Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στη Λεμεσό

Αρμενική κοινότητα

Αλέξανδρος-Μιχαήλ Χατζηλύρας

Γράφει από τη Λευκωσία

katoomba@cytanet.com.cy

Αν και η παρουσία των Αρμενίων στη Λεμεσό χρονολογείται από τη Μεταβυζαντινή περίοδο, δεν φαίνεται να είχαν σημαντική παρουσία επί Τουρκοκρατίας. Αρμένιοι πρόσφυγες κατέφυγαν στη Λεμεσό κατά τις χαμιτικές σφαγές και τη Γενοκτονία του 1915-1923. Όταν, όμως, οι κατατρεγμένοι πρόσφυγες καταστάλαξαν στη Λεμεσό, η κοινότητα δεν διέθετε εκκλησία - αντίθετα με τις άλλες πόλεις - και επιπλέον ο μικρός αριθμός και η κακή οικονομική κατάσταση δεν επέτρεπαν την ανέγερση εκκλησίας.

Το 1928 ιδρύθηκε ένα αρμένικο νηπιαγωγείο σε ενοικιασμένο σπίτι στην οδό Ζήνας Κάνθερ και στην πορεία λειτούργησε και ως Δημοτικό Σχολείο. Εκεί τελείτο Θεία Λειτουργία δύο φορές το χρόνο, τα Χριστούγεννα και το Πάσχα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 η κα Satenig Soultanian αγόρασε ένα κομμάτι γης στην οδό Βασίλη Μιχαηλίδη (τότε οδός Πλάτωνος), που δώρισε στην Αρμενική Μητρόπολη εις μνήμην του πατέρα της, Kevork, με την επιθυμία εκεί να κτιστεί εκκλησία. Ωστόσο, η ανέχεια της κοινότητας και η έλλειψη ευεργέτη καθιστούσαν δύσκολη την επίτευξη ενός τέτοιου έργου.

Έτσι, ο φωτογράφος Ardashes Bastadjian είχε την ιδέα να οργανώσει θίασο, ο οποίος έδωσε θεατρικές παραστάσεις στη Λεμεσό, τη Λευκωσία και τη Λάρνακα. Στο θίασο συμμετείχαν οι: Ardashes Bastadjian, Kaloust Ekmekdjian, Boghos Hampartsoumian, Setrag Keshishian, Setrag Kesterlian, Armenag Nassibian, Melkon Parseghian και Sahag Parseghian. Όλα τα μέλη ήσαν άνδρες, διότι θα γίνονταν αργότερα «νονοί» (gnkahayrer) της εκκλησίας και επειδή τότε δεν ήταν κοινωνικά αποδεκτό οι γυναίκες να συμμετέχουν σε θεατρικές ομάδες ή/και να ταξιδεύουν με άνδρες. Οι παραστάσεις φαίνεται ότι άρεσαν στο φιλοθέαμον κοινό και σύντομα μαζεύτηκαν λεφτά, στα οποία συνεισέφερε και ο Stepan Kavafian από την Κωνσταντινούπολη. Ιδιαίτερα σημαντικός ήταν ο ρόλος του ιερέα της Λευκωσίας, der Khoren Kouligian, ενώ συμβολή είχαν και οι Mihran Bastadjian, Garabed Keshishian και Aleksan και Garbis Keshishian.

Η ανέγερση της εκκλησίας έγινε μεταξύ 1939- 1940, ενώ ο καθαγιασμός (odzoum) έγινε στις 11/04/1948 από το Μητροπολίτη Ghevont Chebeyian. Χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής της εκκλησίας είναι οι αψιδωτές θύρες και τα αψιδωτά παράθυρα, χρώματος καφέ, που δίνουν την εντύπωση ενός μικρού οχυρού. Επίσης γραφικότητα προσδίδει η πρόσοψη, που στηρίζεται από οκτώ κολώνες και καμάρες• στο πάνω μέρος υπάρχει ένας μαύρος σταυρός και αναγράφεται «Sourp Kevork Yegeghetsi» (Εκκλησία Αγίου Γεωργίου), ενώ πάνω από την πρόσοψη βρίσκεται το θολωτό καμπαναριό με σταυρό: όπως μαρτυρεί η αναμνηστική επιγραφή παρά το αποθετήριο, η καμπάνα έγινε ηλεκτρονική το 1989 με δωρεά των αδελφών Garabed και Nshan Arakchindjian.

