από την Αμερικανική Ακαδημία Λάρνακας το 1928 και μη έχοντας πόρους, για να συνεχίσει περαιτέρω την εκπαίδευσή του, υπέβαλε αίτηση στην εταιρεία “Eastern Telegraph Office” με έδρα τη Λάρνακα. Αφού πέρασε με επιτυχία τη γραπτή εξέταση, που ήταν ένα σύντομο δοκίμιο στα Αγγλικά για την ιστορία του νησιού, προσελήφθηκε το 1928. Στη συνέχεια, η εταιρεία μετονομάστηκε σε “Cable & Wireless” και μεταφέρθηκε στο υποκατάστημα Λευκωσίας. Εργάστηκε στο Τηλεγραφείο και υπηρέτησε ως τηλεγραφητής σε διάφορα μέρη της Κύπρου.

Υπήρξε επίσης αθλητής και δραστήριο μέλος του παλαιού Πεζοπορικού Ομίλου Λάρνακας (ΠΟΛ). Κατά τη δεκαετία του 1930 εργάστηκε και ως ξεναγός και υπήρξε ένας από τους πρώτους που άσκησαν το επάγγελμα αυτό στην Κύπρο.

Ήταν τότε που άρχισε να γράφει κείμενα και άρθρα, που αφορούσαν την ιστορία και τα γεγονότα του νησιού στο περιοδικό “Zodiac”. Για τρεις δεκαετίες -μέχρι το 1960- υπήρξε τακτικός συνεργάτης και αυτά που έγραψε, παραμένουν ακόμη κείμενα αναφοράς, “κομμάτια εποχής”. Το αεροδρόμιο Λευκωσίας άνοιξε για τους πολίτες για πρώτη φορά, μετά το τέλος του πολέμου, επιτρέποντας την άφιξη μεγαλύτερου αριθμού ταξιδιωτών, πέραν από αυτούς που ερχόντουσαν με τα κρουαζιερόπλοια. Στην αρχή της Κυπριακής Δημοκρατίας το 1960 και μετά, το Εμπορικό Επιμελητήριο του ζήτησε να συγκεντρώσει διάφορες πληροφορίες για το εμπόριο και τα προϊόντα του νησιού σε έναν ετήσιο κατάλογο, τον οποίο επιμελείτο για μια δεκαετία.

Ο Κεβόρκ Κεσισιάν (δεξιά) συνομιλεί με ξένους τουριστικούς πράκτορες που επισκέφθηκαν την Κύπρο τη δεκαετία του ’80.

Από τις αρχές της δεκαετίας του ΄70, ο τουρισμός άρχισε να αλλάζει μορφή. Οι ενημερωμένοι ταξιδιώτες από πολύ μακριά, αντικαταστάθηκαν από τον «μαζικό τουρισμό». Αυτό του προκαλούσε θλίψη, γιατί μειώθηκε το ενδιαφέρον για την ιστορία και τον πολιτισμό του νησιού. Ήταν τότε που αυξήθηκε περισσότερο το ενδιαφέρον για τις ανέμελες διακοπές στη θάλασσα, στην άμμο και στον ήλιο, παρόλο που είχαν γίνει μεγάλες προσπάθειες από το 1960, για να αποτραπεί το νησί να γίνει μια άλλη «Κόστα Μπράβα» (παράκτια περιοχή της Καταλονίας στην Ισπανία), διατηρώντας τις παράκτιες περιοχές απαλλαγμένες από την ανάπτυξη. Οι προτάσεις όμως δεν ψηφίστηκαν σε νόμο και αγνοήθηκαν συστηματικά.

Παρόλο που είχε φωτογραφική μηχανή και έβγαζε φωτογραφίες κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του τόσο στο νησί όσο και στο εξωτερικό, η προσέγγισή του για τις δημοσιεύσεις του ήταν να συμπεριλάβει έργα όλων των ντόπιων φωτογράφων της περιόδου μαζί με φωτογραφίες από τα κρατικά αρχεία, τοπικά και ξένα μουσεία, υπουργεία και μεμονωμένους αρχαιολόγους που κατείχαν κυπριακά τεχνουργήματα.

Η ιδέα για τον ταξιδιωτικό «Οδηγό» ξεκίνησε το 1944 από ένα άρθρο με τίτλο: «Πού είναι οι ταξιδιωτικοί οδηγοί στην Κύπρο;» που γράφτηκε στην τοπική αγγλική εφημερίδα “The Cyprus Post”. Σε απάντηση στο ερώτημα, η πρώτη έκδοση ήταν έτοιμη για εκτύπωση στις 25 Μαΐου 1945, αλλά λόγω των πολεμικών περιορισμών, κυκλοφόρησε μόλις τον Μάρτιο του 1946. Ο Ταξιδιωτικός Οδηγός είχε ζήτηση από ένα συνεχώς αυξανόμενο αναγνωστικό κοινό και συνεχίστηκε έτσι -ούτε λίγο, ούτε πολύ- σε 17 εκδόσεις μέχρι το 1997! Μια πρωτιά και μια μεγάλη επιτυχία που έμεινε στην ιστορία του κυπριακού τουρισμού.

Οι εργασίες σχεδιασμού & εκτύπωσης του Οδηγού πραγματοποιήθηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο από την εταιρεία “Mark & Moody Press”, Stourbridge, U.K. Ίσως όμως, να διερωτηθείτε το γιατί εκεί; Επειδή ο Κεβόρκ Κεσισιάν εργαζόταν στην εταιρεία “Cable & Wireless”, όπου έγραφε άρθρα για τις πολιτιστικές & άλλες εκδηλώσεις της Κύπρου, στο περιοδικό “ZODIAC”. Καθώς το περιοδικό τυπωνόταν στο Stourbridge, ο Κεβόρκ θεώρησε ότι ήταν καλύτερο να συνεργαστεί μαζί τους στην εκτύπωση του Οδηγού. Η στενή συνεργασία του με τον κ. Mark είχε ως αποτέλεσμα την κατάληξη της μορφής, της επιλογής των γραμματοσειρών και του χαρτιού. 

Τα τυπωμένα αντίγραφα στάλθηκαν στο λιμάνι της Αμμοχώστου και διανεμήθηκαν σε όλο το νησί από την εταιρεία “Poulias & Koniaris News Agents”. Μετά τη γέννηση της Δημοκρατίας το 1960 και μετά, η εκτύπωση γινόταν τοπικά στα τυπογραφεία “PRINTCO”. Αυτό περιλάμβανε τη γαλλική, γερμανική και ελληνική έκδοση, καθώς και τον οδηγό Λευκωσίας και Αμμοχώστου.

Οι παλιοί γραμμικοί χάρτες που βρίσκονται στους τουριστικούς οδηγούς, φαίνεται να προσελκύουν την περισσότερη προσοχή αυτή τη στιγμή. Ο John Sabry 1914-2006 ζωγράφος και φωτογράφος, ήταν ο πρώτος που συνεργάστηκε με τον συγγραφέα Κεβόρκ Κεσισιάν και έβαλε το στυλ του για τις μελλοντικές εκδόσεις. Μέχρι τη 15η έκδοση, υπήρχαν συνολικά 17 αναδιπλωμένοι χάρτες. Μπορείτε κάλλιστα να φανταστείτε τους οδηγούς να περιθωριοποιούνται με τον ερχομό του διαδικτύου και περισσότερο με τα έξυπνα τηλέφωνα.

Παρόλα αυτά υπάρχει ακόμη ζήτηση για τους παλιούς ταξιδιωτικούς οδηγούς, για άλλους όμως λόγους. Άτομα π.χ. που γοητεύονται από παλιές διαφημίσεις ή επιθυμούν να μελετήσουν τους χάρτες όπου τα ονόματα των δρόμων έχουν αλλάξει ή διαμορφωθεί. Παλιές επίσης φωτογραφίες και πολλά άλλα. Όλοι οι κυπριακοί οδηγοί που έχουν εκτυπωθεί, εξακολουθούν να τυπώνονται σε πολλές άλλες γλώσσες.

Εξέδωσε το γνωστό τουριστικό οδηγό “Ρομαντική Κύπρος” που κυκλοφορούσε σε τέσσερις γλώσσες (αγγλική γλώσσα, γαλλική, γερμανική και ελληνική). Ο Κεβόρκ Κεσισιάν όμως, δεν σταμάτησε μόνο στους τουριστικούς οδηγούς. Πρόχώρησε και εξέδωσε επίσης τα ακόλουθα βιβλία:

1. Λευκωσία: η πρωτεύουσα της Κύπρου άλλοτε και τώρα : μια αρχαία πόλη με πλούσια ιστορία, με φωτογραφίες και χάρτες / Κεβόρκ Κ. Κεσισιάν, μετάφραση του Κύπρου Π. Ψυλλίδη.

2. Αμμόχωστος, πόλη και επαρχία, από τα παλιά χρόνια μέχρι το 1974.

3. Εμπορικός και Βιομηχανικός Οδηγός (ΚΕΒΕ). Άφησε ανολοκλήρωτο το βιβλίο του για την ιστορία της Αρμενικής κοινότητας της Κύπρου.