Μπαίνοντας στην εκκλησία, στα δεξιά βρίσκεται το μαρμάρινο μανουάλι (momavaroutian seghan), δωρεά του Kaloust Ekmekdjian (1985), εις μνήμην της μητέρας του Guliane, ενώ στα αριστερά υπάρχει το ξύλινο παγκάρι (pangal), δωρεά του Kevork der Garabedian (2006). Στο δυτικό τοίχο, στα δεξιά, βρίσκεται μια μικρή εικόνα της Σταύρωσης, (Επίσκοπος Γεβόντ, 1925). Στο νότιο τοίχο υπάρχει μια μεγάλη νεοβυζαντινή εικόνα που απεικονίζει τον έφιππο στο λευκό άλογό του Άγιο Γεώργιο να σκοτώνει το δράκο, έργο της Ιεράς Μονής Αποστόλου Βαρνάβα (1948), μια μικρή εικόνα μεικτής τεχνοτροπίας με το ίδιο θέμα (Jeepovig, Βηρυτός 1994) και μια μεγάλη εικόνα που απεικονίζει τον Άγιο Γρηγόριο το Φωτιστή να ευλογεί πλαισιωμένος από τον Ιησού με το αγκάθινο στεφάνι και έναν ξανθό άγγελο που κρατά αρχιερατική ράβδο (Zohrab Keshishian, 1998).

Στο ανατολικό τμήμα βρίσκεται ο σολέας (tass). Στην ανατολική κόγχη και υπερυψωμένο βρίσκεται το ιερό βήμα (khoran), στο κέντρο του οποίου αναδύεται η αγία τράπεζα φτιαγμένη από λευκό μάρμαρο, που φιλοτεχνήθηκε το 1997 από το γνωστό αρχιτέκτονα και ζωγράφο John Guevherian, κατά παραγγελία των Kegham & Nazenig Yeghiayian• αντικατέστησε την παλαιότερη ξύλινη αγία τράπεζα και σε αυτήν αρχικά τοποθετήθηκε η δεύτερη εικόνα της Παναγίας της εκκλησίας της Λευκωσίας. Τον Αύγουστο του 2010 ο Robert Voskeritchian δώρισε τη σημερινή εικόνα της Παναγίας.

Δεξιά και αριστερά υπάρχουν δύο δευτερεύουσες τράπεζες, με ελαιογραφίες του Samvel Sarkissian (2003), που απεικονίζουν τον Εσταυρωμένο με την Παναγία, την αδελφή της Μάρθας και του Λαζάρου και τον Ευαγγελιστή Ιωάννη, και τη βάφτιση του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, με την εμφάνιση του Αγίου Πνεύματος στη μορφή περιστεριού. Στα βόρεια είναι το αποθετήριο (avantadoun), όπου βρίσκεται το εντοιχισμένο σκουρόχρωμο βαπτιστήριο, δωρεά εις μνήμην του Ashod der Mgrditchian (1937-1939)• στο αποθετήριο γίνονταν κάποια μαθήματα μεταξύ 1951-1954, ενώ η ίδια η εκκλησία χρησιμοποιόταν ως σχολείο πριν αυτό κτιστεί το 1951.

Στο βόρειο τοίχο βρίσκεται μια μεγάλη δυτικής νοοτροπίας εικόνα με την Παναγία να κρατά το Θείο Βρέφος (Faddios, άγνωστη ημερομηνία), μια μικρή νεολατινική εικόνα του έφιππου Αγίου Γεωργίου που σκοτώνει το δράκο (άγνωστος καλλιτέχνης, 1999) και μια μεγάλη παραδοσιακή αρμενική εικόνα, που απεικονίζει την ενθρονισμένη Παναγία να κρατά τον Ιησού, και οι δύο με κορώνες, πλαισιωμένοι από τους Απόστολους Πέτρο και Παύλο• η εικόνα αυτή βρισκόταν στο παλαιότερο ξύλινο ιερό βήμα.