Η 3η έκδοση, χωρίς ημερομηνία έκδοσης, πιθανότατα μεταγενέστερα του 1940, καθώς υπάρχουν ενδείξεις στο βιβλίο υλικού των ετών 1946 και 1947, αναθεωρημένο και μεγεθυσμένο, με εικονογραφήσεις και χάρτες στις 192 σελίδες του, με μαλακό εξώφυλλο σε πολύ καλό σχήμα, με όλους τους χάρτες διπλωμένους στο εσωτερικό. Προφανώς, αυτοδημοσίευση από τον Kevork Keshishian. Τιμή 4/6π. (6 πέννες, μισό σελίνι) στο μπροστινό κάλυμμα. Ασπρόμαυρες εικονογραφήσεις. “Καλοκαιρινά θέρετρα * Παραδόσεις * Έθιμα * Πεποιθήσεις * Σοφία της αγροτιάς * Χάρτες και εικονογραφήσεις”.

Ο κ. Κεσισιάν ήταν ένα αγόρι έντεκα ετών όταν έφτασε στην Κύπρο ως πρόσφυγας στο τέλος του πρώτου Μεγάλου Πολέμου. Χάρη στη μόρφωση που πήρε από την Αμερικανική Ακαδημία στην Κύπρο, και την κλίση που τον διέκρινε στις ξένες γλώσσες, προσελήφθηκε ως πρωτοδιοριζόμενος στο προσωπικό των της εταιρίας “Cable and Wireless Ltd”.

Έκτοτε, έχει κάνει χόμπι του, το να βοηθά τους τουρίστες, που ήθελαν να έχουν έναν συνοδό ή οδηγό όταν ταξιδεύουν στην Κύπρο. Έγραψε αυτόν τον οδηγό επειδή, σύμφωνα με τον ίδιο, «Έχω δείξει σε τόσους πολλούς επισκέπτες τα σημεία ενδιαφέροντος του νησιού, ώστε να ξέρω ακριβώς τις ερωτήσεις που κάνουν, τι είναι πιθανό να θέλουν και τι τους ενδιαφέρει».

Το αποτέλεσμα είναι ένας καλός αξιόπιστος οδηγός γραμμένος σε προσωπικό, ατομικό στυλ που αντανακλά την ήρεμη ειλικρίνεια και το καλό χιούμορ του χαρακτήρα του κ. Κεσισιάν. Με τη συγγραφή του βιβλίου, ο κ. Κεσισιάν απότισε έναν ευγενικό φόρο τιμής την ίδια στιγμή που προσέφερε μια υπηρεσία αξίας στην δεύτερη του πατρίδα. Το μόνο που χρειάζεται να προστεθεί εδώ είναι η προειδοποίηση προς τον αναγνώστη ότι η ομορφιά, η θεμελιώδης ηρεμία και οι καλοί τρόποι της Κύπρου δεν μπορούν να μεταφερθούν γραπτώς, αλλά μπορούν να βιωθούν μόνο στο ίδιο το νησί. 

Τ. Στιούαρτ Μπελ

Υπεύθυνος Γραφείου Πληροφοριών 

25/05/1945

Τα τελευταία του χρόνια της ζωής του Κεβόρκ η απογοήτευση όσον αφορά τον τουρισμό στην Κύπρο ήταν μεγάλη, γιατί επικράτησε ο μαζικός τουρισμός – ήταν σίγουρα μια κραυγή πόνου, αφού ο τουρισμός βρισκόταν πια πολύ μακριά από την εποχή των πιο ενημερωμένων ταξιδιωτών, που είχε γνωρίσει τη δεκαετία του είκοσι και του τριάντα.Το εξώφυλλο του περιοδικού “ZODIAC” (Οκτώβριος 1953) με φωτογραφία από τους σεισμούς και τη δημοσιογραφική κάλυψη που έκανε ο Κεβόρκ ως συνεργάτης και συντάκτης. Αυτό είναι ένα από τα αμέτρητα άρθρα, φωτογραφίες και συνεργασίες, που για τρεις ολόκληρες δεκαετίες παρουσίασε ο Κεβόρκ στο περιοδικό.Με το θάνατο του Κεβόρκ Κεσισιάν το 1996, σε ηλικία 87 ετών, η Κύπρος έχασε έναν άνθρωπο, που αγαπούσε πολύ τον τόπο και έκανε ό,τι μπορούσε, για να προβάλει την Κύπρο, τις ομορφιές, τις παραδόσεις και την πλούσια ιστορία της. 

Ο χαμός του άφησε ένα δυσαναπλήρωτο κενό στις ζωές των συγγενών, φίλων και συνεργατών του, αλλά και μια κληρονομιά από το πλούσιο και ξεχωριστό έργο του. Η ανάμνηση ενός μοναδικού ανθρώπου, που αφιέρωσε τη ζωή του στα πράγματα που αγάπησε που ήταν η Κύπρος, η ιστορία της και ο πολιτισμός της δεν θα σβήσει ποτέ. Είναι αυτή την ιδιαίτερη αγάπη που προσπάθησε μέσα από τα βιβλία του να μεταλαμπαδεύσει σε άλλους ανθρώπους, ντόπιους και ξένους. Αν και η απουσία του είναι αισθητή, φυλάμε την πλούσια αυτή κληρονομιά σαν θησαυρό.

Η ξεχωριστή αυτή προσωπικότητα ήταν ιδρυτικό και δραστήριο μέλος του Παγκύπριου Συνδέσμου Συγγραφέων & Δημοσιογράφων Τουρισμού, που αρχικά ονομοζότανε «Ένωση Κυπρίων Συγγραφέων & Δημοσιογράφων Τουρισμού». Κόσμησε τον Σύνδεσμο με την παρουσία και τη δημιουργική του συμμετοχή, από το ξεκίνημα του και τα μετέπειτα χρόνια. Η παρουσία του και μόνο έδινε αξία στον Σύνδεσμο.

Ως πρωτεργάτης στα τουριστικά δρώμενα του τόπου, άφησε ανεξίτηλη σφραγίδα με τους πρωτοπόρους τουριστικούς οδηγούς του, που αναμφισβήτητα άφησαν εποχή και μέχρι σήμερα έχουν ιδιαίτερη αξία ως συλλεκτικά έντυπα πλέον.Το πλούσιο ποικιλόμορφο δημοσιογραφικό και συγγραφικό του έργο και η έντονη  παρουσία του στα κοινά ήταν συνακόλουθα των ταλέντων και της προσωπικότητας του.

Ο Γιώργος Μιχαηλίδης από τα ιδρυτικά μέλη της Ένωσης Συγγραφέων & Δημοσιογράφων Τουρισμού, γραμματέας τότε και αντιπρόεδρος τώρα του συμβουλίου του Συνδέσμου, θυμάται έντονα τον Κεβόρκ Κεσισιάν και αναπολεί: «Ως στέλεχος στον Κυπριακό Οργανισμό Τουρισμού (ΚΟΤ), γνώρισα και συναντούσα πολύ τακτικά τον Κεβόρκ Κεσισιάν, στον οποίο έδινα διάφορες πληροφορίες για τον Κυπριακό τουρισμό, αφού εξέδιδε κάθε χρόνο και σε διάφορες μάλιστα γλώσσες τον καταξιωμένο τουριστικό οδηγό της Κύπρου.

Η συνεργασία μας ήταν συστηματική, αρμονική και ευχάριστη γιατί ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα προσωπικότητα με σοφία. Ευγενής, πράος, με πηγαίο χιούμορ εντυπωσίαζε με τις πολλές γνώσεις του για την ιστορία της Κύπρου, αλλά και για το πάθος του για τον τουρισμό, ως επίσης και για τη μεγάλη αγάπη -που είχε όσο λίγοι- για την Κύπρο.

Ήταν εργατικός, δημιουργικός, δραστήριος, αλλά και πολύ μελετημένος. Φρόντιζε με επιμέλεια κάθε έκδοση στη λεπτομέρεια της. Η επιτυχία του ήταν δεδομένη, γιατί το κάθε τι γινότανε με πολύ αγάπη και μεράκι. Μπορεί άνετα να χαρακτηριστεί ως πρωτοπόρος σ’ αυτό που έκανε. Ο τουριστικός του οδηγός ήταν ο πιο ολοκληρωμένος στο είδος του. Υπήρχε πάντα όχι μόνο ένας χάρτης της Κύπρου, αλλά και ξεχωριστοί χάρτες των μεγάλων πόλεων. Εκείνο δε που έκανε εντύπωση είναι το ότι εμπλούτιζε την κάθε έκδοση με προβολή αρχαιολογικών χώρων, ως επίσης και με αφηγήσεις αυθεντικών ιστοριών, που αποτελούσε μια πρωτοτυπία της εποχής.

Φοίβος Νικολαΐδης

Ψιψινοπαρέα: Μυστήριο Τρένο, Ειρήνη Λάζαρη

Η Ειρήνη Λάζαρη με την Ψιψινοπαρέα της!

Μια φορά και ένα καιρό, είχε έρθει επιτέλους ένα υπέροχο καλοκαίρι, που μας έδωσε την ευκαιρία που θέλαμε από καιρό για ένα ταξίδι διακοπών στην Άνδρο.

Χαρά Θεού το πανέμορφο νησί των ονείρων... πολιτισμός, αρχοντιά, γραφικά σοκάκια, ευωδιαστοί κήποι. Και μια ανατολή ηλίου που δεν την ξεχνάς ποτέ… 

Όπως, λέγεται όμως: «Ο τόπος είναι οι άνθρωποι του». Εκεί γνωρίσαμε από κοντά και τη φίλη μας Ειρήνη Λάζαρη, που με την ανοιχτή αγκαλιά της, μας έκανε να αγαπήσουμε ακόμη πιο πολύ το νησί των ανέμων.