Η εκκλησία είναι φτιαγμένη από πέτρα• με την ανακαίνιση του 1975-1976 (έρανος με λαχεία) σοβατίστηκε, ενώ με την ανακαίνιση του 2006 (Kevork der Garabedian) τοποθετήθηκαν τα σημερινά μωσαϊκά. Κατά την πρώτη ανακαίνιση το καμπαναριό μεταφέρθηκε από πάνω από το αποθετήριο στη σημερινή του θέση, ενώ κατά τη δεύτερη ανακαίνιση αποκτήθηκε το παγκάρι, η μοκέτα και οι σημερινοί πολυέλαιοι (Κεβόρκ ντερ Καραμπετιάν). Το 2007 ο Garo der Garabedian δώρισε το εκκρεμές (μπαίνοντας στα αριστερά) και το 2009 ο γιος του Κεβόρκ το σημερινό αρμόνιο. Δίπλα και πίσω από το παγκάρι υπάρχει υφασμάτινη εικόνα του αγκαθοστεφανωμένου Ιησού, κοντάκιο του Καθολικού (Πατριάρχη) Αράμ Α’ για τα 40χρονα της εκκλησίας (2/12/1999), ασημένια εικονίτσα του Αγίου Γεωργίου και η προσευχή του Πάτερ Ημών (Hayr Mer). Ο κλιματισμός εγκαταστάθηκε με δωρεά των Garbis & Alice Kirikian (1998).

Η εκκλησία αρχικά λειτουργείτο δύο φορές το χρόνο (Χριστούγεννα και Πάσχα), μεταξύ 1949-1970 μία φορά το μήνα από τον ιερέα της Λευκωσίας, μεταξύ 1970-1974 κάθε Κυριακή από τον Αρχιμανδρίτη Βαρουζάν Χεργκελιάν και έκτοτε δύο φορές το μήνα, εναλλάξ με την εκκλησία της Λάρνακας. Εορτάζει την τελευταία εβδομάδα του Σεπτέμβρη.

Μπροστά από την εκκλησία βρίσκεται ένα khachkar (σταυρόπετρα) χρώματος σκούρου καφέ, που κατασκευάστηκε στο Γκιουμρί, δωρεά της οικογένειας Arakelyan από την Αρμενία, το οποίο αποκάλυψε στις 28/09/2008 ο Αρχιεπίσκοπος Βαρουζάν Χεργκελιάν. Στα βόρεια της εκκλησίας βρίσκεται το σχολείο Ναρέκ, που κτίστηκε μεταξύ 2006-2007 και εγκαινιάστηκε στις 05/11/2008 από τον Πρόεδρο Δημήτρη Χριστόφια. Στο πίσω μέρος της εκκλησίας βρίσκεται η αίθουσα, που εγκαινιάστηκε στις 08/05/2010 από τον Αρχιεπίσκοπο Βαρουζάν Χεργκελιάν και τον Εκπρόσωπο Βαρτκές Μαχτεσιάν: στα τέλη του 1959, με φροντίδα του Βαρτάν Μαλιάν, αυτή η παράγκα μεταφέρθηκε από το βρετανικό κοιμητήριο Wayne’s Keep στον Άγιο Δομέτιο και συναρμολογήθηκε από τον εργολάβο Ευαγόρα Κωνσταντίνου. Ανακαινίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 με φροντίδα του George Didonian και χρησιμοποιόταν από το AGBU μέχρι το 2002• το 2009, με έξοδα της Μητρόπολης, έγινε ριζική αναστήλωση της αίθουσας. Η πύλη και τα κάγκελα του συμπλέγματος είναι δωρεά της Jizelle Tembekidjian (2004).

Αλέξανδρος-Μιχαήλ Χατζηλύρας

katoomba@cytanet.com.cy

Το άρθρο αφιερώνεται στους κατατρεγμένους Αρμένιους πρόσφυγες, που είχαν διαφύγει από τις χαμιτικές σφαγές του Ντιγιαρμπακίρ στη Λάρνακα και από εκεί στην αποβάθρα της Λεμεσού και τον Ιούνιο του 1896 φανατισμένοι Τουρκοκύπριοι τους επιτέθηκαν. Θερμότατες ευχαριστίες στους der Mashdots Ashkarian, Αρτίν Αϊβαζιάν, Καρίνα Αρακελιάν, Ναζαρέτ Αρμενακιάν, Δρ. Αντρανίκ Αστζιάν, Τζων Γκεβεριάν, Σιαχίν Γκεκτζιάν, Καλούστ και Δρ. Ακαμπί Εκμεκτζιάν, Αναχίτ Εσκιτζιάν, Αραξή Ιντζιρτζιάν, Αρσέν Καλφαγιάν, Ντιράν Κασαπιάν, Καρεκίν Μετζαβοριάν, Αράμ Μπαστατζιάν, Χερμινέ Μπεκιαριάν και Τζωρτζ Ντιτονιάν.