Η Ειρήνη Λάζαρη γεννήθηκε στην Αθήνα τον Ιούνιο του 1980 κι έζησε τα παιδικά και εφηβικά της χρόνια στο Περιστέρι. Αποφοίτησε το 2004 από τη Σχολή Κοινωνικών & Οικονομικών Επιστημών, του Τμήματος Δημοσιογραφίας & Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας (ΜΜΕ) του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αποκτώντας τα απαραίτητα ακαδημαϊκά προσόντα για άσκηση της Δημοσιογραφίας.

Στη συνέχεια, εργάστηκε σε εφημερίδες, ραδιόφωνα και τηλεοπτικούς σταθμούς στη Θεσσαλονίκη, αποκτώντας την απαραίτητη πρακτική γνώση. Το Δεκέμβριο του 2008 επέστρεψε στην Αθήνα, όπου ασχολήθηκε επαγγελματικά και πάλι με τη δημοσιογραφία, δουλεύοντας σε ιστοσελίδα και στη συνέχεια σε εφημερίδα. Πριν λίγα χρόνια παντρεύτηκε στην Άνδρο, όπου ζει μόνιμα με τον σύζυγό της και τις δυο χαριτωμένες κουκλίτσες τους. Δραστηριοποιημένη στα πολιτιστικά δρώμενα του νέου της τόπου, συνεχίζει με επιτυχία την παρουσία της στα κοινά. 

Πολυτάλαντη και χαρισματική άνοιξε τα φτερά της εκδίδοντας το Μάρτιο του 2013 το πρώτο της βιβλίο με τίτλο: “Ψιψινοπαρέα”: «Ο Θησαυρός του Καλαμαριού». Ένα όνειρο κρυμμένο βαθιά μέσα της, που ευτύχισε να γίνει πραγματικότητα. Τον Δεκέμβριο του 2013 εκδόθηκε το δεύτερό της βιβλίο με τίτλο: “Ψιψινοπαρέα”: «Μυστήριο Τρένο».

Πρόκειται για δυο καλαίσθητες και φροντισμένες εκδόσεις. Η εξαιρετική δε εικονογράφηση και των δυο βιβλίων ανήκει στην ταλαντούχα Πέννυ Λάζαρη, η δουλειά της οποίας αποτελεί μοναδική προσθήκη στην αξία και των δυο βιβλίων.

 

Σίγουρα, τα παραμύθια και γενικά οι ιστοριούλες είναι ένα από τα πιο αγαπημένα είδη έντεχνου λόγου για τον κόσμο του παιδιού.

Τα παραμύθια της Ειρήνης Λάζαρη έχουν μπόλικη φαντασία, που ξεπηδά μέσα από τις σελίδες, που περιγράφουν ένα κόσμο παράλληλο με τον δικό μας. Με τη δυνατή γραφίδα της ζωντανεύει στα μάτια κάθε μικρού αναγνώστη, ανθρώπινες συμπεριφορές με “γατίσιες” ματιές, στέλνοντας το δικό της μήνυμα, που ξεκινά από μια αισιόδοξη πίστη στην επικράτηση του καλού.

Στην αρχαιότητα «Παραµύθιον» σήμαινε λόγος παρηγορητικός και κατά κάποιο τρόπο αποτελούσε μέρος της θεραπείας, της ψυχής του ανθρώπου. Αργότερα, στη γενικότερη έννοια της «παραµυθίας» προστέθηκαν όλες εκείνες οι φανταστικές διηγήσεις, που σκοπό είχαν να ανακουφίσουν και να διασκεδάσουν τους ανθρώπους.Ο Γερμανός ερευνητής Walter Scherf, αναφερόμενος κάποτε στην παιδική λογοτεχνία και το παραμύθι, είχε πει τα εξής: «Αν δούμε προσεχτικά τα παιδιά την ώρα που ένας καλός αφηγητής αρχίζει να διηγείται ένα ωραίο παραμύθι, εύκολα γίνεται αντιληπτό, πόσο αιχµαλωτίζει την προσοχή τους. Ακόμη και η αναφορά ότι θα ακούσουν ένα παραμύθι, εξάπτει αυτόματα τη φαντασία τους και μονοπωλεί το ενδιαφέρον τους από τις πρώτες κιόλας φράσεις.Η Ειρήνη Λάζαρη, αιφνιδιάζει εντυπωσιακά με την είσοδό της στον χώρο μιας λογοτεχνικής γραφής με πολλές ιδιαιτερότητες και άλλες τόσες απαιτήσεις. Ταλαντούχα αλλά χαμηλών τόνων, προσπαθεί να δώσει το στίγμα των ανησυχιών της με ένα ιδιαίτερα δικό της τρόπο και ύφος. Ευχάριστη στην κουβέντα της, σεμνή και καταδεκτική, είναι αδύνατο να μην σε κερδίσει με την αυθεντικότητα της.

Με περισσή ευαισθησία καταφέρνει στον καμβά της γραφίδας της να «ζωγραφίζει» πολύχρωμους διαλόγους μέσα από “ιστορίες”, παράλληλες των ανθρώπων, αναζητώντας το φως, του χαμένου ήθους του κόσμου, που όσο πάει γίνεται και πιο δυσεύρετο.

Χρησιμοποιεί μεταφορικά στη μυθιστοριογραφία της την “Ψιψινοπαρέα”, που αποτελείται από τους: Ριρή, Μπίμης, Μάρω και Γκούζι, τα τέσσερα αξιαγάπητα γατιά, της συντροφιάς, που πρωταγωνίστησαν στον «Θησαυρό του Καλαμαριού», το πρώτο της βιβλίο. Αυτή η όμορφη γατοπαρέα αντιπροσωπεύει χαρακτήρες ανθρώπινης συμπεριφοράς, που λειτουργούν ως πρωταγωνιστές στην αέναη πάλη μεταξύ καλού και κακού.

Με ξεκάθαρες αξίες και κατασταλαγμένα πιστεύω ως λάβαρο, προσπαθεί να στήσει στον τοίχο το κακό και να προβάλει το έργο του καλού.

Με λόγο απλό και κατανοητό παλεύει, να εκφράσει τον κώδικα της ανθρώπινης συμπεριφοράς, χαρίζοντας ταυτόχρονα ευχάριστες συγκινήσεις. Προμετωπίδα της το καλό, το όμορφο, το ιδανικό, αυτό που οραματίζεται η ίδια στη ζωή, αυτό που επιζητά ο ψυχισμός της σ’ ένα κόσμο φωτεινό και λυτρωτικό. Γνώμονας της σταθερά οι αρχές και τα ιδανικά που καθοδηγούν την σκέψη της, που μετουσιώνεται σε γραπτό λόγο διδακτικό.

Προικισμένη με το προνόμιο του γραπτού λόγου και την αγάπη που έχει για τον άνθρωπο και τον κόσμο, “παραμυθιάζει” μεθυστικά μικρούς και μεγάλους με τις εσώτερες σκέψεις, που απλώνει τόσο όμορφα, μαζί με τα κρυμμένα νοήματα, που βρίσκονται πίσω από τις γραμμές.

Οδοιπόρος του πνεύματος του καλού, ο κόσμος της Ειρήνης είναι απλός, κατανοητός, φωτεινός, με ήρεμους κυματισμούς και ωραίους χρωματισμούς. Ενώ γνωρίζει πολύ καλά ότι η πραγματικότητα της ζωής είναι σκληρή και γεμάτη εντάσεις, με μαεστρία, προτάσσει μέσα από τα χαριτωμένα “νιαουρίσματα” των τεσσάρων αξιαγάπητων γατιών την καλή πλευρά, της θεώρησης του κόσμου, στέλνοντας μηνύματα ελπίδας.

Ο πολυβραβευμένος Άγγλος συγγραφέας, Νιλ Γκέιμαν είχε πει: «Χρειαζόμαστε τα παραμύθια, όχι επειδή μας λένε ότι υπάρχουν δράκοι, αλλά επειδή μας λένε ότι οι δράκοι μπορούν να νικηθούν». Ακούγοντάς την προσεχτικά, να μιλά για το βιβλίο της και τους λόγους που την ώθησαν να το αποτολμήσει, η Ειρήνη βιώνει τη ζωή, δημιουργικά και προσφέρει στους γύρω της απλόχερα απέραντη αγάπη, κατανόηση και αποδοχή.Λέει χαρακτηριστικά: «Ξεκίνησα να γράφω γιατί αισθάνθηκα την ανάγκη να εκφράσω ένα κομμάτι του εαυτού μου. Τώρα, γιατί νεανικό βιβλίο; Θεωρώ ότι όλοι βαθιά μέσα μας κρύβουμε ένα “παιδί”. Πιστεύω, και δεν είμαι η μόνη, ότι το παιδί είναι ό,τι πιο αγνό, ό, τι πιο ελπιδοφόρο υπάρχει σε αυτόν τον κόσμο! Σκεφτείτε μόνο με πόσο απλό και ξεκάθαρο τρόπο εκφράζουν τις επιθυμίες τους, αλλά και την αγάπη τους. Επίσης, δεδομένου ότι ήρωες της ιστορίας μου είναι γάτες, δε θα μπορούσα να αρνηθώ την αγάπη μου για τα ζώα, με μία ιδιαίτερη αδυναμία στις γάτες».

Είμαι σχεδόν σίγουρος, ότι, θα αποτολμήσει και την τρίτη προσπάθεια. Να το επαναλάβει, ακόμη, πιο δυναμικά, με τις νέες, πολύτιμες εμπειρίες που απέκτησε. Η Ειρήνη με άξονα πάντοτε του ενδιαφέροντος της τον άνθρωπο, χαράζει τις ανάλογες ρότες μέσα από τα όμορφα γραπτά της κείμενα, που σαν περιπέτεια της σκέψης σε ταξιδεύουν.

Ταξιδευτής της ζωής... που γνωρίζει πολύ καλά το κόστος της, αλλά είναι ζήτημα ζωής, που το χειρίζεται με επιτυχία. Καλοτάξιδα της εύχομαι από καρδιάς να είναι τα βιβλία της, στο όμορφο συγγραφικό οδοιπορικό που ξεκίνησε και προχωρεί… Ευχές πολλές στη φίλτατη Ειρήνη Λάζαρη, όπως συνέχεια ανεβαίνει τη σκάλα, του γραπτού λόγου πάντα μπροστά πάντα ψηλά.

Φοίβος Νικολαΐδης

Για το βιβλίο της Ειρήνης Λάζαρη, “Ψιψινοπαρέα”: «Μυστήριο Τρένο», η φιλόλογος και δημοσιογράφος Μάριον Χαραχούσου, έγραψε ως πρόλογο τα εξής: Σ’ έναν κόσμο που ολοένα αλλάζει, το νεανικό διήγημα της Ειρήνης Λάζαρη αποτελεί μια δροσερή αύρα στο χώρο του παιδικού βιβλίου.

Οι περιπέτειες της Ψιψινοπαρέας είναι ένα σύγχρονο παραμύθι που απευθύνεται στο παιδί που θα ζήσει στον άγνωστο κόσμο του αύριο, όπου τίποτα δε μένει σταθερό και αναλλοίωτο. Κι εμείς οι μεγάλοι δυσκολευόμαστε να αποφασίσουμε τι θα κρατήσουμε και τι θα απορρίψουμε από όσα μάθαμε και από όσα πιστέψαμε, καθώς πλέον αντιμετωπίζουμε ένα διαφορετικό πλαίσιο, ό,τι έμοιαζε φανταστικό ή εξωπραγματικό πολλές φορές γίνεται η καθημερινότητά μας.

Η ιστορία διαδραματίζεται έξω από τα παλαιά πρότυπα, στα οποία κυριαρχούσε το προστατευτικό ύφος, ο ηθικοπλαστικός διδακτισμός και η προβολή ενός ιδεατού κόσμου. Οι ήρωες μας δεν περιμένουν έτοιμες λύσεις και δεν εναποθέτουν τις ελπίδες τους στην καλή… νεράιδα προκειμένου να τους προστατεύσει από τις κακοτοπιές και να τους βοηθήσει με το μαγικό ραβδί της. Η Ψιψινοπαρέα συμμετέχει σε ό,τι συμβαίνει γύρω της, συνεργάζεται και αξιολογεί ανοίγοντας δρόμους και προοπτικές.

Η Ριρή, ο Μπίμης, η Μάρω και ο Γκούζι είναι τα τέσσερα αξιαγάπητα γατιά της συντροφιάς που γνωρίσαμε στον «Θησαυρό του Καλαμαριού», το πρώτο βιβλίο της συγγραφέως.

Αυτήν τη φορά οι τέσσερεις φίλοι θα εμπλακούν σε νέα απρόσμενα γεγονότα, τα οποία θα τους αναστατώσουν με αφορμή το… «Μυστήριο Τρένο». Τι συνέβη; Και πως επηρεάζεται η ζωή τους; Ποια τεράστια οικονομικά συμφέροντα κρύβονται; Από ποιον εξυφαίνεται η σκευωρία και γιατί;

Για να ανακαλύψετε τις απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα θα απολαύσετε διαβάζοντας μια συναρπαστική περιπέτεια με σκηνές που διαδέχονται η μία την άλλη δίνοντας δράση στο έργο, γεμάτες δύναμη, αγωνία, ομορφιά και ανθρώπινα στοιχεία.

Η πλοκή έχει αλλεπάλληλες ανατροπές, αστείες καταστάσεις και οι χαρακτήρες είναι πολύ ενδιαφέροντες. Θα διαβάσετε υπέροχα ελληνικά, εμπλουτισμένα με «γατίσιες» λέξεις, γεγονός που συμβάλλει στο ξεχωριστό αισθητικό αποτέλεσμα και καθιστά το βιβλίο διασκεδαστικό.

Η Ψιψινοπαρέα εκπέμπει το ανθρωποκεντρικό μήνυμα της αισιοδοξίας, της δύναμης και της δημιουργικότητας που πρέπει να αντλήσουμε από μέσα μας αξιοποιώντας το δυναμικό που διαθέτει ο καθένας με μία μοναδική σταθερά, και εκφράζει τις αξίες που στολίζουν την ανθρώπινη υπόσταση. Μεταξύ αυτών, η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, η ιερότητα της φιλίας μέσα από την αποδοχή των αδυναμιών των φίλων, η κατανόηση και ανεκτικότητα.

Ο επίλογος ανήκει δικαιωματικά στο ταλέντο της συγγραφικής πένας δια στόματος Γκούτζι: «…Είμαι γεννημένος “μαχητής” και βάζω πάνω απ’ όλα την αξιοπρέπειά μου».

Τι σχέση μπορεί να έχει ο εκτροχιασμός ενός τρένου με τη συμμετοχή του Γκούτζι Γατούτζι στους Πανγατικούς Αγώνες Ισορροπίας και την πρόσκληση που έλαβε η Μάρω Γάτη από το Πανγατικό Ινστιτούτο Πληροφορικής; Όταν η μαχητική δημοσιογράφος Ριρή Γαταρέα έρχεται “μουσούδα με μουσούδα” με έναν ύποπτο μαυρόγατο, τα πράγματα παίρνουν μια ανεξέλεγκτη τροπή, που ούτε ο Μπίμης Γατιδάκης -λάτρης των ταινιών δράσης- μπορεί να φανταστεί την κατάληξη...

Άραγε, οι τέσσερεις φίλοι θα έχουν για σύμμαχό τους την τύχη, όπως το περασμένο καλοκαίρι, όταν αναζητούσαν το μυθικό “Θησαυρό του Καλαμαριού”; Η απάντηση θα δοθεί στις σελίδες της δεύτερης περιπέτειας της ψιψινοπαρέας! Το «Μυστήριο Τρένο» αναχωρεί και μεταφέρει τους επιβάτες του σε ένα διασκεδαστικό, αλλά και αγωνιώδες ταξίδι, με τελικό προορισμό την αποκάλυψη της αλήθειας!

Πρόκειται για τη δεύτερη περιπέτεια των τεσσάρων γατιών της «ψιψινοπαρέας», καθώς τον Απρίλιο του 2013 κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο της σειράς, με τίτλο «Ο Θησαυρός του Καλαμαριού». Όπως και στο πρώτο διήγημα, έτσι κι εδώ, κεντρικοί ήρωες είναι τέσσερεις γάτες. Ριρή, Μπίμης, Μάρω και Γκούτζι, μαζί με τους καινούριους φίλους και... εχθρούς τους, ξετυλίγουν το κουβάρι μιας περίεργης συνωμοσίας και οδηγούνται σε συνταρακτικές αποκαλύψεις.

Το «Μυστήριο Τρένο» αναχωρεί και μεταφέρει τους επιβάτες του σε ένα διασκεδαστικό και συνάμα αγωνιώδες ταξίδι, με τελικό προορισμό την αποκάλυψη της αλήθειας! Ταυτόχρονα, υπόσχεται να κρατήσει μοναδική συντροφιά στους αναγνώστες του, προσφέροντας γέλιο, δράση και πολλές εκπλήξεις...

To πρώτο βιβλίο της Ειρήνης Λάζαρη, που εκδόθηκε από την iWrite Publications (Απρίλιος 2013) είναι μια περιπέτεια με χιούμορ και πολλές ανατροπές που απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας 10 ετών και άνω, αλλά και σε όσους αισθάνονται ακόμα... παιδιά!

«Ψιψινούπολη, 09:00 το πρωί, στο σπίτι της Μάρως. Η παρέα τεσσάρων γατιών είναι έτοιμη να αναχωρήσει για τις καλοκαιρινές της διακοπές με κατεύθυνση το μαγευτικό θέρετρο του Μπακαλιαρόνησου. Ο Μπίμης, η Ριρή, ο Γκούτζι και η Μάρω ανυπομονούν να αφεθούν στη γαλήνη και την ηρεμία ενός επίγειου παράδεισου και να εξερευνήσουν κάθε όμορφη γωνιά του νησιού.

Ωστόσο, ορισμένες φορές η ομορφιά και η γοητεία κρύβουν μυστήριο, το μυστήριο οδηγεί σε περιπέτειες και οι περιπέτειες φέρνουν... μπελάδες. Μάλλον, οι φίλοι μας δεν είχαν στο νου τους το παλιό και σοφό γατίσιο ρητό, που λέει πως «η περιέργεια... σκότωσε τη γάτα»!

Η Ψιψινοπαρέα είναι εδώ και περιμένει να σας «ταξιδέψει» σε μία περιπέτεια με χιούμορ και πολλές ανατροπές, αναζητώντας τον θρυλικό θησαυρό του Καλαμαριού!

Συγγραφέας: Ειρήνη Λάζαρη

Εικονογράφηση: Πέννυ Λάζαρη

Μπορείτε να αποκτήσετε το βιβλίο, που σας υπόσχεται μια διασκεδαστική περιπέτεια εδώ. από : http://psipsinoparea.iwrite.gr/

Ειρήνη Λάζαρη  Eirini Lazari facebook